BAKI,AzerVoice

İstanbulun fəthi gənc sultana sonsuz bir qüdrət və nüfuz qazandırmışdı. Fəthdən əvvəl böyük qarışıqlıqlar içində çalxalanan Osmanlı İmperiyası bu hadisənin gətirdiyi böyük prestijlə həm İslam dünyasının ən parlaq dövləti mövqeyinə yüksəldi, həm də düşmənləri üzərində psixoloji sarsıntı yaratdı. Fatih Sultan Mehmed fəthdən dərhal sonra hakimiyyətini məhdudlaşdıran Çandarlını vəzifədən uzaqlaşdırdı və bir müddət sonra öldürtdü. Hökmdarlığına təhdid hesab etdiyi Orxan Çələbi də fəth zamanı aradan qaldırılmışdı.

Fatihin vəziriəzəmlərinin sonuncusu istisna olmaqla hamısı qapıqulu mənşəlidir. Bu, hökmdara aristokrat türk ailələrinin nüfuzundan qurtulmaq imkanı verdi. Lakin hər şey devşirmələrin əlinə buraxılmadı; dini, inzibati və maliyyə bürokrasiyası türklərdən təşkil olundu. Beləcə, qapıquluları ilə türklər arasında bir tarazlıq yaradılaraq, dövlət idarəçiliyində yeganə söz sahibinin padşah olması təmin edildi. Tarixçi Halil İnalcık qeyd edir ki, Fitrət dövrünün həqiqi sonu İstanbulun fəthi ilə oldu. Fəthdən əvvəl zəifləyən imperiya, əldə etdiyi bu böyük nüfuzla dünya siyasətinə istiqamət verəcək bir gücə çevrilməyə başladı.

Halil İnalcığın fikrincə, fəth nəticəsində II Mehmed özünü ümumdünya imperiyasının təmsilçisi kimi görməyə başladı və mütləq, məhdudsuz bir hakimiyyət qazandı. Bu isə mərkəzləşdirilmiş dövlətin qurulmasına və ardıcıl fəthlər aparılmasına şərait yaratdı. Fatihin cahanşümul hakimiyyət ideyası geniş əsaslara söykənirdi: Türk-Moğol hökmdarlıq ənənəsi, İslam xilafət anlayışı və Roma imperiya ideyası. Fəthdən sonra Fatih özünü Roma imperiyasının yeganə varisi hesab edərək, Bizans imperatorları ilə qohumluq bağları olan bütün sülalələri (məsələn, Trabzon Rum İmperiyası, Mora despotları və s.) aradan qaldırmaq üçün fəaliyyətə girişdi.

Teymurdan sonra dirçələn qədim türk ənənələri bu dövrdə daha da ön plana çəkildi. Fatihin bir nəvəsinə Oğuz Xan, digərinə isə Qorqud adı verməsi bu düşüncənin nə qədər əhəmiyyət qazandığını göstərir. Osmanlı dövlətinin quruluşunda mühüm rol oynamış, lakin Fitrət dövrü səbəbindən bir müddət zəifləyən “qazavat siyasəti” də yenidən dirçəldi. Fatih özünü İslam aləmində qazanın ən böyük təmsilçisi və İslam dünyasının qoruyucusu hesab edirdi. Böyük oğluna Osmanlıda qaza və fəthlərin ən böyük simalarından biri olan Yıldırım Bəyazidin adını verməsi bu düşüncənin göstəricisidir. Kiçik oğluna isə İranın məşhur hökmdarlarından biri olan Cəmin adını verməsi onun hakimiyyət anlayışının genişliyini nümayiş etdirirdi. Halil İnalcık vurğulayır ki, Fatihin şəxsində türk, İran, İslam və Roma hökmdarlıq ənənələrini birləşdirən yeni bir Osmanlı padşahı tipi meydana gəldi.