BAKI,AzerVoice Azərbaycan İslam ensiklopediyası
Yeni araşdırmalar göstərir ki, dünyanın ən qədim, fasiləsiz fəaliyyət göstərən universitetini bir müsəlman qadın - Fatimə əl-Fihri yaratmışdır. Tarixçilərin fikrincə, Qəraviyyin Universiteti təkcə İslam dünyasında deyil, ümumdünya təhsil tarixində xüsusi yer tutur.
İlk universitetin banisi - müsəlman qadın
Fatimə əl-Fihri 800-cü ildə indiki Tunis ərazisində yerləşən Qayravanda, varlı tacir ailəsində dünyaya gəlib. Qayravan həmin dövrdə İslam sivilizasiyasının mühüm elm və mədəniyyət mərkəzlərindən biri idi. Şəhər memarlığı bu gün YUNESKO-nun Ümumdünya İrs siyahısında yer alır.
Fatimənin həyatı barədə çox az məlumat qalıb. Lakin tarixi mənbələr təsdiqləyir ki, atası, əri və qardaşının vəfatından sonra o və bacısı Məryəm böyük bir miras əldə etmiş və bu sərvəti cəmiyyətin xeyrinə sərf etmişdilər.
Əndəlüs Məscidi və Qəraviyyin Universiteti
Fes şəhərinə köçən bacılar burada sürətlə artan müsəlman əhalisinin ehtiyaclarını görərək, elm və ibadət məkanları inşa etdilər. Bacısı Məryəm 859-cu ildə Əndəlüs Məscidini tikdirdi. Fatimə isə Qəraviyyin Məscidi və Universitetini qurdu.
Tədqiqatlara görə, Fatimə tikinti prosesinə şəxsən nəzarət edib, layihəni mərhələli şəkildə yönləndirib. Hətta bəzi mənbələrdə qeyd olunur ki, o, tikinti bitənədək hər gün oruc tutub və namaz qılıb.
Əl-Qəraviyyin qısa zamanda Şimali Afrikanın ən böyük məscidlərindən birinə, həmçinin aparıcı elm ocağına çevrildi. Əvvəlcə Quran və fiqh tədris olunan bu universitetin proqramı sonradan genişlənərək riyaziyyat, tibb, astronomiya, kimya, tarix, coğrafiya, ərəb dilçiliyi kimi sahələri də əhatə etdi.
Burada təhsil yalnız müsəlmanlara deyil, xristian və yəhudi tələbələrə də açıq idi. Üstəlik, Fatimə bütün xərcləri öz üzərinə götürdüyü üçün təhsil tamamilə pulsuz idi.
Dünyaya damğa vuran məzunlar
Qəraviyyin Universiteti əsrlər boyunca bir çox tanınmış alim yetişdirib. Onların arasında tarixçi və sosiologiyanın banisi İbn Xəldun, coğrafiyaşünas Məhəmməd əl-İdrisi, astronom Nur əd-Din əl-Bitruci (Alpetragius), sufi və hüquqşünas İbn əl-Ərəbi kimi adlar var.
İlk universitet bu gün də fəaliyyət göstərir
Əl-Qəraviyyin Universiteti bu gün də Mərakeşdə fəaliyyət göstərir və dünyanın ən qədim fasiləsiz işləyən ali təhsil müəssisəsi kimi tanınır. Onun tarixi irsi isə Fatimə əl-Fihrinin adını əbədiləşdirməyə davam edir.
Tarixçilər hesab edir ki, Fatimə əl-Fihri yalnız bir elm ocağı yaratmayıb, həm də İslam dünyasında qadınların təhsil və elmdəki rolunun simvoluna çevrilib.