BAKI,AzerVoice
"Jet lag" termini şərqdən qərbə və ya qərbdən şərqə uzun məsafəli uçuşlardan sonra insan bədəninin bioloji saatı ilə yeni saat qurşağı arasında yaranan uyğunsuzluq nəticəsində meydana çıxan fiziki və psixoloji narahatlığı təsvir edir.
Bədənimizdə təbii olaraq mövcud olan sirkadiyen ritm – yəni bədən saatı – günəş işığına əsaslanır. O, yuxu, oyanma, hormon istehsalı, temperatur və digər həyati funksiyaları tənzimləyir. Ancaq saat fərqi olan ölkəyə uçduqda bu ritm pozulur.
Jet Lag-ın Əlamətləri
Jet lag hər kəsdə eyni dərəcədə hiss olunmur, lakin ümumi simptomlar aşağıdakılardır:
- Yuxu pozğunluğu: Gecə yata bilməmək və ya səhərlər çox tez oyanmaq
- Gündəlik yorğunluq: Bütün gün özünü halsız və diqqətsiz hiss etmək
- Konsentrasiya çətinliyi və əhval pozuntusu
- İştahsızlıq və ya mədə-bağırsaq narahatlıqları
- Bədən istiliyində dəyişiklik və baş ağrısı
Saat Fərqi Hansı İstiqamətdə Daha Çox Təsir Edir?
Tədqiqatlar göstərir ki:
- Şərqə doğru uçuşlar (məsələn, Nyu-Yorkdan İstanbula) daha çox jet lag yaradır, çünki bədən sanki vaxtı "irəli çəkməli" olur – yəni tez yatmalı, tez oyanmalıdır.
- Qərbə doğru uçuşlar (məsələn, Bakıdan Londona) isə daha asan adaptasiya olunur, çünki bədən yuxu vaxtını "gecikdirir".
Jet Lag-ı Azaltmaq üçün Nə Etmək Olar?
Jet lag-ın qarşısını tamamilə
almaq mümkün olmasa da, aşağıdakı üsullarla təsirini minimuma
endirmək mümkündür:
Səfərdən əvvəlki hazırlıq
- Yuxu rejimini tənzimləyin: Gediş istiqamətinə uyğun olaraq bir neçə gün əvvəl yuxu saatlarınızı tədricən dəyişin.
- Səfərə hazırlaşdırıcı yuxu: Gec
yatmayın, istirahətli olun.
Uçuş zamanı
- Saatınızı yeni vaxt zonasına uyğunlaşdırın: Təyyarədə olarkən saatınızı enəcəyiniz ölkənin vaxtına uyğun qurun.
- Nəmləndirin: Bol su için, kofein və alkoqoldan uzaq durun.
- Yüngül qidalanma: Həzm sisteminizi yormayın.
- Yuxu və oyaqlıq balansı: Uçuş uzun olarsa və yeni vaxt zonasına uyğun olaraq yatmaq lazımdırsa, göz maskası və qulaqcıqla özünüzə yuxu şəraiti yaradın.
Uçuşdan sonra
- Gün işığından istifadə edin: Günəş işığı bədən saatını yenidən qurmağa kömək edir.
- Fiziki aktivlik: Gəzmək və açıq havada olmaq bədəni oyaq saxlamağa kömək edir.
- Melatonin qəbul edə bilərsiniz: (Əgər həkimlə məsləhətləşmisinizsə) bu hormon yuxunu tənzimləməyə yardımçı olur.
Kimlər Jet Lag-a Daha Həssasdır?
- Yaşlı insanlar – sirkadiyen ritmləri daha sərt dəyişir.
- Uşaqlar – baxmayaraq ki, bəzi hallarda daha asan uyğunlaşırlar.
- Çoxsaylı vaxt zonaları keçənlər – 3 saatdan artıq fərq ciddi narahatlıq yarada bilər.
- Əvvəlcədən yuxu rejimi pozulanlar – məsələn, gecə növbəsində çalışanlar.
Jet Lag-ın Davam Müddəti Nə Qədərdir?
Hər bir saat fərqinə uyğunlaşmaq üçün 1 gün tələb olunur. Məsələn, 6 saat fərq varsa, bədəninizin tam uyğunlaşması üçün təxminən 5–6 gün vaxt lazım ola bilər.
Jet lag bəzən qısa səyahətlərdə belə səyyahın məhsuldarlığını və əhvalını poza bilər. Əsas məsələ, bədənin bioloji saatına hörmətlə yanaşmaq və bu dövrü ağıllı şəkildə idarə etməkdir. Səyahət etməyi sevən biri üçün jet lag keçici narahatlıqdır, amma hazırlıqlı olanlar üçün idarəolunan bir prosesdir.
