BAKI,AzerVoice

Zeydilik Şiəliyin üçüncü böyük qoludur. Dördüncü imam Əli ibn Hüseyn Zeynəlabidinin oğlu Zeyd ibn Əlini (v. 740) öz qurucusu qəbul edən zeydilik imamət məsələsində sünniliklə imamilik arasında bir mövqeyə malikdir.
Bu məzhəbin əksər qollarına görə, Allah birbaşa heç kimi imam kimi təyin etməmişdir, lakin Əli ibn Əbu Talib imam olmağa digərlərindən daha layiqdir. Zeydilik, xüsusilə etiqadi məsələlərdə mötəzililiyə, fiqhi mövzularda isə bəzi məsələlərdə imamiliyə, bəzilərində isə sünniliyə, xüsusən də hənəfiliyə yaxındır. Hazırda zeydilər ən çox Yəməndə yaşayırlar. Yəmən əhalisinin, təqribən, 36%-i zeydiliyə mənsubdur. Səu- diyyə Ərəbistanında da az sayda zeydi yaşayır. Dünyadakı zeydilərin ümumi sayı on milyona yaxındır.

Tarixi mənşə və təşəkkülü

Zeydilik hicri 2-ci əsrdə (miladi 8-ci əsrdə) İraq və Yəmən bölgələrində formalaşmağa başlamışdır. Məzhəbin əsasını İmam Zeydin Uməyyə xəlifəsi Hişam ibn Əbdülməlikə qarşı silahlı üsyanı qoyur. O, bu üsyan zamanı şəhid olmuş, lakin onun ardıcılları onun siyasi və dini görüşlərini əsas tutaraq ayrıca bir məzhəb formalaşdırmışlar.

İmamlıq anlayışı

Zeydilikdə imamlıq prinsipi digər şiə məzhəblərindən fərqlənir. Onlara görə:İmam mütləq olaraq Hüseynin nəslindən gəlməlidir.
Ancaq elm sahibi olması və zülmə qarşı çıxaraq qılıncla mübarizə aparmağa hazır olması imamlıq üçün şərtdir.
İmamlıq atasından oğula miras kimi ötürülmür – bu xüsusiyyət Zeydiliyi İmamiyyə (12 imamçı) şiələrindən ayırır.
Zeydilər yalnız dörd imamı – Əli, Həsən, Hüseyn və Zeydi – mütləq qəbul edirlər. Ondan sonrakı imamlar mübahisəli ola bilər.

Əqidə və fiqh baxımından fərqliliklər

Zeydilik bəzi əqidə məsələlərində sünniliyə, xüsusilə də hənəfi fiqhinə yaxın mövqe tutur. Misal üçün:
Qəza-qədər məsələsində insan iradəsi və məsuliyyətinə önəm verirlər (mötəzili təsirlidir).
Əqlin dində rolu güclüdür, bu baxımdan Zeydilər mötəzilə məktəbinə yaxın dururlar.
Fiqhi baxımdan isə Zeydilər özlərinə məxsus hüquq sisteminə malik olsalar da, hənəfi və şafei fiqhi ilə oxşar qərarlar verirlər.

Coğrafi yayılma

Zeydiliyin bu gün əsas yayıldığı yer Yəməndir. Yəməndəki Husilər, yəni “Ənsarullah” hərəkatı Zeydi ənənələrə bağlıdır. Tarixdə Yəmən İmaməti (897–1962) Zeydi məzhəbi əsasında qurulmuş uzunömürlü dövlət olmuşdur.