BAKI,AzerVoice
Abraxas qədim qnostik mənbələrdə adı çəkilən mistik varlıqlardan biridir və həm mifoloji, həm teoloji, həm də psixoloji cərəyanlarda xüsusi yer tutur. Onun adı qədim amuletlərdə, əlyazmalarda və “abrakadabra” sözünün etimologiyasında rast gəlinir. Bəzi mənbələrdə ali tanrı, bəzilərində isə demonoloji iyerarxiyanın ən yüksək varlıqlarından biri kimi təqdim olunur.
Gustav Davidsonun 1994-cü ildə nəşr edilmiş “A Dictionary of Angels” kitabında Abraxas qnostik teogoniyada “Ali Naməlum” kimi təsvir edilir. Onun Fars mifologiyasında 365 emanasiya, yəni 365 səmavi qatın yaradıcısı olduğu bildirilir. Adı qədim ovsun daşlarında və qoruyucu amuletlərdə saxlanılıb və bu, “abrakadabra” sözünün mənşəyi ilə əlaqələndirilir.
Abraxas haqqında ən erkən yazılı təsvirlərdən biri Tertullianın “De praescriptione haereticorum” əsərində yer alır. Burada ikinci əsr qnostiki Basilidesin təliminə müraciət edilir. Basilidesə görə, Abraxas bütün varlıqların ən yüksək yaradıcı gücüdür. Onun tərəfindən əvvəlcə Zəka (Nous), daha sonra Kəlam, Qəza-Qədər, Fəzilət və Mərifət yaradılmışdır. Bu varlıqlardan sonradan Rəislər, Mələklər və qüvvələr ayrılmış, 365 səmavi qat formalaşdırılmışdır. Basilides dünyanı yaradanın yəhudilərin Tanrısı deyil, sadəcə mələk olduğunu iddia edir. Onun fikrincə, İsa da bədənlə deyil, ruhani şəkildə dünyaya göndərilib və çarmıxa çəkilən şəxs İsa yox, Simon olub. Buna görə də çarmıxa inanmağın mənası yoxdur, çünki bu halda insanlar Simona inam göstərmiş olurlar.
Abraxas mövzusu XX əsrin psixologiyasında da əhəmiyyət qazanmışdır. Karl Gustav Yunq Abraxası insan şüurunun Tanrı anlayışının son mərhələsi kimi təqdim edirdi. Yunqa görə, Tanrının dərk edilməsi üç mərhələdən keçir: əvvəl Tanrı bölünməmiş vahid güc kimi qavranılır; daha sonra Tanrı və Şeytan qarşı-qarşıya qoyulur; son mərhələdə isə xeyir və şər, işıq və qaranlıq birləşərək bütöv ilahi varlıq təşkil edir. Yunq Abraxası bu kosmik bütövlüyün simvolu hesab edirdi. Onun ifadəsi ilə, Abraxas eyni anda həm həqiqəti, həm yalanı, həm xeyiri, həm şəri yaradır.
Abraxas haqqında digər mühüm mənbələrdən biri Kollen de Plansinin 1863-cü ildə nəşr edilmiş “Dictionnaire Infernal” əsəridir. Müəllif Abraxası Şərq teogoniyalarında tanrı kimi təsvir edir. Onun adı qədim “abrakadabra” ovsun sözündə də qorunub. Qədim ənənədə bu söz üçbucaq formasında yazılır və xəstəlikləri uzaqlaşdırmaq məqsədilə boyundan asılırdı. Plansi həmçinin Abraxasın amuletlərdə çox vaxt xoruz başlı, ilan ayaqlı və əlində qamçı tutan varlıq kimi təsvir olunduğunu bildirir. Sonrakı demonoloqlar onu bəzən kral başlı və ilan ayaqlı şəkildə təsvir ediblər. Basilidian qnostiklərinə görə, Abraxasın adındakı yunan hərfləri cəmi 365 edir və bu rəqəm ilin günlərinin sayını təmsil edir.
Abraxas beləliklə qədim mənbələrdə həm yaradıcı tanrı, həm də demonik güc kimi təqdim olunur. Qnostik ənənələrdə o, varlığın dualist mahiyyətini, xeyir və şərin vəhdətini, psixoloji bütövlüyü təmsil edir. Mifoloji təsəvvürlərdə isə zaman, taleyə nəzarət, göylərin ierarxiyası və sehrin rəmzi kimi çıxış edir. Onun adı həm qədim magiya ənənələrinin, həm də müasir ezoterizmin əsas fiqurlarından biri olaraq qalmaqdadır.