BAKI,AzerVoice ANalitik Təhlil Mərkəzi
Müqtəda əs-Sədrin İraqdakı siyasi prosesə qayıtma ehtimalı və qarşıdan gələn seçkilərdə iştirak edib-etməyəcəyi ilə bağlı fikirlər İraqda ictimai rəyin diqqətini üzərində saxlamaqda davam edir – seçkiyə namizədlərin qeydiyyatı başa çatmış olsa da.
Bu ehtimallar xüsusilə Sədr tərəfdarlarının Bağdadın mərkəzində yerləşən və İraqdakı etirazların rəmzi sayılan “Təhrir Meydanı”nda çadır qurmasından sonra daha da güclənib.
Hazırda Müqtəda əs-Sədr namizədliyini irəli sürə bilməz, çünki Müstəqil Seçki Komissiyası artıq qeydiyyat müddətinin başa çatmasını elan edib. Lakin müşahidəçilər hesab edir ki, bu müddət yenidən uzadıla bilər.
Məlumata görə, İraqın baş naziri Məhəmməd Şiə əs-Sudani seçki komissiyasının səlahiyyətli şəxsləri ilə əlavə namizədlik müddətinin hüquqi imkanlarını müzakirə edə bilər. Bu isə Sədrin seçki yarışına qayıtması üçün yeni bir fürsət ola bilər.
Əgər Sudani belə bir təşəbbüs irəli sürərsə, bu, bir çoxlarını, xüsusən də “Koordinasiya Çərçivəsi” ittifaqı üzvlərini narahat edə bilər. Çünki bu, onun ikinci müddətə baş nazir olmaq üçün “Sədr Cərəyanı” ilə mümkün ittifaqa girəcəyinə dair şübhələri artıracaq. Lakin Sədr tərəfi bu məsələdə heç bir təminat vermir.
Hüquqşünas Əli ət-Təmimi “əş-Şərq əl-Əvsat” qəzetinə bildirib ki, “Baş nazirin səlahiyyətlərinə əsasən, o, Seçki Komissiyasına namizəd qeydiyyat müddətinin yenidən açılması üçün müraciət edə bilər. Eyni zamanda, Seçki Komissiyasının da qanuni səbəblərlə bu qərarı verə bilməsi mümkündür.”
Siyasi təhlilçi İyad əs-Səməvi isə bildirib: “Sudaninin ikinci dəfə baş nazir olmaq şansı nisbətən böyükdür, lakin bu, hazırda ölkədə tətbiq edilən məzhəbi və etnik kvota sistemi əsasında aparılan siyasi razılaşmalardan asılıdır.”
Bütün bu ehtimallar fonunda Müqtəda əs-Sədr hələ də öz siyasi gələcəyi ilə bağlı aydın mövqe ortaya qoymayıb. Onun bəyanatları əsasən dini xarakter daşıyır və sosial şəbəkələrdə fərqli yozumlara səbəb olur.
Əs-Sədr Məhərrəm ayının başlanğıcında “Təhrir Meydanı”nda çadır qurmağı əmr edib. “Sədr Cərəyanı”nın liderlərindən Hazim əl-Əərəci bəyan edib ki, bu yer “islahat üçün mayak” olacaq. Cərəyanın Bağdad bürosunun rəhbəri İbrahim əl-Cabiri isə qeyd edib ki, “Təhrir Meydanı”nın seçilməsi səbəbsiz deyil – bu məkan Bağdadın “ürəyidir”.
Müşahidəçilər hesab edir ki, bu simvolik məkan, eyni zamanda qarşıdan gələn parlament seçkilərinə hazırlıq çərçivəsində “Sədr Cərəyanı” və onunla müttəfiq olan yeni qüvvələrin mümkün etiraz aksiyalarına start verməsi üçün bir siqnaldır. Seçkilər 2025-ci ilin noyabr ayında keçirilməsi planlaşdırılır.
2021-ci ildə keçirilmiş son parlament seçkilərində “Sədr Cərəyanı” parlamentdə 73 mandatla birinci olmuşdu. Lakin Müqtəda əs-Sədr sonradan siyasi prosesdən tam çəkilmişdi. Onun rəqibləri – “Koordinasiya Çərçivəsi” qüvvələri parlamentdə bloklayıcı üçdəbir çoxluğu işə salaraq prezident seçkisini əngəlləmiş və nəticədə Sədrin rəhbərlik etdiyi çoxluğun hökumət qurmasının qarşısını almışdılar.
Əs-Sədrin siyasətdən geri çəkilməsindən sonra sabiq baş nazir Heydər əl-İbadi də seçkilərdən geri çəkildiyini açıqlayıb. Onun bu qərarı da ölkədə qarşıdan gələn seçkilərlə bağlı yeni suallar doğurub.
Seçkilərin və hökumətin gələcəyi necə olacaq?
Şiə partiyaları daxilində yayılan fikirlərə görə, bəzi güclü dairələr seçkilərin təxirə salınmasını istəyə bilər. Bunun əsas səbəbi, İraqda və bölgədə siyasi mənzərənin qeyri-müəyyən olması, xüsusilə də İran ilə ABŞ və İsrail arasında artan gərginlikdir.
Yazıçı və jurnalist Müntəzir Nasir bu barədə belə deyib:
“Heydər əl-İbadinin çəkilməsi sıradan bir məsələ deyil. O, siyasi
prosesin sütunlarından biri olub, daha əvvəl baş nazirlik edib, bir
neçə hökumətdə nazir postu tutub və hər zaman öz seçki blokları ilə
seçkilərə qatılıb. O, nə ‘Sədr Cərəyanı’na, nə də etiraz
qüvvələrinə və ya yeni partiyalara bənzəyir.Hər seçki mövsümündə
seçkilərin cəlbediciliyi azalır. Bu isə vətəndaşın prosesə olan
inamının sarsılması ilə bağlıdır. Xüsusilə də ‘ən böyük blok’
anlayışının siyasi şəkildə izah olunması səbəbilə, həmişə seçkidə
uduzan tərəf hakimiyyətə gəlir.”
O, əlavə edib ki, İraqda baş nazirin seçilməsi konstitusiyaya əsaslanan bir mexanizmlə həyata keçirilir: əvvəlcə parlamentdə ən böyük blokun namizədi seçilir, sonra hökumət üzvləri və prezident bu çərçivədə razılaşdırılır. Prezidentin seçilməsi isə parlamentin üçdə iki çoxluğu ilə mümkündür və “bloklayıcı üçdəbir” təcrübəsinin təkrarlanmaması vacibdir.
Təhlilçi İyad əs-Səməvi də “əş-Şərq əl-Əvsat”a
açıqlamasında qeyd edib:
“Bu məsələ sonda parlamentin birinci iclasından sonra formalaşacaq
ən böyük blokun səlahiyyətinə aid olacaq. Baş
nazir də məhz bu blok tərəfindən namizəd göstəriləcək.”
