BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
Avropa bu gün Rusiya ilə Polşa arasında artan gərginliyin içində yaşayır. Burada tarixi yaddaşlar geosiyasi maraqlarla qarışır, ənənəvi hərbi alətlər kiberhücumlar və “boz zona” təxribatları ilə iç-içə keçir.
Sentyabr ayında Rusiyaya aid pilotsuz uçuş aparatlarının Polşa hava məkanını pozması sadəcə təsadüfi bir insident deyildi, bu, ciddi xəbərdarlıq idi. O, mühüm sualları yenidən gündəmə gətirdi: nüvə gücünə qarşı hansı həddə qədər caydırıcılıq mümkündür? Beynəlxalq hüquq özünümüdafiə ilə ümumi müharibə təhlükəsinin qarşısını almaq arasında necə balans yarada bilər? NATO hansı rolu oynaya bilər ki, təhlükəsizliyi möhkəmləndirsin, amma Avropada dağıdıcı müharibə başlamasın?
Rusiya - Polşa münasibətlərinin gərginliyi dərin tarixi və siyasi yığılmalardan qaynaqlanır. Polşa SSRİ-nin və Rusiyanın işğallarını yaşamış bir ölkə olaraq sovetlərin süqutundan sonra təhlükəsizliyini təmin etmək üçün NATO və Aİ-yə üz tutdu. Moskva isə NATO-nun şərqə genişlənməsini özünə birbaşa təhdid kimi qəbul edir və Polşanı yerləşdiyi coğrafiya və Qərb qüvvələrini ev sahibliyi etməsi səbəbindən potensial rəqib görür.
Polşa isə cavab olaraq müdafiə xərclərini artırıb, ABŞ istehsalı raket sistemləri, F-35 qırıcıları və “Abrams” tankları ilə silahlanmağa başlayıb. Ukrayna müharibəsi isə Varşavanı Kiyevin əsas dəstəkçisi və milyonlarla qaçqının qəbulçusu etdi, bu da Polşanı Moskva ilə dolayı qarşıdurmaya sürüklədi.
Münaqişəni BMT Nizamnaməsi tənzimləyir. Nizamnamənin 2-ci maddəsinə görə, dövlətlər bir-birinə qarşı güc tətbiq etməkdən çəkinməlidirlər. Buna əsasən, Rusiyanın Ukraynada hərbi əməliyyatları beynəlxalq hüququn pozuntusu hesab edilib. Polşaya qarşı oxşar bir hücum da eyni nəticəyə gətirə bilər.
Ancaq hüquq özünümüdafiəni tanıyır. Əgər Polşa silahlı hücuma məruz qalsa, cavab vermək və müttəfiqlərindən yardım istəmək hüququna sahibdir. NATO-nun 5-ci maddəsi isə bir üzvünə hücumu hamıya hücum kimi qəbul edir. Bu, vəziyyəti bütün Avropanı əhatə edən qarşıdurmaya çevirə bilər.
NATO Polşa üçün əsas çəkindirici qüvvədir, Rusiya üçün isə birbaşa strateji təhdid. Polşa alyansın dəstəyindən güc alır, lakin eyni zamanda ilk hücum cəbhəsi olmaqdan ehtiyatlanır.
Moskva isə Kalininqradda qüvvələrini gücləndirib, Avropanın dərinliklərinə çatan raketlər yerləşdirib, Belarus vasitəsilə təxribatlar edir. Rusiya ritorikasında Polşa ilə toqquşmanı bütövlükdə NATO ilə münaqişə kimi təqdim edir və hətta nüvə silahı ilə hədələyir.
Açıq hücum - Rusiya Polşaya raket zərbəsi endirsə, bu, “silahlı təcavüz” sayılacaq və NATO-nu işə sala bilər.
Qəza və ya yanlış anlaşılma - yaxın məsafədə yerləşən qüvvələr hər an təsadüfi toqquşmaya səbəb ola bilər. Qondarma bəhanələr - tarixdə olduğu kimi saxta iddialarla hücumların əsaslandırılması mümkündür. Kütləvi qırğın silahları - ən qorxulu ssenari nüvə və ya kimyəvi silahların istifadəsidir ki, bu da hüquqi çərçivələri aşaraq bəşəri fəlakətə yol aça bilər.
Bugünkü münaqişələr “hibrid müharibə” formasında aparılır - hərbi əməliyyatlarla yanaşı kiberhücumlar, dezinformasiya, PUA təxribatları və qaçqın axınlarının alətə çevrilməsi. Bunların hüquqi statusu isə tez-tez “boz zona”da qalır.
NATO bəyan edib ki, genişmiqyaslı kiberhücum da silahlı hücum kimi qiymətləndirilə bilər. Bu isə vəziyyəti daha da təhlükəli edir.
Rusiya - Polşa gərginliyi Avropanı ya nəzarət olunmuş qarşıdurmaya, ya da dağıdıcı müharibəyə sürükləyə bilər. Ukrayna müharibəsinin uzanması riskləri artırır. Diplomatik kanalların işlək qalması, beynəlxalq hüquqa riayət və kollektiv caydırıcılıq hələlik Avropanı tam miqyaslı müharibədən qoruyan yeganə “təhlükəsizlik kəməri”dir.
