BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
Livanın Baş naziri Nəvaf Salamın Dəməşqə səfəri və Suriya Prezidenti Əhməd Şəraa ilə görüşü, Suriyada müxalifətin hakimiyyətə gəlişi və Hizbullahla ona bağlı radikal qruplaşmalar ilə sərhəddə yaşanan gərginliklərdən sonra iki ölkə arasında yeni bir mərhələnin başlanması üçün imkan yaradır.
Müşahidəçilərin fikrincə, Livan və Suriya yeni bir reallıqla üz-üzədir və bu, onların möhkəm münasibət qurmaq istəyinin sınanması olacaq. Suriyada Bəşşar Əsədin gedişi ilə Hizbullah dövrü başa çatıb və Livanda da onun nüfuzu xarici təzyiqlər fonunda dağılmaq üzrədir. Prezident Cozef Aun, Salam hökuməti və ordu, Hizbullahın silahlarına nəzarəti mütləq prioritetə çevirib.
Hazırda əsas sual Beyrut və Dəməşqdəki rejimlərin bu yeni əməkdaşlıq mərhələsini qurmağa nə dərəcədə hazır olduğudur. Beyrut hakimiyyəti Dəməşqdəki yeni iqtidarla münasibətlərdə öz mövqeyinin sərhədlərini müəyyən etməlidir. Eyni məsuliyyət Şəraa hökumətinin üzərindədir – Livanla münasibətlərdə keçmişdə Hizbullaha bu ölkə adına müdaxilə və Əsəd rejimini xilas etmək üçün Suriyada müharibə aparmaq səlahiyyəti verən düşmənçilik psixologiyasını aşmağa hazır olub-olmadığı sınağa çəkilir.
Nəvaf Salamın qarşısında çətin bir vəzifə dayanır, heç olmasa iki səbəbə görə: birincisi, Suriyada yeni rejimin istiqaməti hələlik aydın deyil. İkincisi, Suriya xalqı hələ də Hizbullahın Əsədin apardığı və eyni vaxtda İran və Rusiya tərəfindən dəstəklənən müharibəyə qoşulmasından əziyyət çəkib.
Hər iki ölkə üçün yeni bir səhifənin açılmasına ehtiyac var. Bu səhifənin açılması üçün ilk şərtlərdən biri Livanın Suriya ilə olan 330 kilometrlik sərhəddəki qeyri-qanuni keçidlərə nəzarəti təmin etməsidir. İran bu keçidlərin Hizbullahın nəzarətində qalmasını istəyir, çünki onlar vasitəsilə silah, pul və narkotik maddələr iki istiqamətli şəkildə qaçaqmalçılıqla daşınır.
Livanla Suriya arasındakı sərhəd boyunca yerləşən qeyri-qanuni keçidlər əsasən insan, mal və silah qaçaqmalçılığı üçün istifadə olunur. Keçən ay bu bölgədə yaşanan toqquşmalarda hər iki tərəfdən itkilər olub.
Livan rəsmisinin Suriyaya baş tutan səfəri yeni Livan hökumətinin yüksək səviyyəli rəsmisi tərəfindən Dəməşqə edilən ilk rəsmi səfərdir və bu, Əsəd rejiminin 2023-cü il dekabrın 8-də devrilməsindən beş ay sonraya təsadüf edir.
Mart ayında isə Livan və Suriya arasında sərhəddə şiddətli toqquşmalar baş verib. Suriya tərəfi bu hücumları Hizbullahın yeni hökumətin sabitlik yaratmaq səylərini pozmaq və sahil bölgəsində Əsədin qalıqlarının başlatdığı üsyana dəstək vermək cəhdi kimi qiymətləndirib və buna sərt reaksiya verib.
Livan siyasi rəhbərliyi son aylarda Dəməşqə yaxınlaşmaqda tərəddüd göstərirdi. Ancaq hazırda Şəraa hökuməti üçün münasib beynəlxalq və regional şərait yaranıb və bu, Salamın səfərini sürətləndirib. Xüsusilə Körfəz ölkələrinin Suriya ilə yaxınlaşması, Əhməd Şəraanın Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər və xüsusilə BƏƏ-yə etdiyi səfərlərdə aldığı güclü dəstək siqnalları diqqət çəkir.
Suriya bölgədə sabitliyin əsas sütunlarından biri kimi görülür və ölkəyə yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və sabitliyin bərpası üçün Körfəz dəstəyinin veriləcəyi gözlənilir.
Bu çərçivədə Səudiyyə Ərəbistanının Suriyanın Dünya Bankına olan 15 milyon dollarlıq borcunu ödəməsi, gələcəkdə milyonlarla dollarlıq yenidənqurma və dövlət sektoruna dəstək qrantlarının yolunu açacaq.
Livan isə belə bir şəraitdə Suriyaya qarşı mövqeyini davam etdirməyin qeyri-mümkün olduğunu anlayır. Əks təqdirdə bu, Hizbullahın siyasətinin davamı və İranın gündəminə xidmət kimi qəbul ediləcək.
“Bugünkü Suriya səfərim iki ölkə arasında qarşılıqlı hörmət və etimad əsasında münasibətlərin yeni səhifəsini açmağa yönəlib.Prezident Şəraa ilə sərhədlərin və keçidlərin nəzarət altına alınması, qaçaqmalçılığın qarşısının alınması və quru və dəniz sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsi məsələlərini müzakirə etdik.”-deyə Dəməşqə səfəri zamanı Livan Baş naziri Salam bildirib.
Eyni zamanda, Salam bildirib ki, səfərinin əsas məqsədlərindən biri də Əsəd dövründə Suriyada itkin düşən Livan vətəndaşlarının taleyi barədə dəqiq məlumat əldə etməkdir.
Salamı səfərdə xarici işlər naziri Yusif Raci, müdafiə naziri Mişel Mənsə və daxili işlər naziri Əhməd Həccar müşayiət edirlər.
Mənsənin ötən ay Suriyanın müdafiə naziri Mərhəf Əbuqəsrə ilə görüşmək üçün Dəməşqə səfəri planlaşdırılmışdı, lakin bu səfər Suriya tərəfinin xahişi ilə təxirə salınmışdı. Daha sonra Səudiyyə Ərəbistanı onların Ciddədə, şahzadə Xalid bin Salman bin Əbdüləzizin iştirakı ilə görüşünü təşkil edib. Görüş zamanı Livan–Suriya sərhədlərinin dəqiqləşdirilməsi və təhlükəsizlik çağırışlarına qarşı birgə əməkdaşlıq məsələlərində razılıq əldə olunub.
2024-cü ilin yanvarında Livanın keçmiş baş naziri Nəcib Miqati də Dəməşqə səfər edərək prezident Əhməd Şəraa görüşmüşdü.
Beyrutdakı hökumət mənbəsi bildirib ki, Livan nümayəndə heyəti Suriyada qaçqınların geri qaytarılması məsələsini də müzakirə edəcək. Rəsmi məlumatlara görə, Livan hazırda 1,5 milyon suriyalı qaçqına, o cümlədən BMT-də qeydiyyatdan keçmiş 755426 nəfərə ev sahibliyi edir.
Xatırladaq ki, Suriya ordusu 1976-cı ildə vətəndaş müharibəsini dayandırmaq məqsədilə ərəb qüvvələrinin bir hissəsi kimi Livana daxil olmuşdu. Lakin zamanla o, münaqişədə bir tərəfə çevrildi və 2005-ci ildə, sabiq baş nazir Rafiq Həririnin qətlindən sonra yaranan xalq təzyiqi nəticəsində ölkəni tərk edənə qədər Livan siyasətinə tam nəzarət edən “vasitəçi qüvvəyə” çevrildi.
Yeni prezident Əhməd Şəraa 2023-cü ilin dekabrında bəyan etmişdi ki, Suriya bundan sonra Livanda mənfi təsir gücünü tətbiq etməyəcək və ölkənin suverenliyinə hörmətlə yanaşacaq.