BAKI,AzerVoice

Hikmət Salman əl-Hicri Suriyada mövcud olan mövahid druzlar təriqətinin ruhani lideridir və Süveyda vilayətində dini və ictimai baxımdan nüfuzlu bir şəxsiyyət sayılır.

Əl-Hicri 9 iyun 1965-ci ildə Venesuelada anadan olub. O zaman atası orada çalışırdı. Daha sonra əsas və orta təhsilini başa çatdırmaq üçün Suriyaya qayıdıb. 1985-ci ildə Dəməşq Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olub və 1990-cı ildə məzun olub.

2012-ci ildə qardaşı Əhmədin avtomobil qəzasında vəfat etməsindən sonra, onu əvəz edərək druz təriqətinin ruhani lideri olub. Bu vəzifə 19-cu əsrdən bəri ailəvi şəkildə nəsildən-nəslə ötürülür. Onun rəhbərliyi dövründə təriqətin ruhani qurumu iki hissəyə bölünüb: biri onun rəhbərliyi ilə Qənavat qəsəbəsində, digəri isə şeyxlər Həmud əl-Hənnavi və Yusif Cərbuanın rəhbərliyi ilə Ayn əl-Zəman bölgəsində fəaliyyət göstərir.

Əl-Hicri əvvəlcə Bəşşar Əsəd rejimini dəstəklədiyinə görə druz cəmiyyətində nüfuzu azalmağa başlamışdı. Suriya inqilabı başlayandan sonra, xüsusən də təhlükəsizlik qüvvələrinin etirazçılara atəş açaraq qətllər törətməsindən sonra, ondan rejimə qarşı daha aydın mövqe tutması tələb olunurdu. 25 yanvar 2021-ci ildə Süveyda məhbuslarından birinin taleyilə bağlı sorğu apararkən hərbi kəşfiyyat idarəsinin rəhbəri Lüey Əli ilə telefon danışığında təhqir olunması bölgədə böyük narazılıq və etirazlara səbəb olmuşdu.

8 dekabr 2024-cü ildə Əsəd rejiminin süqutundan sonra əl-Hicri beynəlxalq nəzarət altında bütün suriyalı təbəqələri təmsil edən keçid hökumətinin qurulması üçün ümummilli dialoqa çağırıb. 2025-ci ilin yanvar ayında yayımlanan televiziya müsahibəsində o, silahların təhvil verilməsi məsələsinin "çox tez" olduğunu deyib və bu məsələnin "ölkənin qurulması və hüquqların təmin olunduğu konstitusiyanın yazılmasından əvvəl tamamilə qəbuledilməz" olduğunu bildirib.

2025-ci il 17 fevral tarixli bəyanatında o, Suriyanın torpaq və xalq birliyini müdafiə etdiyini, separatçılıq və dövlət strukturlarına korrupsionerlərin qaytarılmasına qarşı olduğunu vurğulayıb. O, həmçinin etnik, dini və siyasi mənsubiyyətlərdən uzaq texnokrat, mülki bir idarəetmə forması qurulmasının vacibliyini qeyd edib və rejimin süqutundan sonra milli istiqamətin itirilməsi təhlükəsi barədə xəbərdarlıq edib.

Əl-Hicri Suriya Prezidenti Əhməd əş-Şəraa ilə bağlı ziddiyyətli mövqelər ifadə edib. Bir video çıxışında Dəməşq hökuməti ilə razılaşmalarının olmadığını bildirərək onu ifratçı və beynəlxalq ədalət qarşısında cavabdeh adlandırıb. Hökumətin Süveydada qəbul olunmayan şəxsləri rəhbər vəzifələrə gətirməklə ixtilaf yaratmaq istədiyini iddia edib. O, həmçinin konstitusiya bəyannaməsini tanımadığını və onu "məntiqsiz" adlandırdığını bildirib.
Məhz Əl-Hicrinin bir başa dəstəyi ilə İsrail Suriya siyasətində “druzları qorumaq”, “Suriyanı parçalanmaqdan xilas etmək”, “Türkiyə təsirini neytrallaşdırmaq” və “ekstremistlərlə mübarizə” kimi tezislərlə müdaxilələrini əsaslandırması son aylarda daha aydın şəkildə görünməyə başlayıb. Bu müdaxilələr təkcə hərbi toqquşmalarla məhdudlaşmır, eyni zamanda siyasi və ictimai mühitin manipulyasiyası ilə də müşayiət olunur.
Druzların himayəsini bəhanə edərək, İsrail ordusu 2 may cümə günü səhər saatlarında Dəməşqdəki prezident sarayına xəbərdarlıq xarakterli zərbə endirib. Bu hücum, İsrailin Suriya ərazisindəki hərbi və hava hücumundan müdafiə infrastrukturuna qarşı həyata keçirdiyi genişmiqyaslı zərbələrin bir hissəsi olub.

İsrail, druzların qorunması fikrini bölgəyə hərbi müdaxilənin əsas səbəbi kimi təqdim edir. Baş nazir Benyamin Netanyahu bu məsələni dəfələrlə gündəmə gətirib, İsraildəki druz lideri Müvəffəq Tarif vasitəsilə bu arqumenti legitimləşdirməyə çalışıb. Lakin Əl-Hicri istisna olmaqla Suriyadakı druz icmasının əksəriyyəti bu bəhanəni rədd edir.

Əl-Hicri açıq şəkildə druzlar arasında separatçıları dəstəkləyir və güya druzların soyqırımı olmasını iddia edərək, bəynəlxalq ictimaiyyəti Suriyaya müdaxilə etməyə çağırır. Əl-Hicri Suriyada İsrailin bir nömrəli təsir agentidir.

Druzlar Kimdir?

Fatimilər xilafətinin altıncı xəlifəsi Həkim-Biemrillah hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra bəzi İsmaililər onun ilahi varlıq olma iddialarını fürsət bilib dəstək göstərdilər. 1017-ci il, 30 may tarixində Həkim özünün ilah olduğunu elan edərək, yeni yaradılmış dinin imamı kimi İran əsilli Hamza ibn Əlini təyin etdi.

Hərəkatın əsas ideoloqu olan Hamza ibn Əli, öz köməkçilərini – yəni “hüdud”ları (sərhədləri) – təyin etdi və bildirdi ki, artıq İslam mənasında ibadətə ehtiyac yoxdur. İnsanlar ilahi həqiqətləri birbaşa bu yeni rəhbərlərdən öyrənməlidirlər. Bu düşüncə sistemi tarixdə “Həkimiyyə” adı ilə çox az tanınsa da, daha çox “Dürzilik” kimi məşhurlaşmışdır. Bu ad Hamzaya yaxın olmuş, lakin daha sonra sapqın elan edilən Anuş Təgin əd-Dərəzinin təbliğatı nəticəsində yayılmışdır.

Dürzilərin gizliliyi və batini xarakteri

İsmaili təlimindən çıxmış olsa da, onların inanc sistemindən ayrılan Dürzilər özlərini “tövhid əhli” – yəni tək Allaha inananlar – adlandırırlar. Onlar əsrlər boyu gizli qalan, yalnız öz aralarında məlumat paylaşan, qapalı bir dini cəmiyyət kimi tanınıblar. 1830-cu illərdə Misir paşası İbrahim Paşa Dürziləri məğlub etdikdən sonra onların məbədlərində tapılan yazılı mənbələr dünyanın müxtəlif kitabxanalarına yayılmış və tərcümə edilmişdir. Bu səbəbdən onların dini görüşlərini anlamaq bir qədər mümkün olmuşdur. Lakin inancın batini və gizli təbiəti səbəbilə bu gün də Dürziliyin tam mahiyyəti tam aydın deyil.

Dürziliyin dörd əsas prinsipi

Həkim-Biemrillahın tanrı olduğuna inanmaq

Onun təcəllisi sayılan Hamza ibn Əlini qəbul etmək

Hamzanın vəzirləri və köməkçilərini tanımaq

Yeddi əsas vəsiyyəti bilmək və yerinə yetirmək

Həkim-Biemrillah kim idi?

Fatimi xəlifəsi Əziz-Billahın oğlu olan Həkim-Biemrillah 985-ci ildə doğulmuş, 11 yaşında hakimiyyətə gətirilmişdi. Onun hakimiyyət illəri ziddiyyətli və qəddar davranışlarla yadda qalmışdır. Qahirədə eşşək üstündə gəzməyi vərdişə çevirmiş, bazarları və ictimai nizamı şəxsən özü yoxlamışdır. Onun qəribə davranışları gecələr Muqattam dağında tək qalması, xidmətçilərinə qarşı etikadan kənar hərəkətləri ilə müşahidə olunurdu.

Buna baxmayaraq, o “Darülhikmə” adlı akademiya quraraq fəlsəfi və məzhəbi düşüncələrə meydan açmışdı. Burada toplaşan təbliğçilər Həkimin ilahiliyini əsaslandıran düşüncələr inkişaf etdirirdilər. Həkimin qeyri-adi davranışları tərəfdarları tərəfindən onun ilahi sifətlərinin əlaməti kimi izah olunurdu.

Həkimin qeybə çəkilməsi

1021-ci ilin fevralında Həkim Muqattam dağında qeybə çəkildi və bir daha geri qayıtmadı. Yalnız qan izləri olan geyimi tapıldı. Tarixçilərin çoxuna görə o, bacısı tərəfindən öldürülmüşdür. Dürzilər isə onun ölmədiyinə, göyə çəkildiyinə və qiyamətə yaxın yenidən qayıdacağına inanırlar.

Dürzilikdə Allah anlayışı və yeni platonçuluq

Dürzilər qədim yunan fəlsəfəsi – xüsusilə Yeni Platonçuluqdan – təsirlənərək Allahın təsvir edilməz və bənzərsiz bir varlıq olduğuna inanırlar. Onlara görə Allah düşüncə ilə dərk edilə bilməz, sözlərlə izah olunmaz, amma zaman-zaman insan surətində təcəlli edə bilər. Həkim-Biemrillah bu təcəllilərin sonuncusudur.

Ruh və yenidən doğuluş

Dürzilər ruhun ölmədiyini, bir bədəndən başqa bir bədənə keçdiyini qəbul edirlər. Ancaq bu keçid yalnız insan bədənlərinə aiddir. Heyvan və bitkilərə keçid qəti inkar olunur. İnsan öləndə ruh dərhal başqa bir insanda təcəlli edir və əvvəlki həyatdakı biliyi ilə yeni həyata başlayır.

Hamza ibn Əli və onun rolu

Hamza ibn Əli Xorasanın Zəvzən şəhərində doğulmuş, Qahirədə İsmaili məclislərinə qatılmış, Həkimin yaxın adamına çevrilmişdir. O, öz təlimini yaradaraq həm dini, həm də fəlsəfi sistem qurmuş və 1017-ci ildə yeni məzhəbinin əsaslarını elan etmişdir.

İlk qarşıdurmalar və təqiblər

Hamza və tərəfdarları xalqın etirazı ilə qarşılaşmış, bəzi tərəfdarları öldürülmüşdür. Həkimin öldürülməsindən sonra isə Hamza da qeybə çəkilmişdir. Yeni xəlifə Zahir-Liizəzidinillah, atasının hərəkətlərini qəbul etməyərək Dürziləri cəzalandırmış və onlar Misiri tərk edərək Livana – Şuf bölgəsinə çəkilmişlər.

Anuş Təgin Dərəzi və adın mənşəyi

Hamzanın ardıcıllarından olan Dərəzi özünü ona bərabər tutmağa çalışmış və rədd edilmişdir. Onun fikirləri Dürzilər tərəfindən qəbul edilməsə də, məzhəb xalq arasında onun adı ilə – “Dürzilik” – tanınmışdır. Dürzilər isə onu sapqın və mürtəd sayırlar.