BAKI,AzerVoice

Bəşşar Əsəd rejiminin devrilməsindən iki ay sonra, İranda dərc olunan jurnallardan biri , ölkəniun sabiq prezidenti Həsən Ruhaninin və Rusiya prezidenti Vladimir Putin arasında 2013-cü ilin sentyabr ayında baş tutmuş ilk görüşün detalları ilə bağlı məlumat yayıb. Görüş zamanı Suriya prezidenti Əsədin gələcəyi ilə bağlı narahatlıq və şübhələr dolu müzakirələr aparılıb.

İslahatçılara yaxın olan "Akahi No" jurnalı, Rusiya prezidenti Vladimir Putin və İran prezidenti Həsən Ruhaninin 13 sentyabr 2013-cü ildə, Ruhani prezident vəzifəsinə başladıqdan bir ay sonra, Qırğızıstanın paytaxtı Bişkekdə keçirilən "Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının İqtisadi Sammiti" çərçivəsində baş tutan ilk dialoqun tam detallarını yayımlayıb.

Putin Ruhani ilə əvvəldən tanış idi, çünki hər ikisi öz ölkələrinin Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi vəzifəsini icra edirdi.

İran jurnalının "Rusiya nə vaxt Suriyadan imtina etdi?" başlıqlı hesabatında qeyd edilir ki, Rusiya və İran prezidentləri arasında görüş bir saat iyirmi dəqiqə davam edib. Görüşün ilk dəqiqələrində iki ölkə arasındakı ümumi məsələlər müzakirə edilib, daha sonra İranın nüvə proqramı və Suriyadakı vəziyyətə dair dərin müzakirələr aparılıb.

Suriya ilə bağlı müzakirə Ruhani tərəfindən Putinə ünvanlanan bir sualla başlayıb: "Suriyada nə etmək istəyirsən?" Putin tərəddüdlü bir tonla cavab verib: "Səncə, Əsədi saxlamaq mümkündür?" Ruhani cavab verib: "Bəli, mümkündür, amma islahatlarla." Putin isə buna qarşılıq verərək soruşub: "Necə?"-deyib.

Ruhani cavabında bildirib ki, : "Suriya çoxmillətli bir dövlətdir və əsas bölünmə ələvilər və sünnilər arasındadır... Suriya BƏƏS Partiyası dünyəvi xarakter daşıyır və sosial azadlıqlara o qədər də önəm vermir." O, sözlərini belə tamamlayıb: "Bu şəraitdə, Suriyanın birliyini qoruyub saxlaya biləcək yeganə şəxs Əsəddir və onun alternativi yoxdur. Biz dəfələrlə bir alternativ tapmağa çalışdıq, amma bu işdə tək deyildik. Fransızlar, britaniyalılar, hətta siz ruslar da alternativ tapmağa çalışdınız, amma heç kim tapa bilmədi."

Ancaq Putin israrla öz mövqeyində duraraq deyib: "Əsədin hakimiyyətdə qalması ehtimalı azdır." Ruhani isə mövqeyini bir daha vurğulayaraq bildirib: "Alternativ kimdir? Ordu yalnız Əsədin əmrlərinə itaət edir."

Bu zaman Rusiya prezidenti, İran mənbələrinin verdiyi məlumata görə, daha vacib bir məsələni soruşub: "Bəs Əsəd devrilsə nə olacaq?" Ruhani isə belə cavab verib: "Suriya dağılacaq, onu qorumaq lazımdır."

Putin bildirb ki, : "Əsədə silah təmin etməkdə problemim yoxdur," lakin Ruhani buna cavab verərək deyib: "Hərbi yardım təkbaşına kifayət deyil, siyasi dəstək də göstərilməlidir."

İran mənbələrinin məlumatına görə, sonda prezidentlər Putinin təklifi əsasında Suriyanın gələcəyi ilə bağlı planlar hazırlamaq üçün xüsusi nümayəndələr təyin etmək barədə razılığa gəliblər. Lakin Putin Ruhaniyə sağollaşıb getməyə imkan verməyib, onun əlindən tutaraq maşınına qədər müşayiət edib. Ruhani maşına minərkən Putin onun qulağına pıçıldayıb: "Aralıq dənizi sahilində bir gəmi hazırlamışam, bazalarımızda isə fövqəladə vəziyyət üçün bir təyyarə hazır vəziyyətdədir ki, Bəşər Əsəd Moskvaya gələ bilsin."

Bu açıqlama Ruhaniyə təsir etdi. Görəsən, Putin Əsədin qaçışı üçün plan düşünəcək qədər narahat idimi? Lakin Ruhani bu sualı Putinə verməyə cəsarət etmədi, çünki Putinin tərəddüdünün Əsədin taleyinə dair narahatlıqdan qaynaqlandığını, yoxsa Əsədin özünü satmaq planlarının bir hissəsi olub-olmadığını bilmirdi.

Maşına minməzdən əvvəl Ruhani Putinin qulağına pıçıldadı: "Bu yaxşı fikirdir, amma Əsəd bundan xəbərsiz qalmalıdır. O, qaçış yolunun olduğunu düşünməməlidir. O, müqavimət göstərməkdən başqa çarəsinin olmadığını anlamalıdır."

İran jurnalının məlumatına görə, son anda Putin Ruhaniyə bir sual verib ki, bu da İran prezidentində Putinin Əsədə dəstəyi ilə bağlı dərin şübhələr yaradıb və Putinin Suriya məsələsində ABŞ ilə danışıqlara girə biləcəyi ehtimalını gündəmə gətirib.

Putin Ruhaniyə soruşub: "Birləşmiş Ştatlar niyə Əsədi bu qədər sevmir?" Ruhani isə cavab verib: "Çünki Amerika Dəməşqdə özünə bağlı birini istəyir, Əsəd isə Vaşinqton üçün etibarlı deyil."

İran jurnalı qeyd edib ki, Putinin açıqlamaları Tehranda ən yüksək strateji səviyyələrdə müzakirələrə səbəb olub. Analitiklər ABŞ və Rusiya arasında Əsədin getməsinin vacibliyi barədə razılığa gəlmək ehtimalını vurğulayıb, bu da İranı yeni bir strategiya düşünməyə vadar edib ki, "Suriya məsələsinin yükünü təkbaşına daşımasın."

Ruhani hesab edirdi ki, Suriya böhranının həlli üçün zaman cədvəli müəyyən edilməlidir və iki il ərzində sülh və islahatların həyata keçirilməsi düşünülməlidir. Lakin Suriya böhranı on ildən artıq davam etdi.

Bu dialoqun detalları, İranda Tehranın Əsədə verdiyi dəstəyin nəticələri ilə bağlı qızğın müzakirələrin getdiyi bir vaxtda yayımlanıb.

Bu prezident Həsən Ruhaninin komandası tərəfindən Suriya məsələsində İran-Rusiya müzakirələri ilə bağlı yayılan ikinci geniş yayılmış hekayədir. Bundan əvvəl, 2021-ci ilin mart ayında İranın keçmiş xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərif və hazırda strateji məsələlər üzrə vitse-prezident olan bir rəsmidən sızdırılan mübahisəli səs yazısı yayımlanmışdı.

Prezident arxivinə aid olan həmin səs yazısında Məhəmməd Cavad Zərif, Rusiyanı nüvə anlaşmasının danışıqlarının son anlarında və ya razılaşmanın icrasına başlamazdan əvvəlki aylarda razılığı pozmaq üçün dəfələrlə sui-qəsd planları qurmaqda ittiham edib. Zərif qeyd edib ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putin general Qasim Süleymanini Moskvaya dəvət edərək onu Rusiya-İran hərbi fəaliyyətini genişləndirməyə inandırmağa çalışıb, bu da Tehranla dünya gücləri arasında nüvə razılaşmasının qüvvəyə minməsindən iki ay əvvəl baş verib.

Zərif bu açıqlamaları ilə "İnqilab Keşikçiləri Korpusu" və onun regional müttəfiqlərinin Süleymaninin Moskvaya səfərinin Putini Suriyada hərbi müdaxiləyə razı salmaqda oynadığı rol barədə uydurduğu "epik" hekayəni kiçiltməyə çalışıb.

Zərif, diplomatik korpusun rolunun zəiflədilməsini də tənqid edib və "sahədə" aparılan hərbi fəaliyyətlərə işarə edərək, Süleymaninin 2020-ci ilin əvvəlində ABŞ prezidenti Donald Trampın əmri ilə həyata keçirilən hava zərbəsində öldürülməsindən əvvəl nəzarət etdiyi xarici əməliyyatlara diqqət çəkib.

2017-ci ildə Həsən Ruhaninin hökuməti Rusiya və Türkiyə ilə birlikdə Suriya böhranına siyasi həll tapmaq məqsədilə Astana danışıqlarına qoşuldu. Lakin Suriyaya dair son qərar hələ də İranın "Milli Təhlükəsizlik Şurası" və ali lider Əli Xameneinin nəzarətində olan *"İnqilab Keşikçiləri Korpusu"*nun səlahiyyətində qaldı.