BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi

Hərbi rejimlər və diktaturalar həmişə "fövqəladə şərait" ifadəsindən ölkəni və xalqı tam nəzarət altında saxlamaq üçün istifadə ediblər. Bu səbəbdən, Suriya kontekstində bu ifadə bir çoxları üçün, xüsusilə də illərdir azadlıq və demokratiya uğrunda mübarizə aparanlar üçün qıcıq doğurur.

Reallıq isə odur ki, "fövqəladə şərait" və ya "çətinliklər" ifadələri Suriya üçün artıq kifayət deyil. 8 dekabr 2024-cü ildə Əsəd rejimi süqut etdi, Əsəd Moskvaya qaçdı və Əhməd Şəraa Suriya prezident sarayına daxil oldu. Qələbə böyük idi, amma Suriyanın real mənzərəsi gözləniləndən daha ağır idi: tamamilə məhv olmuş şəhərlər, milyonlarla məcburi köçkün, saysız-hesabsız kütləvi məzarlıqlar və siyasi məhbuslarının taleyini gözləyən on minlərlə ailə. Ölkə iqtisadiyyatı çökmüş, dövlət qurumları isə formal bir sistemə çevrilmişdi.

Əsədin qaçışından sonra İsrail fasiləsiz olaraq Suriya ordusunun silah anbarlarına hava zərbələri endirməyə başladı. Zaman keçdikcə bu hücumlar təkcə hava hücumları ilə məhdudlaşmadı – İsrail Suriya ərazisinə doğru irəliləməyə başladı.

İsrail Suriyanın yeni rəhbərliyinin müqavimət göstərə bilməyəcəyini və yeni müharibəyə başlamaq istəmədiyini anlayaraq daha geniş tələblər irəli sürməyə başladı. İsrail 1974-cü ildə imzalanmış “atəşkəs razılaşmasının” Əsəd rejimi ilə birlikdə çökmüş olduğunu bəyan etdi və Colan təpələri ilə həmsərhəd olan Suriyanın Cəbəl əş-Şeyx bölgəsini işğal edəcəyini bildirdi.

İsrailin Baş naziri Binyamin Netanyahu isə “Suriyalı əsgərlərin mövqelərini tərk etdiyini” və İsrail ordusunun "sərhəddə icraedici qüvvə" olacağını açıqladı.

Bununla kifayətlənməyən İsrail Livanın 1982-ci ildə işğalı zamanı istifadə etdiyi taktikaya əl atdı – Suriyanın daxilindəki etnik və dini azlıqları qızışdırmağa başladı. Netanyahu Suriya hökumət qüvvələrinin tamamilə cənubdan çıxarılmasını tələb etdi və bildirdi ki, “Tahrir əş-Şam” və “Yeni Suriya Ordusu”nun Dəməşqin cənubuna daxil olmasına icazə verilməyəcəkdir. O, İsrailin Cənubi Suriyadakı Druzluların qorunmasını üzərinə götürdüyünü və onlara qarşı hər hansı bir təhdidə dözməyəcəyini bəyan etdi.

İsrailin hərbi və daxili siyasətə təzyiqi ilə yanaşı, ABŞ-ın Suriyaya qarşı sanksiyalarının qaldırılmaması üçün də təzyiqlər etdiyi bildirilir. Bu məsələdə Tramp və Netanyahu arasında açıq koordinasiya müşahidə olunur, bu da Suriyanın iqtisadi vəziyyətini daha da ağırlaşdırır.

Daxildə isə vəziyyət hələ də sabit deyil. Əsəd rejiminin qalıqları hələ də Aralıq dənizi sahillərində üsyan qaldırır, saxta xəbərlər yayır və Suriya sahilinin ayrılmasını təbliğ edirlər. İran isə ya rejim qalıqları, ya da Livan sərhədindəki “Hizbullah” vasitəsilə Suriya üzərində təsirini saxlamağa çalışır.

Digər tərəfdən, Suriyanın şimalında "Suriya Demokratik Qüvvələri" (SDQ) məsələsi hələ də həllini tapmayıb. SDQ-nin qəbilələrlə və digər kürd fraksiyaları ilə qarşıdurması davam edir.

Bütün bunların fonunda Dəməşqdə “Milli Dialoq Konfransı” keçirilib. Əslində, daha əhatəli və geniş səlahiyyətli bir qurultay keçirilməli idi, lakin həm gözləntilərdən az, həm də gözlənildiyindən daha çox nəticə verib.

Keçid prosesi dərhal başlamalıdır. Bu qədər "minanı" zərərsizləşdirmək üçün bütün suriyalıları təmsil edən, eyni zamanda ixtisaslı şəxslərdən ibarət bir keçid hökuməti qurulmalıdır.

Suriya olduqca çətin vəziyyətdədir. İstər hazırkı hakimiyyət, istərsə də onun xaricində olan qüvvələr anlamalıdır ki, bu gəmi batarsa, hamı birlikdə batar. Batan gəmini siə birinci sişanlar tərk edir, necə ki Əsəd etdi. Əsəd suriiyalılara, çökməkdə olan bir dövlət miras qoyub. Suriya diktaturadan vətəndaş dövlətinə keçmək üçün hamının töhfəsinə ehtiyac duyur.