Bakı, AzerPress:
Cemal Kaşıkçı 1958-ci il oktyabrın 13-də Mədinədə 5 əsr əvvəl Səudiyyə Ərəbistanına köçmüş türk əsilli bir ailənin övladı olaraq dünyaya gəlib. Onun babası Məhəmməd Kaşıkçı Səudiyyə Ərəbistanının kralı Əbdüləziz Əl Səudun şəxsi həkimi olub.
C.Kaşıkçı orta məktəbi Səudiyyə Ərəbistanında bitirib. Universitet təhsili üçün ABŞ-a gedir və 1983-cü ildə İndiana Universitetinin Jurnalistika fakültəsini bitirir.
O, iş həyatına Səudiyyə Ərəbistanında ingilisdilli “Saudi Gazette” qəzetində müxbir kimi başlayıb. 1987-1999-cu illər arasında Əşarqul Avsat da daxil olmaqla bir çox Səudiyyə qəzetində müxbir kimi çalışıb.
O, həmçinin, Əfqanıstanda hərbi müxbir işləyib. Onun kariyerasında yüksəliş Sovet İttifaqının Əfqanıstanı işğal etməsindən və İkinci Körfəz Müharibəsindən sonra başlayıb.
C. Kaşıkçı 11 sentyabr hücumlarından əvvəl “Əl-Qaidə” terror təşkilatının lideri Usamə Bin Ladenlə çoxsaylı müsahibələr edib.
Daha sonra 1999-cu ildə “Arab News” qəzetinin baş redaktor müavini olub. 2003-cü ildə “Vətən” qəzetinin baş redaktoru vəzifəsinə təyin olunub. Lakin Səudiyyə Ərəbistanının “ən açıq fikirli” və “ən tənqidi” qəzeti sayılan “Vətən”dəki vəzifəsinə 2 aydan sonra xitam verilib.
Həmin vaxt o, Səudiyyə Ərəbistanının Londondakı səfiri, daha sonra isə Vaşinqtonda eyni vəzifədə çalışan şahzadə Turki Feysənin mətbuat müşaviri olub. O, 2007-ci ilə qədər bu vəzifədə çalışıb.
Bu müddət ərzində Kaşıkçı iki mühüm paytaxtda ölkəsinin siyasətini izah etməyə çalışıb. O, mühüm xəbər mənbələri ilə sıx əlaqə qurub. Şahzadə Turki Faysalın səfir olana qədər Səudiyyə Ərəbistanı Kəşfiyyat İdarəsinə 24 il rəhbərlik etməsi və ölkənin xarici siyasətini istiqamətləndirən fiqurlardan biri olması Kaşıkçının əlaqələr şəbəkəsinin və keçmiş biliklərinin genişlənməsində mühüm rol oynayıb.
Kaşıkçı 2007-ci ildə “Vətən” qəzetinin baş redaktorluğuna qayıdıb. Orada o, qəzetin xəttinə uyğun “yenilikçi və islahatçı” yazılar nəşr etdirdi. Bu səbəbdən o, ölkədəki ekstremist hərəkatın sərt tənqidinə məruz qalıb. O, 2010-cu ildə qəzetdə ölkədə mühüm mövqeyə malik olan sələfilik ideologiyasını tənqid edən məqalə dərc olunduqdan sonra yenidən vəzifəsindən uzaqlaşdırılıb.
O, 2008-ci ildə İngiltərəyə səfəri zamanı Kral Abdullah bin Əbdüləzizi müşayiət edib. Kral Abdulla Bukingem sarayında Cemal Kaşıkçını Britaniya kraliçası II Elizabetə “Səudiyyə Ərəbistanının ən mühüm jurnalisti” kimi təqdim edib.
Səudiyyəli jurnalist 2015-ci ildə media sənayesinin baronlarından biri olan səudiyyəli milyarder şahzadə Valid Bin Talal ilə əməkdaşlıq edib. Şahzadə Valid, kanal şəbəkəsinin bir hissəsi olacaq və ərəb dünyasının ən mühüm xəbər kanallarından biri olmaq niyyətində olan "Əl Ərəb" kanalının yaradılması tapşırığını Kaşıkçıya verib.
Ancaq kanal layihəsi böyük məyusluqla başa çatdı. Yayım müddəti cəmi 24 saat davam etdi. İlk gündə kanalın yayımladığı Bəhreyndən olan mühüm müxalif tərəfdarlardan birinin çıxış etməsi “məqbul xətlərdən” kənara çıxdı. Bəhreyn həmin gün kanalın yayımını dayandırıb.
2 illik yayım üçün alternativ ölkələrin axtarışı uğursuzluqla nəticələndikdən sonra kanal 2017-ci ildə rəsmi olaraq bağlanıb.
Kaşıkçı, daha sonra “Həyat” qəzetində dərc olunan məqalələrində vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salmanın (MBS) rəhbərliyi ilə başlanmış “Vision 2030” kimi tanınan islahat layihəsini yüksək qiymətləndirib.
Ər-Riyadın 2015-ci ildə Yəməndə iranpərəst şiə husilərə qarşı başlatdığı hərbi əməliyyatı da müdafiə edən Kaşıkçı “Səudiyyə rejiminə yaxın bir ad” olduğu üçün beynəlxalq kanallar və beyin mərkəzləri tərəfindən məruzəçi kimi dəvət edilib.
Lakin Kaşıkçının ölkəsinin qəti şəkildə etiraz etdiyi və uğursuzluğa düçar olduğu “ərəb baharı” üsyanlarını dəstəkləyən yazıları Ər-Riyadla münasibətləri soyutdu.
Onun sosial media şəbəkəsi Twitterdəki bəzi paylaşımlarında və seminarlardakı çıxışlarında Ər-Riyadın çox yaxın münasibətdə olduğu ABŞ prezidenti Donald Trampı tənqid etməsi onu hökumətdən daha da uzaqlaşdırıb.
Bu yazı və çıxışlardan sonra Səudiyyə Ərəbistanı Xarici İşlər Nazirliyi rəsmi açıqlama yayaraq, Qaşıqçının Səudiyyə Ərəbistanının nümayəndəsi olmadığını və fikirlərinin yalnız özünə məxsus olduğunu bildirib.
Səudiyyəli jurnalistə 9 ay müddətinə Twitter-də yazı yazmaq və paylaşım etmək qadağan edilib. Qısa müddətə “Həyat” qəzetində yazı yazmağa qayıtdı. Lakin onun “Müsəlman Qardaşları”nı təriflədiyi məqalədən sonra qəzet 2017-ci ilin dekabrında Qaşıqçı ilə əməkdaşlığı dayandırıb.
ABŞ-da sürgün həyatı
2017-ci ilin iyununda vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Nayefin vəzifəsindən azad edilməsindən və onun yerinə Kralın oğlu, İkinci Vəliəhd Şahzadə Məhəmməd bin Salmanın təyin edilməsindən sonra və xüsusilə Qətərlə böhran zamanı tanınmış mütəfəkkirlərin və din alimlərinin həbsləri Qaşıqçını narahat edirdi.
O, 2017-ci ilin sentyabrında ABŞ-a sürgünə gedib. Orada o, “The Washington Post”da Səudiyyə rejimini və xüsusən də azadlıq sahəsini daraldan bin Salmanı tənqid edən məqalələr dərc etməyə başladı.
The Washington Post-dakı məqalələrinin birində Qaşıqçı mühacirət həyatı seçməsinin səbəbini belə izah edib:
"Evimi, ailəmi, işimi arxada qoyub getdim, indi də sözümü deyirəm. Çünki susmaq dəmir barmaqlıqlar arxasında əziyyət çəkənlərin uğursuzluğa düçar olması deməkdir. İndi bir çox insanlardan fərqli olaraq, öz fikrimi söyləmək iqtidarındayam".
Hücumların hədəfi
Kaşıkçının yazıları Səudiyyə Ərəbistanında sərt tənqid hədəfinə çevrilib. Ona ünvanlanan təhqir və böhtanların həddi-hüdudu yox idi. Hətta onun türk mənşəli olduğuna görə Səudiyyə Ərəbistanı vətəndaşlığından məhrum edilməli olduğu iddia edilən irqçi ritorika da səslənib. Lakin bütün bunlar onun yazılarına və sosial şəbəkələrdəki paylaşımlarına mane olmayıb.
Kral Məhkəməsinin müşaviri, C.Kaşıkçının köhnə tanışı olan və Məhəmməd bin Salmana yaxınlığı ilə tanınan Səud Qəhtanini ölkəyə qayıtmağa razı salmaq cəhdləri uğursuzluqla nəticələnəndə, onun susdurulması üçün müxtəlif planlar quruldu.
Türkiyəyə tez-tez səfər edən səudiyyəli jurnalist proqramda iştirak etmək üçün səfərlərinin birində ondan müsahibə alan araşdırmaçı Hatice Cengizlə görüşüb. Bir müddət sonra cütlük nişanlanmaq qərarına gəlib.
O, Baş Konsulluğun binasına daxil olub və bir daha oradan çıxmayıb.
Kaşıkçı 28 sentyabr 2018-ci il cümə günü evlilik prosedurları üçün ölkəsinin İstanbuldakı konsulluğunun binasına getdiyi zaman qətl planı işə salınıb və prosedurlar üçün oktyabrın 2-nə təyinat verilib.
Bunun üzərinə aralarında təhlükəsizlik işçiləri, kəşfiyyatçılar və tibbi ekspertiza həkimlərinin də olduğu 15 nəfərlik qətl qrupu müxtəlif qruplar halında İstanbula gəlib.
Oktyabrın 2-də səhər saatlarında Londondan İstanbula qayıdan Kaşıkçının saat 13.08-də konsulluq binasına piyada daxil olduqdan sonra ondan bir daha xəbər alınmayıb.
15 nəfərlik qətl qrupu elə həmin gün Türkiyəni tərk edib
Kaşıkçı baş konsulluqdan çıxmayanda onu bayırda gözləyən nişanlısı Hatice Cengiz AK Partiya sədrinin müşaviri Yasin Aktay və jurnalist Turan Kışlakçıya zəng edib. Qaşıqçının yoxa çıxması xəbəri gecə saatlarında konsulluq qarşısında edilən mətbuat bəyanatı ilə dünyaya və Türkiyə ictimaiyyətinə çatdırılıb.
Həmin vaxt konsulluq binasındakı gizli missiyasını başa vuran sui-qəsd qrupu axşam saatlarında iki ayrı təyyarə ilə Türkiyəni tərk edib.
İstanbul Baş Prokurorluğu dərhal Qaşıqçının saxlanılması iddiası ilə bağlı araşdırmalara başlasa da, hadisəni təkzib edən Səudiyyə Ərəbistanının İstanbuldakı Baş Konsulluğu, Kaşıkçının binadan çıxdıqdan sonra yoxa çıxdığını iddia edib.
Prezident Ərdoğan yaxından izlədi
Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan hadisə ilə bağlı verdiyi ilk açıqlamada “Prezident olaraq izləyirəm, arxasınca gedirəm, nəticəsi nə olursa olsun, dünyaya xəbər verəcəyik” deyib.
Bütün prosesi yaxından təqib edən prezident Ərdoğan qətllə bağlı ABŞ prezidenti Donald Tramp, Səudiyyə Ərəbistanı kralı Salman bin Əbdüləziz və Səudiyyə Ərəbistanı vəliəhdi Məhəmməd bin Salman ilə fərqli tarixlərdə telefon danışığı aparıb.
İstintaq çərçivəsində Türkiyə və Səudiyyə Ərəbistanı arasında yaradılmış müştərək işçi qrupuna daxil olan Türkiyə və Səudiyyə qrupları baş konsulluq, konsulluq iqamətgahı ərazisində yoxlamalar aparıb.
Qətl etirafı 18 gün sonra gəldi
Oktyabrın 20-də qətli etiraf edən Ər-Riyad administrasiyası əvvəlcə Qaşıqçının "konsulluq binasındakı dava nəticəsində öldüyünü", daha sonra isə konsulluq 15 noyabr 2018-ci ildə Qaşıqçının cəsədinin orada parçalandıqdan sonra yerli işbirliyinə təhvil verildiyini iddia edib.
Oktyabrın 20-də dərc edilən kral fərmanı ilə Səudiyyə Ərəbistanının Baş Kəşfiyyat Direktorunun müavini Əhməd Əsiri və Kral Məhkəməsinin müşaviri Səud Qəhtani də daxil olmaqla bəzi Səudiyyə rəsmiləri vəzifələrindən azad edilib.
Səudiyyə Ərəbistanının Baş Prokurorluğu Kəşfiyyat İdarəsinin keçmiş direktor müavini Əhməd Asirinin Qaşıqçını öldürən komandanın yaradılması əmrini verdiyini açıqlayıb.
Əsirinin Qaşıqçının Səudiyyə Ərəbistanına qaytarılması üçün razı salmaq, qəbul etmədiyi təqdirdə isə zorla geri qaytarılması barədə göstəriş verdiyini bildirən Baş Prokurorluq istintaqın davam etdiyini və hadisə ilə bağlı 18 Səudiyyə Ərəbistanı vətəndaşının saxlanıldığını bildirmişdi.
İddia: “Cəsədi hissələrə bölüb çamadanlarda aparıblar”
Kaşıkçının cəsədinin taleyi bu günə qədər sirr olaraq qalsa da, bəzi media qurumları onun cəsədinin parçalandıqdan sonra çamadanlarda konsulluq iqamətgahına aparıldığını iddia edərək dekabrın 30-da bu iddianı dəstəkləyən bəzi görüntüləri dərc ediblər.
Türkiyədə bəzi media orqanları Qaşıqçının edam anına aid olduğu iddia edilən səs yazılarını paylaşıb.
Edam qrupunda olan Mahir Əbdüləziz Mutreb ilə Qaşıqçının cəsədini parçalayan ədliyyə həkimi Salah Muhammed Tubeyki arasındakı söhbətin səs yazısında Mutreb "Cəsədi torbaya qoymaq olarmı?" sualına isə Tubeyki "Xeyr. Çox ağır və hündürdür. Əslində mən həmişə kadavralar üzərində işləmişəm. Kəsməyi də bilirəm. Heç vaxt isti bədəndə işləməmişəm, amma bunun asanlıqla öhdəsindən gələrəm. Normalda, kadavra kəsərkən qulaqcığı taxıb musiqi dinləyirəm. Eyni zamanda qəhvəmi içib, siqaretimi çəkirəm. Mən tikə-tikə doğrayandan sonra torbaya büküb, çamadanlara qoyar və çıxardarsız” deyə cavab verdiyi iddia edilir.
BMT: Bu, Səudiyyə Ərəbistanının məsul olduğu məhkəməsiz qətldir
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) İnsan Haqları üzrə Ali Komissarlığının 2019-cu ilin iyun ayında açıqladığı 101 səhifəlik hesabatda Səudiyyə Ərəbistanı Camal Qaşıqçının bilərək və qəsdən öldürülməsinə görə məsuliyyət daşıyıb.
Hesabatda Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd bin Salman da daxil olmaqla yüksək rütbəli məmurları araşdırmaq üçün etibarlı sübutların olduğuna diqqət çəkib.
Hesabatda həmçinin Qaşıqçının qətli ilə bağlı əlavə cinayət təhqiqatı başlatmağa dəvət edilib və Qaşıqçının qətli ilə bağlı sanksiyaların vəliəhd şahzadəni və onun xaricdəki şəxsi mülklərini də əhatə etməli olduğu vurğulanıb.
Kaşıkçının öldürülməsinin 1-ci ildönümündə Məhəmməd bin Salman Qaşıqçının öldürülməsində hər hansı şəxsi rolu inkar edərək, "Bu, iyrənc bir cinayət idi. Bununla belə, Səudiyyə Ərəbistanda bir lider olaraq bütün məsuliyyəti öz üzərimə götürürəm" dedi.
Əsiri və Qəhtani bəraət aldı
Səudiyyə Ərəbistanının Baş Prokurorluğu 23 dekabr 2019-cu ildə Qaşıqçı qətli ilə bağlı məhkəmə prosesi çərçivəsində işin başa çatdığını elan edib.
İş üzrə mühakimə olunan 11 müttəhimdən 5-nə ölüm cəzası, qətli ört-basdır etməkdə təqsirləndirilən 3 nəfərə isə ümumilikdə 24 il həbs cəzası verilsə də, bu şəxslərin adları açıqlanmayıb.
Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd bin Salmana yaxın yüksək vəzifəli şəxslərə heç bir cəza verilməyib. Kral müşaviri Səud Qahtani, Kəşfiyyat İdarəsinin keçmiş direktor müavini Əhməd Əsiri və Səudiyyə Ərəbistanının İstanbuldakı baş konsulu Məhəmməd Uteybi dəlil olmadığı üçün ittiham olunmayıb.
BMT-nin xüsusi məruzəçisi Agnes Callamard bildirib ki, səudiyyəli jurnalist Camal Qaşıqçı işində 5 müttəhimə verilən "ölüm hökmü" və "edam əmrini verənlərin cəzalandırılmaması" onu ikiqat şoka salıb.
Türkiyədə məhkəmə iddianaməni qəbul edib
Türkiyədə Cemal Kaşıkçının qətli ilə bağlı hazırlanan ilk ittihamnamə 2020-ci il aprelin 11-də məhkəmə tərəfindən qəbul edilib. Daha sonra ikinci ittihamnamənin birləşdirildiyi işdə ümumilikdə 26 müttəhim mühakimə olunur.
Asiri və Qəhtaniyə qətlə təhrik ittihamı ilə ömürlük həbs cəzası istənilib
"Cemal Kaşıkçının qətlini həyata keçirməyi planlaşdıran və digər müttəhimlərə lazımi göstərişlər verən" müttəhimlər Əhməd Asiri və Səud Kahtani üçün "dəhşətli şəkildə işgəncəni planlaşdıraraq qəsdən adam öldürməyə təhrik etmək" ittihamı ilə ayrı-ayrılıqda ağırlaşdırılmış ömürlük həbs istənilib.