BAKI,AzerVoice -Stuxnet, 2010-cu ildə kəşf edilən bir kompyuter virusudur və dünyada ilk dəfə olaraq, bir infrastruktura fiziki ziyan vurmağı hədəfləyən kiber hücum nümunəsi olaraq tanınır. Bu virus, xüsusilə İranın nüvə proqramına qarşı hazırlanmışdı və onun uran zənginləşdirmə proqramlarına ziyan vurmaq məqsədini güdürdü. Stuxnet-in ən mühüm xüsusiyyəti, onun yalnız xüsusi sənaye avadanlıqlarına (PLC - Programmable Logic Controller) qarşı fəaliyyət göstərməsi və bu avadanlıqları hədəf almasıdır.
Stuxnet kim tərəfindən yaradılıb?
Stuxnet virusunun yaradılması ilə bağlı dəqiq məlumatlar hələ də
sirr olaraq qalır, lakin çoxsaylı tədqiqatçılar bu virusun çox
güman ki, ABŞ və İsrail tərəfindən yaradıldığını düşünürlər. Bəzi
iddialara görə, bu virus "Olympic Games" adlı əməliyyatın bir
hissəsi olaraq hazırlanıb. Bu əməliyyat, İranın nüvə proqramını
ləngitmək və onun inkişafını dayandırmaq məqsədilə həyata
keçirilmişdir. İsrailin və ABŞ-ın bu virusu istifadə etməsi, kiber
müharibənin fiziki infrastruktur üzərindəki təsirini göstərən ilk
nümunə oldu.
Stuxnet adı və mənbələri
Stuxnetin adı, virusun ilk dəfə aşkar edildiyi vaxtda adı "Stuxnet"
verilmişdir. "Stuxnet" adı, "Stux" (yazılışda "S" ilə başlayan) və
"Net" (şəbəkə) sözlərinin birləşməsindən yaranıb, amma konkret
olaraq bu adın tam mənası hələ də tam aydın deyil. Virusun ilk dəfə
2010-cu ilin iyun ayında Belarusun təhlükəsizlik mütəxəssisləri
tərəfindən aşkar edilməsi və daha sonra digər mütəxəssislərin onun
təhlilinə başlaması ilə geniş şəkildə yayılmağa başladı.
Stuxnetin fəsadları və təsirləri
Stuxnet, xüsusi olaraq İranın nüvə proqramını hədəf almışdı. Bu
virus, sənaye avadanlıqları ilə idarə olunan qurğuları hədəf alır
və onları manipulyasiya edərək fiziki ziyan yaradır. Virusın əsas
təsiri, Siemens PLC cihazlarında olan səhv funksiyaları meydana
gətirərək, uran zənginləşdirmə avadanlıqlarının işləməsini
dayandırması idi. Stuxnet-in təsirinə məruz qalan qurğulardan bir
neçəsi Natanzda yerləşən İranın uran zənginləşdirmə mərkəzindəki
mərkəzlər idi.
Stuxnetin daha da təəccüblü tərəfi onun şəbəkələr vasitəsilə çox sürətlə yayıla bilməsi və yüksək səviyyədə maskalanmasıdır. Virus, ilk dəfə olaraq kiber hücumun fiziki obyektlər üzərində müvəffəqiyyətlə işləyən bir metodoloji olaraq istifadə edilmişdir. Bu, kiber müharibənin gələcəyini tamamilə dəyişdirən bir növ oldu.
Stuxnetin təsirləri
İranın nüvə proqramına ziyan: Stuxnet, İranın uran zənginləşdirmə proqramını ciddi şəkildə ləngitdi və təxminən 1000-ə yaxın uran zənginləşdirmə cihazını sıradan çıxardı. Bu, İranın nüvə proqramını məqsədinə çatdıra bilməsi üçün ciddi bir maneə oldu.
İlk kiber müharibə: Stuxnet, dünyada kiber müharibənin yeni dövrünü işarə etdi. İlk dəfə bir ölkənin fiziki infrastrukturu, kiber alətlər vasitəsilə hədəf alındı.
Təhlükəsizlik zəiflikləri və təkmilləşdirilməsi: Stuxnet, dünyada şəbəkə təhlükəsizliyi və sənaye avtomatlaşdırma sistemlərində böyük boşluqların olduğunu ortaya qoydu. Bu, şirkətləri və dövlətləri öz sistemlərini daha güclü qorumağa məcbur etdi.
Stuxnetin digər təsirləri
Stuxnet yalnız bir dövlətin və onun təhlükəsizlik xidmətlərinin
istifadə etdiyi bir vasitə deyil. Bu, gələcəkdə daha geniş və
müxtəlif ölkələr tərəfindən istifadə edilə biləcək yeni kiber
müharibə metodlarının ortaya çıxmasına gətirib çıxarıb. Stuxnet
həmçinin digər ölkələrə öz ərazilərindəki mühüm sənaye
infrastrukturlarını kiber hücumlardan qorumağa, güclü firewall və
təhlükəsizlik sistemləri qurmağa təşviq etdi.
Stuxnet, müasir kiber təhlükəsizlik yanaşmalarının inkişafında, həmçinin kiber müharibənin gələcəyində bir dönüş nöqtəsi oldu.
