BAKI,AzerVoice
Zeydilik Şiəliyin üçüncü böyük qoludur. Dördüncü imam Əli ibn
Hüseyn Zeynəlabidinin oğlu Zeyd ibn Əlini (v. 740) öz qurucusu
qəbul edən zeydilik imamət məsələsində sünniliklə imamilik arasında
bir mövqeyə malikdir.
Bu məzhəbin əksər qollarına görə, Allah birbaşa heç kimi imam kimi
təyin etməmişdir, lakin Əli ibn Əbu Talib imam olmağa digərlərindən
daha layiqdir. Zeydilik, xüsusilə etiqadi məsələlərdə mötəzililiyə,
fiqhi mövzularda isə bəzi məsələlərdə imamiliyə, bəzilərində isə
sünniliyə, xüsusən də hənəfiliyə yaxındır. Hazırda zeydilər ən çox
Yəməndə yaşayırlar. Yəmən əhalisinin, təqribən, 36%-i zeydiliyə
mənsubdur. Səu- diyyə Ərəbistanında da az sayda zeydi yaşayır.
Dünyadakı zeydilərin ümumi sayı on milyona yaxındır.
Tarixi mənşə və təşəkkülü
Zeydilik hicri 2-ci əsrdə (miladi 8-ci əsrdə) İraq və Yəmən bölgələrində formalaşmağa başlamışdır. Məzhəbin əsasını İmam Zeydin Uməyyə xəlifəsi Hişam ibn Əbdülməlikə qarşı silahlı üsyanı qoyur. O, bu üsyan zamanı şəhid olmuş, lakin onun ardıcılları onun siyasi və dini görüşlərini əsas tutaraq ayrıca bir məzhəb formalaşdırmışlar.
İmamlıq anlayışı
Zeydilikdə imamlıq prinsipi digər şiə məzhəblərindən fərqlənir.
Onlara görə:İmam mütləq olaraq Hüseynin nəslindən gəlməlidir.
Ancaq elm sahibi olması və zülmə qarşı çıxaraq qılıncla mübarizə
aparmağa hazır olması imamlıq üçün şərtdir.
İmamlıq atasından oğula miras kimi ötürülmür – bu xüsusiyyət
Zeydiliyi İmamiyyə (12 imamçı) şiələrindən ayırır.
Zeydilər yalnız dörd imamı – Əli, Həsən, Hüseyn və Zeydi – mütləq
qəbul edirlər. Ondan sonrakı imamlar mübahisəli ola bilər.
Əqidə və fiqh baxımından fərqliliklər
Zeydilik bəzi əqidə məsələlərində sünniliyə, xüsusilə də hənəfi
fiqhinə yaxın mövqe tutur. Misal üçün:
Qəza-qədər məsələsində insan iradəsi və məsuliyyətinə önəm verirlər
(mötəzili təsirlidir).
Əqlin dində rolu güclüdür, bu baxımdan Zeydilər mötəzilə məktəbinə
yaxın dururlar.
Fiqhi baxımdan isə Zeydilər özlərinə məxsus hüquq sisteminə malik
olsalar da, hənəfi və şafei fiqhi ilə oxşar qərarlar verirlər.
Coğrafi yayılma
Zeydiliyin bu gün əsas yayıldığı yer Yəməndir. Yəməndəki Husilər, yəni “Ənsarullah” hərəkatı Zeydi ənənələrə bağlıdır. Tarixdə Yəmən İmaməti (897–1962) Zeydi məzhəbi əsasında qurulmuş uzunömürlü dövlət olmuşdur.
