BAKI, AzerVoice
İsti hava dalğası Türkiyəyə də təsir etdikcə “Afrika istiləri” yenidən gündəmə gəlib.
Son günlər Türkiyədə 40 dərəcəni keçən isti dalğasının mənbəyi kimi Afrika qitəsi göstərilir.
"Afrika istisi" və ya "səhra istisi" ifadəsinin qaynağı olaraq göstərilən Afrika qitəsinin hava şəraiti və Türkiyədə cəmi bir neçə gün davam edən, lakin Afrikanın bəzi bölgələrini aylarla təsir edən temperaturlar həyata mənfi təsir göstərə bilər.
Afrika qitəsi dünyanın ən isti bölgələrindən bəzilərinin evidir. Xüsusilə, Sahara səhrası, Efiopiya, Eritreya və Cibuti sərhədindəki Danakil çökəkliyi və Sahel qurşağı ekstremal temperaturun müşahidə olunduğu yerlər sırasındadır.
"Yer üzünün cəhənnəmi" kimi tanınan Danakil Çökəyi, il boyu müşahidə olunan həddindən artıq isti və quraq hava şəraiti ilə diqqət çəkir.
Bölgədə orta illik temperatur 35 dərəcə ətrafında dəyişir, lakin bəzi günlərdə 50 dərəcəyə yaxınlaşır. Bu xüsusiyyətinə görə Danakil Çökəyi dünyanın "yaşamaq üçün ən isti nöqtəsi" hesab olunur.
Tarixə düşən ən yüksək temperatur 1931-ci ildə Tunisin Kebili şəhərində 55 dərəcə olaraq qeydə alınıb. Sudan’ın Vadi Halfa şəhəri və Efiopiyanın Danakil vadisi də il boyu 50 dərəcəyə yaxın isti havalarla tanınır.
Qeyd edək ki, Liviyanın Əl-Əziziye şəhərində 1922-ci ildə ölçülən 58 dərəcəlik rekord sonradan ölçmə xətası səbəbilə rəsmən etibarsız sayılıb.
Afrika iqlimi: İsti və rütubətli, ya da quraq və yandırıcı
Afrikanın şimalında yerləşən səhra bölgələrində gündüzlər hava 45-50 dərəcəyə çatır, gecələr isə kəskin şəkildə enərək termal dalğalanmalar yaradır.
Aşağı rütubət səviyyəsi buxarlanmanı artıraraq quraqlığı daha da dərinləşdirir.
Orta və ekvatorial Afrikada – Konqo, Kamerun, Qabon və Ekvatorial Qvineya kimi ölkələrdə isə temperatur 25-30 dərəcə arasında dəyişsə də, yüksək rütubət səbəbilə il boyu isti və yağışlı hava hökm sürür.
Bu ölkələrin bəzilərində 2024–2025-ci illər ərzində 90 gündən çox “həddindən artıq isti günlər” müşahidə olunub. Burundi, Komor adaları, Konqo, Ekvatorial Qvineya, Qabon, Qana, Liberiya, Ruanda və Sao-Tome və Prinsipi kimi ölkələrdə ilin üç ayından çoxu, 1991–2020 dövrünün orta göstəricilərindən 90 faiz daha isti keçib.
Efiopiya, Keniya və Tanzaniyanı əhatə edən Şərqi Afrikanın dağlıq ərazilərində isə daha mülayim iqlim hakimdir. Cənubi Afrikada isə mövsümi fərqlər özünü daha qabarıq göstərir, xüsusilə dağlıq ərazilərdə yay aylarında belə sərin hava müşahidə olunur.
Afrika 2024-cü ildə istilik rekorduna imza atdı
Afrika ölkələri 2024-cü ildə dünyada qeydə alınan 67 aşırı isti hava hadisəsindən 14-nü yaşayıb. Bu hadisələr məhsulların məhv olması və infrastruktur zərərləri kimi ciddi nəticələrə səbəb olub. Qitənin 54 ölkəsindən 42-si bu ekstremal istiliklərdən təsirlənib.
İstiliklər 2024 boyunca Afrikada kənd təsərrüfatına, iş qüvvəsinə və təhsilə mənfi təsir göstərib. Xüsusilə Qərbi və Mərkəzi Afrikada 2024-cü ilin dekabrında baş verən isti hava dalğası iqlim dəyişikliyinin təsiri ilə ən az 15 dəfə daha mümkün olub.
Cənubi Sudanda fevral ayında yaşanan istilər səbəbilə məktəblər iki həftəlik bağlanıb – bəzi uşaqlar istilik vurması nəticəsində huşunu itirib.
Əhaliyə evdən çıxmamaq və bol su içmək tövsiyə olunub, lakin bir
çox evdə nə kondisioner, nə ventilyator, nə də təmiz içməli su
var.
Afrika istilərinin səbəbi
Afrikadan gələn isti hava dalğası Türkiyədə xüsusilə Daxili Anadolu, Cənub-Şərqi Anadolu və Aralıq dənizi bölgələrində təsirli olur. Türkiyə Meteorologiya Baş İdarəsinə görə, bəzi şəhərlərdə temperatur 45 dərəcəni keçib.
Mütəxəssislər bildirir ki, bu tip isti havalar gələcək illərdə daha tez-tez müşahidə olunacaq. İqlim dəyişikliyi Afrikadakı aşırı isti və quraq dövrləri artırmağa davam edir.
Səhralaşma, xüsusilə Sahel bölgəsi kimi keçid zonalarında sürətlə yayılır. Bu vəziyyət yalnız Afrikanı deyil, isti hava axınlarının çatdığı bütün bölgələri – o cümlədən Türkiyəni – birbaşa təsir edir.
Dənizlər də isinir – təsirlər böyüyür
2024-cü ildə Atlantik Okeanı və Aralıq dənizində dəniz səthinin istiliyi indiyə qədər qeydə alınan ən yüksək səviyyəyə çatıb. Yanvar–aprel aylarında təxminən 30 milyon kvadrat kilometr sahə "dəniz istilik dalğası"ndan təsirlənib ki, bu da 1993-cü ildən bəri ən geniş əhatəli hadisədir.
Yüksək dəniz temperaturu dəniz ekosistemlərinə zərər verir, tropik fırtınaların şiddətini artırır və dəniz səviyyəsinin qalxması ilə birlikdə sahil bölgələrinə təhdid yaradır.
Artan istiliklər həm insan sağlamlığını, həm də kənd təsərrüfatı məhsuldarlığını ciddi şəkildə təhlükə altına alır.
