BAKI, AzerVoice
Avropada aparılan yeni araşdırma İntibah dövründə İslam mədəniyyətinin kulinariya ənənələrinə təsirini üzə çıxarıb. Tədqiqat göstərir ki, müsəlman alim və aşpazların ərəb-İslam sivilizasiyası dövründə yaratdığı qida mədəniyyəti Avropada həm süfrə tərzini, həm də tibbi yanaşmanı dəyişdirib. Xüsusilə ədviyyatlar, yeni meyvə və tərəvəz növləri, eləcə də tibbi biliklər Avropa saray mətbəxinə dərin təsir göstərib.
İslamın yüksəlişi və kənd təsərrüfatı inqilabı
Roma imperiyasının süqutundan sonra bir müddət durğunluq yaşayan Avropa, VII əsrdən etibarən İslam sivilizasiyasının yüksəlişi ilə yeni məhsullar və aqrar biliklərlə tanış oldu. Müsəlmanlar Hindistan və Şərqdən gətirilən meyvə-tərəvəz növlərini Misir, Şimali Afrika, Suriya, İspaniya və Siciliya kimi bölgələrdə yetişdirməyə başladılar. Bu aqrar inqilab ticarət yollarını genişləndirdi, mədəni ünsiyyəti gücləndirdi və mətbəx mədəniyyətində ciddi yeniliklər yaratdı.
Ədviyyat və tibbin mətbəxdə rolu
Ərəb həkimləri bir çox yeni ot və ədviyyatları tibbdə istifadə edərək qidalanma ilə müalicə arasında əlaqə yaratdılar. İslam aləmində yemək yalnız dad deyil, eyni zamanda müalicə vasitəsi sayılırdı.
Bu dövrdə: Sabit ibn Qurra,Əbu Bəkr ər-Razi,İbn Sina, İbn Səid əl-Qurtubi kimi təbiblər qida və sağlamlıq əlaqəsini izah edən əsərlər qələmə aldılar. Hər yeməyin bədənə faydası nəzərə alınır, aşpazlar tibbi təsdiq almış reseptlər hazırlayırdı.
İslam kulinariya ədəbiyyatının yaranması
Mətbəx sahəsindəki bilik artdıqca ilk kulinariya kitabları meydana çıxdı. X əsrdən XIII əsrə qədər yazılmış: Kənzul-fəvaid fi Tənvi’ul-Məvaid, Fəzalətul-Xivan, Kitab ət-Təbix, Təzkirə, Vəslə ‘l-Həbib kimi əsərlər saray yeməklərindən xalq mətbəxinə qədər geniş təsir göstərdi.
Avropa sarayları ərəb mətbəxindən ilham aldı
XIII əsrdən başlayaraq ərəb tibbi və kulinariya əsərləri latın dilinə tərcümə edildi. Ferrara, Salerno, Montpellier və Paris kimi şəhərlər bu biliklərin yayılma mərkəzinə çevrildi. Avropa aristokratiyası müsəlman mətbəxinə xüsusi maraq göstərdi.
Bunun nəticəsində:salatlar,şorbalar,ət və tərəvəzin balanslı istifadəsi,gül suyu ilə əl yuma ənənəsiAvropa süfrələrində yayılmağa başladı.
Qidalanma fərqi və səhiyyə problemi
Avropanın zadəgan sinfi daha çox ətə üstünlük verir, tərəvəz yeməklərini isə aşağı təbəqəyə aid hesab edirdi. Bu tendensiya gut, həzm pozuntuları və qəbzlik kimi xəstəliklərin artmasına səbəb oldu. Müsəlman təbabəti isə qida balansını bədənin sağlamlığı üçün əsas şərt kimi qəbul edirdi.
1496-cı ildə qıtlıqdan əziyyət çəkən Şimali Avropada kraliça Kristinanın belə orucluq və aclıq içində yaşadığı qeyd olunur. O vaxt kilsə orucu məcburi edir, xalq isə iaşə çatışmazlığı ilə üzləşirdi.
Ərəb əsərlərinin tərcüməsi mətbəxi dəyişdirdi
Ərəb həkim və aşpazlarının əsərləri tərcümə olunduqca Avropada həm tibb, həm də kulinariya sahəsində yeniliklər baş verdi. Saray mətbəxi status və gücün göstəricisinə çevrildi, yeni yeməklər zadəgan süfrələrinin ayrılmaz hissəsi oldu.
Mütəxəssislər vurğulayırlar ki, İslam kulinariya mədəniyyəti Avropaya yalnız dad və rəng gətirmədi, həm də qida–sağlamlıq əlaqəsini formalaşdırdı. Bu təsir günümüz qastronomiyasında belə öz izini qorumağa davam edir.