BAKI,AzerVoice
Məmlüklər tarixin müxtəlif dövrlərində həm köləlik sistemi ilə bağlı sosial münasibətləri, həm də böyük dövlətçilik ənənələrini birləşdirən unikal bir fenomen kimi çıxış etmişlər. Onlar kimlərinsə mülkiyyətində olan insanlar və kölələr idi. Məmlüklərin əksəriyyəti qara dərili afrikalılar, qəbilələrarası döyüşlərdə əsir alınanlar və yoxsulluq səbəbilə özlərini könüllü şəkildə köləliyə verənlərdən ibarət olurdu. Hətta bəzi insanlar aclıq və ehtiyac üzündən öz uşaqlarını da köləliyə verirdilər.
Hz. Məhəmmədin peyğəmbərlik dövründə köləlik bütün dünyada geniş yayılmışdı və o dövrün sosial-iqtisadi sistemi köləsiz təsəvvür olunmurdu. İslam fiqhində kölələrin hüquqi statusu ayrıca tənzimlənmiş, onların qorunması və mərhəmətlə davranılması (Quran, 4:36) şəriətin əsas prinsiplərindən biri kimi təsbit edilmişdi. İslam yalnız müsəlman olmayan hərbi əsirlərin köləliyini tanıyır, könüllü köləliyi və uşaqların satılmasını qəti qadağan edirdi. Kölələr müəyyən məbləğ ödəməklə azad ola bilir, zorla müsəlmanlaşdırılmır, öz dinlərində qalmaq hüququna sahib olurdular.
Onların qanuni hüquqları da mövcud idi: ailə qurmaq, azad övladlara sahib olmaq, sahibləri ilə razılaşaraq öz azadlıqlarını almaq və zorakılıqdan qorunmaq kimi hüquqlar fiqh qaydaları ilə təmin edilirdi.Məhəmməd Peyğəmbər köləliyi ləğv etmişdir.
Misir Məmlükləri – Köləlikdən imperiya quruculuğuna
Misirdə Əyyubilər dövründə Türküstan və Qafqazdan gətirilmiş hərbi qullar bir müddət sonra ölkənin siyasi taleyini dəyişdilər. 1250-ci ildə türk əsilli məmlüklər Əyyubiləri devirdilər və hakimiyyəti ələ keçirdilər. Onlar Sultan Bəybarsın rəhbərliyi altında 1260-cı ildə Əyn Cəlutda monqolları ağır məğlub edərək onların Yaxın Şərqə doğru irəliləməsinin qarşısını aldılar. Ardınca 1268-ci ildə xaçlı ordularına sarsıdıcı zərbə vurdular.
Bundan sonra Suriyanı, Fələstini və Kiçik Asiyanın cənubundakı Kilikiya dövlətini öz hakimiyyətlərinə qatdılar. Monqolların Bağdadı viran etməsindən sonra məmlüklər Abbas sülaləsinin varislərini Misirə gətirərək xəlifəliyi formal şəkildə bərpa etdilər. Məkkə və Mədinə də onların nəzarəti altında idi.
1516-cı ildə Osmanlı Sultanı I Səlim məmlükləri Hələb yaxınlığında məğlub etdi və onların müstəqil hakimiyyəti sona çatdı. Lakin onlar uzun müddət Misirdə nüfuzlu hərbi zümrə kimi qaldılar. Nəhayət, 1811-ci ildə Məhəmməd Əli Paşa məmlük zümrəsini tamamilə aradan qaldırdı.
Məmlüklər dövləti iki əsas sülalədən ibarət idi: Bəhrilər (türklər) və Bürcilər (qafqazlılar). Dövlət tamamilə hərbi sistemə əsaslanırdı və məhz bu səbəbdən monqollar kimi güclü imperiyaya qarşı dura bilmişdilər.