Bakı, AzerVoice
“Müqavimət oxu” ifadəsinə son qoymağın vaxtıdır. Son 20 ildə bu termin yalnız İranın Yaxın Şərqdəki müttəfiqləri tərəfindən gündəmə gətirilən termindir. Bu “İslam müqaviməti” adı altında Fars imperializminə xidmət edənlərin əsl məqsədlərini ört-basdır edib.
Keçən ildən bu günə qədər davam edən Qəzza hadisələrini diqqətlə təhlil etsək görərik ki, müqavimət oxu bir mifdir və heç vaxt mövcud olmayıb.
2002-ci ilin yanvarında, ABŞ İraqı işğal etməzdən əvvəl, ABŞ-ın o zamankı prezidenti Corc Buş çıxışında məşhur “şər oxu” ifadəsini işlətmişdi. İran, İraq və Şimali Koreyanı bu oxun üzvləri kimi xarakterizə edən Buş bu ölkələri terrorçulara sığınacaq verməkdə və onlara dəstək göstərməkdə ittiham etmişdi.
Buşun çıxışı ikili dünyagörüşü yaratdı.
Bir tərəfdə ABŞ-ın düşmənlərini başqalarının uşaqlarını intihar və qətl missiyalarına göndərən, qəddarlığı və ölümü bir səbəb və ideologiya kimi qəbul edənlər, ikinci tərəfdə isə Buş, ABŞ və müttəfiqlərini onlara qarşı mübarizədə “azadlığın müdafiəçiləri” kimi təqdim edənlər dayanır.
Bilindiyi kimi İranın 1979-cu il İslam inqilabından sonra tətbiq etdiyi əsasə siyasətdən biri də, inqilabın ixracı yəni digər ölkələrə də yayılması oldu.
Ruhullah Xomeyninin hakimiyyəti illərində İran Livandakı Hizbullah hərəkatı kimi öz sərhədlərindən kənarda da öz müvəkkillərini dəstəkləməyə və şəhidliyi “qurtuluş yolu kimi” təbliğ etməyə başladı.
İran Xomeyninin ölümündən sonra bu ssenarini “tiranlığa qarşı mübarizə zərurəti” kimi təqdim etməyə davam edərək, ABŞ və İsrailə qarşı çıxmağa çalışdı. İran bu iki dövləti hər zaman “iki əsas şər mərkəzi” kimi təsvir edib.
Son iki onillikdə Tehran Buşun İran haqqında söylədiklərinin əskinə olaraq, “Müqavimət Oxu” ifadəsinə sahiblənib və bu kəliməni siyasi gündəmə daşıyıb.
Qanunilik və ədalət anlayışlarını əhatə edən bu ifadə İranın “inqilabı ixrac edən” siyasəti əvəz edib. Bu terminin də İranın Yaxın Şərqdə nüfuzunu yaymaq məqsədinə çatması üçün daha faydalı olduğu da yaşanan hadisələrlə bir daha sübuta yetirilib.
İran Yaxın Şərqdə aparıcı ölkə kimi mövqeyini möhkəmləndirmək üçün yeni etibarlı “tərəfdaşları” cəlb edir.
Buş 2002-ci ildəki çıxışında İran inqilabına meydan oxusa da, İranın “müqavimət” ritorikasının oxunu qəbul etməsi Tehranın təkcə avtoritarizm ittihamlarından yayındırmağa deyil, həm də onun ABŞ və İsrailin fəal rəqibi kimi təqdim olunmasına kömək etdi.
Bu “müqavimət” tək bir İran səyindən çox daha geniş regional ittifaqın bir hissəsinə çevrildi.
Bu diskurs 2011-ci ildə Suriyada baş verən xalq üsyanından sonra İran və Hizbullahın Bəşər Əsəd rejimini dəstəkləmək üçün Suriyaya müdaxiləsi ilə xüsusi əhəmiyyət kəsb etdi. İran etdiyi bu müdaxiləyə haqq qazandırmaq üçün Suriyadakı münaqişəni “müqavimət oxu” ilə düşmənləri arasında gedən mübarizə kimi qələmə verdi.
Husilərin lideri Əbdülməlik əl-Husi keçən ay İsrailin Yəmənin Hudeyda limanına hücumuna cavab vermək üçün husilərin “müqavimət oxu” ilə koordinasiyalı şəkildə hərəkət edəcəyini açıqlamışdı.
Müqavimət oxu haqqında faktlar
İranı və onun proksi şəbəkəsini təsvir etmək üçün “müqavimət oxu” ifadəsindən istifadə edilməsinin əsas problemi odur ki, o, İranın özünün və müttəfiqlərinin vahid və koordinasiyalı qüvvə kimi təsvir edilməsini gücləndirir. Lakin bu real vəziyyəti tam əks etdirmir. Reallıqda İran və onun etibarlı tərəfləri arasında daha mürəkkəb və əlaqəsi kəsilmiş münasibətlər mövcuddur.
İran Yaxın Şərqdə aparıcı ölkə kimi mövqeyini möhkəmləndirmək üçün yerli aktorların ambisiyalarından sui-istifadə edərək, onları maliyyə, hərbi və siyasi dəstək müqabilində səfərbər etməklə nüfuz qazanıb.
İran İnqilab Keşikçiləri Korpusu (SEPAH) Tehran və Yaxın Şərqdəki etibarlı qüvvələri arasında koordinasiyada mühüm rol oynayır. HƏMAS və Hizbullah da daxil olmaqla, dəstəklədiyi qruplar üçün birgə hərbi komandanlıq strukturu yaradılıb. “Müqavimət Oxu” ilə koordinasiya sayəsində İraqdakı Xalq Səfərbərlik Qüvvələri (Həşd əl-Şaabi), Husilər, HƏMAS və Hizbullah kimi qrupların liderləri Livanda tez-tez görüşür.
Bu görüşlər maliyyə resurslarının köçürülməsinə şərait yaradır və həmçinin adıçəkilən təşkilatların hərbi imkanlarını artırıb. Hətta İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun nəzarəti altında olan Hizbullah, Husilər və Həşd əl-Şaabi-ın birgə hərbi təlimlər keçirdiyi də iddia edilir.
Nəzəri olaraq, bu qarşılıqlı məlumat və təcrübə mübadiləsi İsrail üçün əhəmiyyətli təhlükə yarada bilər, çünki İran prinsip etibarilə İsrailə qarşı koordinasiyalı, çox cəbhəli hərbi kampaniyaya başlamaq üçün müxtəlif müvəkkillərini ( proksi qüvvələrini) səfərbər edə bilər.
Amma həqiqət budur ki, İsrail sonuncu dəfə 1973-cü ildə Yom Kippur müharibəsi zamanı ərəb dövlətlərinin koalisiyası İsrailə hücum edəndə bu cür çoxtərəfli münaqişə ilə üzləşib.
“Müqavimət oxu” ifadəsi İrana və onun etibarlı tərəflərinə özlərini olduqlarından qat-qat güclü göstərməyə imkan verir, çünki bu, vahid qurum kimi fəaliyyət göstərən müttəfiqlər şəbəkəsi imicini yaradır.
Reallıqda İranın dəstəklədiyi çoxtərəfli kampaniya ssenarisi yalnız ritorik şəkildə ifadə olunub. Eynilə Əbdülməlik əl-Husi və ya Hizbullahın baş katibi Həsən Nəsrullahın Qəzzədəki münaqişəni açıq çox cəbhəli müharibə kimi xarakterizə edən çıxışları kimi.
Fakt odur ki, İranın vəkillərindən heç biri Fələstin üçün özünü qurban verməz. İranın özü regional resurslarından İsrailə qarşı həddindən artıq istifadə etməkdən çəkinir və özünü və vəkillərini İsrailin intiqamından qorumaq üçün gərginliyi artırmamaq üçün proksi qüvvələrinə ortaq fəaliyyət əmri verir.
“Müqavimət oxu” əslində heç vaxt mövcud olmayıb
“Müqavimət oxu”nun xəyaldan başqa bir şey olmadığı yeni bir şey deyil və belə bir ox heç vaxt olmayıb. Əgər belə bir ox mövcud olsaydı, İsrail təhlükəsizlik riski ilə üzləşəcək və onun beynəlxalq müttəfiqləri “oxdakı” bütün aktorlara qarşı regional müharibə aparmağa məcbur olacaqdı.
Əslində mövcud olan, İran və onun vəkillərinin “müqavimət oxu” olaraq təyin etdikləri maraq oxudur. Bu tərif bu təşkilatlara yerli məqsədlərinə çatmaq üçün İran resurslarına daxil olmaq imkanı verir. O, həmçinin İrana imkan verir ki, Fələstini azad etmək və ABŞ-ın zülmünə müqavimət göstərmək bəhanəsi ilə Yaxın Şərqdə öz təsirini genişləndirsin və hətta İran iqtisadiyyatı tənəzzülə uğradığı bir vaxtda belə, maliyyə resurslarını vəkillərinə yönəltmək üçün öz hərəkətlərini açıq şəkildə əsaslandırsın.
“Müqavimət oxu” ifadəsi İrana və onun etibarlı tərəflərinə özlərini olduqlarından qat-qat güclü göstərməyə imkan verir, çünki bu, vahid qurum kimi fəaliyyət göstərən müttəfiqlər şəbəkəsi imicini yaradır. Amma reallıq ondan ibarətdir ki, İran yalnız özünün sağ qalması təhlükəsi ilə üzləşdiyi halda öz etibarlı qüvvələrini səfərbər edəcək.
Xülasə, müqavimət oxu yanlış bir ifadədir, ortada isə yalnız Fars imperialimzi üşün çalışan qüvvələr mövcuddur.
