BAKI,AzerVoice

"Ədalət bir ölkənin bünövrəsidir. Əgər ədalət yoxdursa, o dövlətin uzunömürlülüyü də yoxdur."
— Əmir Teymur

Türk tarixinin ən parlaq şəxsiyyətlərindən biri, fatehlərin fatehi sayılan Əmir Teymur 1336-cı ildə, bu günkü Özbəkistanın Qaşqadərya vilayətində, Şəhrisəbz bölgəsində anadan olmuşdur. Türklər arasında “Topal Teymur” adı ilə tanınan bu görkəmli sərkərdə, Barlas tayfasının başçısı Əmir Turağay və Tekina Xatunun oğludur.

1370-ci ildə Teymur Teymurilər dövlətinin əsasını qoyaraq hakimiyyətə gəlmiş, güclü və mərkəzləşdirilmiş bir imperiyanın formalaşması üçün həm hərbi, həm də inzibati islahatlar həyata keçirmişdir. Onun əli ilə türk-islam dünyasında nizam-intizam və siyasi sabitlik bərpa olunurdu.

1373-cü ildə Xarəzm üzərinə yürüşə çıxan Teymur Kat şəhərini ələ keçirdi. Ardınca Cəlairilər dövlətinə qarşı hərəkətə keçərək onların paytaxtını fəth etdi. Bu qələbələr onun nüfuzunu daha da artırdı. 1379-cu ildə Xarəzm tamamilə Teymurilər dövlətinə birləşdirildi. Ardınca 1384-cü ildə İraqi Əcəmə daxil oldu, 1386-cı ildə isə Təbriz, Qars və Tiflis şəhərləri onun hökmranlığı altına keçdi. Azərbaycan və Ermənistana etdiyi yürüşlər zamanı Qaraqoyunlu hakimlərinə qarşı vuruşaraq 1387-ci ildə Əhlət, Adilcevaz və Vanı tutdu.

İrana doğru davam edən yürüşlər nəticəsində Teymur Marağa, Rey və İsfahan kimi böyük şəhərləri ələ keçirdi. 1389-cu ildə isə Qızıl Orda xanlığına qarşı hərbi yürüşə başlayaraq ard-arda iki qələbə qazandı. Onun yürüşləri nəticəsində Şiraz və Kirman, sonra isə Bağdad, Təkrit, Ərbil və Mosul kimi mühüm şəhərlər də Teymurun hökmranlığı altına daxil oldu.

Teymur bölgədəki digər türk dövlətləri – Ağqoyunlular və Qaraqoyunluların ağalarını da özündən asılı vəziyyətə salmağı bacardı. 1395-ci ildə Dərbəndi tutan Teymur, şimala doğru hərəkət edərək Ukrayna və Kiyev bölgələrinə qədər irəlilədi, Ozi çayı sahillərindəki Genuya koloniyalarını və Krımı ələ keçirdi, hətta Moskvaya qədər yürüş etdi.

1398-ci ildə Hindistana doğru böyük bir yürüş təşkil edən Teymur Delhini fəth etdi. Bu qələbə, onun qitələrarası hakimiyyət iddiasını reallaşdıran növbəti mərhələ idi.

1400-cü ildə Teymur Gürcüstana qarşı yürüşə çıxdı. Ardahan və Qarsdan keçərək Bingölə gəldi. Eyni zamanda Cəlairilər hökmdarı Əhməd və Qaraqoyunlu Qara Yusif onunla mübarizə aparmaq üçün Osmanlı sultanı Yıldırım Bəyaziddən kömək istədilər. Bu dövrdə Yıldırım Bəyazid Ərzincanı ələ keçirsə də, Teymur 1400-cü ilin sonunda şəhəri yenidən geri aldı.

1402-ci ildə Ərzurum, Ərzincan və Kayserini fəth edən Teymur Osmanlı torpaqlarına irəlilədi və Ankarada Çubuk düzündə Yıldırım Bəyazidi məğlub edərək onu əsir götürdü. Bu zəfər Teymurun Anadoluya tam nəzarət etməsinə şərait yaratdı. Bir il ərzində bütün Anadolu vilayətlərini öz tabeliyinə aldı.

1403-cü ildə Gürcüstana, 1405-ci ildə isə Çinə doğru yeni yürüşlər təşkil edən Teymur, bu zaman Pir Məhəmmədi özünə varis təyin etmişdi. Lakin Çin yürüşü həyata keçmədən öncə, 1405-ci ildə Otrar şəhərində vəfat etdi.

"Dövlət qurmaq qılıncla mümkündür, amma onu qorumaq ağılla, ədalətlə və insanlarla mümkündür."
— Əmir Teymur

Əmir Teymurun mirası sadəcə qılınc gücü ilə yaradılmış imperiya deyildi; o, idarəetmədə nizam-intizam, sosial ədalət və milli kimliyə bağlılığı ön planda tutmuşdu. Onun adı türk-islam tarixinin ən şanlı səhifələrindən birində əbədi həkk olunmuşdur.