BAKI,AzerVoice
Dəspinə Xatun – əsl adı ilə Teodora – Trabzon imperatoru IV İohann Komnenosun qızıdır. O, 1439-cu ildə Trabzon şəhərində, Bizans mədəniyyətinin son dayaq nöqtələrindən birində dünyaya gəlib. Gözəlliyi və zəkası ilə tanınan Teodora dövrünün tanınmış hökmdarlarının evlənmək istədiyi bir kraliça idi. Lakin onun taleyi siyasətin sərt axarına düşdü.
Diplomatik evlilik: Şərq siyasətində yeni səhifə
1458-ci ildə Teodora, atasının və qardaşı Davidin təşəbbüsü ilə Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənlə evləndirildi. Bu evlilik Osmanlı imperiyasına qarşı Trabzonla Ağqoyunlu dövləti arasında ittifaq yaratmaq məqsədi daşıyırdı. Nikahdan sonra Teodora “Dəspinə Xatun” (yunanca “kraliça xatun”) adı ilə tanınmağa başladı.
Bu izdivac, xristian və müsəlman hökmdar ailələri arasında ilk nüfuzlu evliliklərdən biri kimi tarixə düşdü və zamanla əfsanələşdi.
“Sarı gəlin”in ilham mənbəyi?
Əfsanəyə görə, məşhur “Sarı gəlin” mahnısı məhz Uzun Həsənin sifarişi ilə Dəspinə Xatuna ithaf edilib. Mahnının sözlərindəki etnoqrafik və emosional çalarlar bu iddianı gücləndirir, baxmayaraq ki, bunu sübut edən qəti tarixi sənəd yoxdur.
Siyasi nüfuz və diplomatik bacarıq
Dəspinə Xatun təkcə sarayda deyil, dövlət işlərində də fəal rol oynayıb. O, Ağqoyunlu dövləti ilə Avropanın aparıcı qüvvələrindən biri olan Venesiya Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin qurulmasında mühüm rol oynamışdır. 1473-cü ildə Venesiyanın nümayəndəsi Katerino Zeno ilə şəxsən görüşərək danışıqlar aparmışdır.
Ərzincan döyüşü zamanı, Uzun Həsən Osmanlılara qalib gələndə, Dəspinə Xatun ona düşmənə rəhm etməməyi tövsiyə etmişdi. Bu, onun dövrün siyasi reallıqlarını nə qədər dərindən anlayan və strateji düşüncə tərzinə malik bir qadın olduğunu göstərir.
Xatirələrdə qalan obraz
Dəspinə Xatun 1507-ci ildə Diyarbəkirdə vəfat edib. O, bu şəhərdə yerləşən Müqəddəs Georgi kilsəsində dəfn olunub. Onun haqqında xatirələrdə ağıllı, vicdanlı, sədaqətli bir xatun, nüfuzlu ana və nəvə tərbiyəçisi kimi danışılır. Hətta böyük Səfəvi hökmdarı Şah İsmayıl Xətainin nənəsi kimi yaddaşlarda qalmışdır.