BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
İranın son vaxtlar İraq səhnəsində səssiz və strateji manevr həyata keçirdiyinə dair ardıcıl işarələr görünür. Məqsəd son dövrdə onun regional qollarına endirilən ağır İsrail zərbələrindən sonra sarsılmış təsirini bərpa etməkdir.
Bu gizli manevrləri İran İnqilab Keşikçiləri Korpusunun “Qüds” qüvvələrinin komandanı İsmayıl Qaani şəxsən idarə edir. Artan narahatlıq isə ondan ibarətdir ki, Tehranın İraqdakı silahlı qrupları yenidən təşkil etməsi iki paralel hədəfə xidmət edir. Bir tərəfdən xarici təhlükəni neytrallaşdırmaq üçün intizam nümayiş etdirmək,
digər tərəfdən isə İraq daxilində təhlükəsizlik qərarları üzərində nəzarəti daha da sərtləşdirmək.
Bu isə ölkənin daxili sabitliyini riskə ata və dövlətin müstəqilliyini təhdid edə bilər.
Məsələnin detalları ilə tanış olan mənbə Qaainin cari ayın əvvəlində Bağdada etdiyi səfərdə müzakirə olunan başlıca mövzuları açıqlayıb. Onun sözlərinə görə, danışıqlar silahlı qruplaşmaların yenidən strukturlaşdırılması, gərginliyin azaldılması və özünü nəzarətdə saxlamaq barədə olub. İran tərəfi narahatdır ki, nəzarətdən çıxmış hərbi eskalasiya İsrailin İraqın daxilinə zərbələr endirməsinə səbəb ola bilər.
Bu məlumatlar bir daha göstərir ki, İraqın siyasi və təhlükəsizlik “qırmızı xətləri”ni müəyyən etməkdə İranın rolu həlledicidir.
Shafaq News agentliyinə danışan mənbə bildirib ki, müzakirələrin əsas başlıqlarından biri “silahlı qrupların strukturlaşdırılması, bölgədə siyasi və təhlükəsizlik vəziyyətinin qiymətləndirilməsi və İsrailin İraqa hərbi zərbə endirmə planlarının qarşısının alınması” olub.
Bu açıqlama Bağdad–Tehran xəttində koordinasiyanın mövcud olduğunu və regionun daha geniş müharibəyə sürüklənməsinin qarşısını almağa hesablandığını göstərir.
Mənbə əlavə edib ki, Bağdad və Tehran arasında “gerginliyin azaldılması, özünü nəzarətdə saxlamaq və hazırkı mərhələdə ABŞ maraqlarına hücumların azaldılması ilə bağlı ortaq baxış” var.
Bundan əlavə, tərəflər “gələcək təhlükələri önləmək, bölgəni gözlənilən müharibədən qorumaq və təhlükəsizlik–siyasi əməkdaşlığı artırmaq” barədə razılaşıblar.
İranın “təhlükəsizlik və özünü nəzarətdə saxlamaq” vurğusu göstərir ki, Tehran məqsədsiz hərbi addımların İsrailin İraq ərazilərinə zərbə endirməsi üçün bəhanəyə çevrilməsindən ciddi şəkildə narahatdır. Xüsusilə də regionda mövcud olan gərginlik fonunda deterrensiya qaydaları dəyişir.
Mənbəyə görə, Qaani Bağdadda mötəbər siyasi liderlər, əsas partiya rəhbərləri və silahlı fraksiyaların komandirləri ilə həm qrup halında, həm də fərdi görüşlər keçirib. Bu görüşlərin hamısında eyni mesaj verilib:
gərginlik yaratmayın, silahı mərkəzləşdirin, razılaşmalara əməl edin.
Bu vurğular göstərir ki, Qaainin iki əsas hədəfi var:
- silahlı fraksiyaların hərbi fəaliyyətini mərkəzləşdirilmiş İran nəzarətinə tabe etmək;
- və daxili siyasi sabitliyi, yəni Tehranın müttəfiqlərinin hakimiyyətdə qalmasını təmin etmək.
Qaainin səfəri 21-də baş verib və bu vaxt “Koordinasiya Çərçivəsi” daxilində gərginlik artmışdı. Bəzi siyasilər dövlət resurslarından istifadə etməklə seçki kampaniyasına üstünlük qazanmağa çalışırdı. İran nümayəndələri məsələni cilovlamaq üçün vasitəçi rolunu oynayıb.
Mənbədən alınan məlumata görə, Qaainin səfəri həm də Ali Şiə dini lideri Ayətullah Sistaninin həyat yoldaşının vəfatı ilə bağlı başsağlığı vermək məqsədi daşıyıb. Lakin paralel olaraq o, müxtəlif qrupların liderləri ilə ayrıca görüşərək “şiə mövqeyinin birliyinin qorunması və seçkilərdən əvvəl daxili mübahisələrin kənara qoyulması” tapşırığını verib.
Son aylarda Qaani xüsusilə şiə fraksiyaları arasındakı ixtilafları yatırmaq üçün aktiv müdaxilələr edir. Tehran üçün siyasi parçalanmanın qarşısını almaq - silahlı qrupların nəzarətdə saxlanılması qədər strateji məsələdir.
Bu proses ABŞ-ın Bağdada artan təzyiqi fonunda baş verir. ABŞ dövlət katibi Marko Rubio İraq baş naziri Məhəmməd Şiə əs-Sudaniyə açıq şəkildə bildirib ki, “İranın dəstəklədiyi milislər həm amerikalıların, həm də iraqlıların həyatına və işinə təhdiddir, ölkənin resurslarını Tehranın xeyrinə istifadə edir.”
Bu açıqlamalar göstərir ki, silahlı qruplaşmaların yenidən təşkil edilməsi həm daxili (İsrail təhlükəsi), həm də xarici (ABŞ təzyiqi) səbəblərlə aktuallaşıb.
Beləliklə, Qaainin səfərinin mahiyyəti “ikili nəzarət strategiyası”dır:
- fraksiyaları cilovlamaq ki, İsrailə bəhanə verilməsin,
- və şiə siyasi blokunun parçalanmasının qarşısını almaq.
Bu da göstərir ki, İran hazırda İraqda “təhlükəsizlik diplomatiyası” yürüdür: silahlı fraksiyaları təşkilatlanmış şəkildə nəzarətdə saxlayaraq həm siyasi idarəetməni qoruyur, həm də regional böhranda öz arxa cəbhəsini təhlükəsizləşdirir.
Nəticə etibarilə, “fraksiyaların yenidən strukturlaşdırılması” qərarı və de-eskalasiya çağırışları sübut edir ki, İsrailin hərbi zərbələri ehtimalı və beynəlxalq səviyyədə silahlı qruplara artan təzyiq İranın İraqdakı siyasətinin əsas hərəkətverici qüvvəsinə çevrilib.