BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi

Livanın "14 Mart" hərəkatının ildönümü qeyd olunduğu bir vaxtda, ilk şiə müxaliflərin yaddaşı hələ də onları məzhəb sıralarına qaytarmağa məcbur etmək üçün məruz qaldıqları məhkəmə proseslərinin təfərrüatlarını qoruyub saxlayır.
Xüsusilə Bəqaa və Cənub şəhərləri, 14 Mart hərəkatının tərəfdarı olan şiələrin Beyrutun Şəhidlər Meydanında keçirilən böyük etiraz aksiyasına qatıldıqdan sonra qarşılaşdıqları təqib və qorxutma kampaniyalarının sərtliyini unutmur.

Məsələn, Nəbtə şəhərində, Şəhidlər Meydanından qayıdanlara pusqu qurulub, onlara hücum edilib. Başqa qrup isə tanınmış bir həkimi təqib edərək ona atəş açıb və ayağından yaralayıb. Şəhərə yaxın bir ərazidə isə maskalı şəxslər müxaliflərin evlərinə basqın edərək onlara fiziki və mənəvi təzyiq göstəriblər, bəzilərini isə sorğu-sual üçün aparıblar.

Bu hücumları əsaslandırmaq üçün təşkilatçılar qayıdanların və hədəf alınan evlərin içində təhlükəli silahlar, dinləmə cihazları və onların 14 Mart hərəkatı ilə əməkdaşlıq etdiklərini sübut edən sənədlər tapdıqlarını iddia ediblər.

Lakin bu hadisələrin həssaslığına baxmayaraq, onlar mediada demək olar ki, heç yer almayıb və 14 Mart hərəkatının özündən də ciddi diqqət görməyib. Hətta bəzi hallarda bu məsələ onların gündəmində belə olmayıb.

Həmin dövrdə Livandakı müxtəlif məzhəb və siyasi partiyalardan olan qüvvələr "Müstəqillik İnqilabı" ətrafında birləşmişdilər. Bunun əksinə olaraq, sonradan rəsmi şəkildə "Şiə ikilisi" adlandırılan bir siyasi güc formalaşırdı. Bu kəskin qütbləşmə fonunda şiə müxalifəti də meydana çıxmışdı, lakin o, öz icmasından uzaqlaşdırıldı, çünki ümumi cərəyanla uyğun gəlmirdi. Bundan əlavə, onların siyasi baxışlarındakı bəzi boşluqlar səbəbindən müstəqillik tərəfdarları tərəfindən də yetərincə dəstəklənmədikləri sonradan aydın oldu.

Bəzi şiə müxaliflər hesab edirlər ki, "14 Mart" qüvvələri şiə müxalifətinin boğulmasında məsuliyyət daşıyır. Bunun nəticəsində "ikili"nin məzhəb daxilində qərarları tam nəzarətə götürməsinə yol açılıb.
Çünki bu qüvvələr Livandakı məzhəb bölgüsü sistemindən kənara çıxmadılar və düşüncə tərzləri ənənəvi Livan siyasi tayfalarının yanaşmasından fərqlənmirdi. "Milyonluq" mitinqlərinə rəğmən, bu hərəkat milli iradə əsasında deyil, liderlərin qərarı ilə formalaşmışdı. Xristianlar Samir Cəcə, Əmin əl-Cüməyyil və Mişel Aun kimi liderlərin göstərişi ilə bu hərəkatın bir hissəsinə çevrildilər. Dürzilər Vəlid Cunblatın rəhbərliyi ilə qoşuldular, sünnilər isə Həriri ailəsinin bayrağı altında birləşdilər. Yalnız şiə müxaliflər Şəhidlər Meydanına müstəqil şəkildə axışdılar, öz liderlərinin və tayfa sisteminin iradəsinə qarşı çıxdılar. Ancaq bu, o düşüncə tərzinə görə üstünlük deyil, əksinə, çatışmazlıq kimi qəbul edildi.

Ənənəvi mənada təşkilatlanmış şiə müxalifəti mövcud olmasa da, bu, onların içində güclü fərdi müxaliflərin olmadığı anlamına gəlmir. Onlar məzhəb daxilində və onun iki əsas partiyasına qarşı sərt təzyiqlərə məruz qalırlar ki, bu da Livanda heç bir məzhəbdə və siyasi partiyada görünməmiş bir durumdur.

Şiə müxaliflər hələ də unutmurlar ki, onlara "Müstəqillik İnqilabı"na siyasi qüvvə kimi qoşulmaq üçün bütün yollar bağlanmışdı. "Cənub Livanı Mədəni Şurası"nın sədri Həbib Sadiqin Bristol toplantılarında iştirakına mane olunması və "Əməliyyə Görüşü"nü təşkil edən şiə şəxsiyyətlərinin çıxışlarına məhəl qoyulmaması bu məqsədli kənarlaşdırmanın bariz nümunələridir.

Bundan əlavə, "14 Mart" qüvvələri sadəcə şiə müxaliflərinin səsini nəzərə almamaqla kifayətlənmədi, həm də ilk fürsətdə onların və öz rəqibləri ilə ittifaqa girdi. Bu, 2005-ci il parlament seçkiləri zamanı "dördtərəfli ittifaq"dan başlayaraq, ardıcıl qurulan milli birlik hökumətlərində də özünü göstərdi. Bütün bu mərhələlərdə qəbul edilən "ordu–xalq–müqavimət" düsturu isə həm şiə müxalifətinə, həm də Livana psixoloji və taleyüklü təzyiq mexanizmi oldu.

Ümumilikdə müxalifət qüvvələrinin aqibətinə və "14 Mart" hərəkatının yaşadığı ziddiyyətlərə nəzər saldıqda, demək olar ki, yalnız şiə müxaliflər hələ də öz mövqelərində və prinsiplərində sabit qalıblar. Bütün daxili və xarici təzyiqlərə, təhdidlərə baxmayaraq, onlar hələ də geri çəkilməyiblər.

Onlar hələ də vahid siyasi çərçivədə birləşə bilməyiblər, bəlkə də bunu fərdi səbəblərdən istəmirlər. Lakin bu müxaliflər məzhəb daxilində və ümumilikdə ölkədə ən təsirli və canlı qüvvəni təşkil edirlər. Onların irəli sürdüyü məntiqli mövqelər, şiə cəmiyyətini və Livanı hər dəfə uçuruma aparan radikal çağırışlara qarşı, daha humanist və milli səviyyədə üstünlük təşkil edir. Üstəlik, müxalifət daxilində fərqli səslərin olması və vahid formal birliyə ehtiyac olmaması sağlamlıq əlamətidir. Bu, digər milli qrupların çatışmazlıq çəkdiyi fikir müxtəlifliyinin şiə cəmiyyətində varlığını göstərir və məzhəbin stereotiplərdən çıxaraq plüralist və demokratik bir çərçivəyə keçməsi üçün ümidverici bir göstəricidir.

Hər halda, bu gün artıq Livandakı şiə müxalifətinin təşkilatlanmış olub-olmaması sualı öz mənasını itirib. Çünki bütün digər təşkilatlanmış müxalifətlər hakimiyyətin bir parçasına çevrilib. Digər tərəfdən, bu sual şiə müxalifətçilərində keçmişdə yaşadıqları təcrid və kənarlaşdırılma təcrübəsini yenidən canlandırır. Buna baxmayaraq, onların keçmişdə qarşılaşdığı maneələr və hazırda qarşı-qarşıya olduqları yeni təzyiq və təcrid cəhdləri, onları yalnız daha da iradəli və qərarlı edir. Onlar müxalif mövqelərini davam etdirməkdə və hər zaman hakimiyyətin solunda dayanmaqda israrlıdırlar.