BAKI, AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi

İran son günlərdə İsrailə qarşı birbaşa qarşıdurma vəziyyətində qalıb, çünki uzun illər ərzində bölgədə qurduğu vekalət mexanizmləri artıq effektivliyini itirib. HƏMAS, Hizbullah, husilər və İraq milislərinin zəiflədiyi bir şəraitdə İranın özünün açıq müharibəyə cəlb olunması gündəmdədir.

Hizbullah cavab verməkdən imtina edir

Hizbullahın bir rəsmisi Reuters agentliyinə bildirib ki, qrup İran əvəzinə İsrailə cavab hücumu həyata keçirməyi düşünmür. Bu bəyanat Hizbullahın ağır itkilərdən sonra passiv mövqeyə keçdiyini və qalan qüvvələrini qorumağa çalışdığını göstərir.

İsrailin Hizbullahı ciddi nəzarət altında saxlaması, onun hərbi potensialını bərpa etməyə çalışacağı təqdirdə yeni ağır zərbələrin endiriləcəyinə dair siqnaldır. Hizbullahın daxili dayaqları, xüsusilə də Livan şiələri arasında nüfuzu, son döyüşlərdə azalıb.

2023-cü il oktyabrın 8-də HƏMAS-a dəstək məqsədilə Livanın cənubundan İsrailə qarşı yeni cəbhə açan Hizbullah bu qarşıdurmadan zəifləyərək çıxdı. İsrailin zərbələri nəticəsində qrupun yüksək rütbəli komandirləri, o cümlədən keçmiş baş katib Həsən Nəsrullah öldürüldü, silah anbarları və logistika yolları (xüsusilə Suriyadan keçənlər) məhv edildi.

“Hizbullahın gücü zəifləyib” – beynəlxalq ekspert rəyi

Atlantik Şurasının (Atlantic Council) tədqiqatçısı Nicolas Blanford Fransa mətbuatına açıqlamasında qeyd edib:

“Hizbullah bu mərhələdə cavab verməyəcək, lakin vəziyyətin inkişafına görə bu dəyişə bilər. Onlar hələ də İsrailə zərbə vurmaq gücündədirlər. Amma əvvəlki kimi siyasi manevr imkanları yoxdur.”

Onun fikrincə, İsraillə baş verən son münaqişədən sonra Hizbullahın çəkindirici gücü sarsılıb və partlayıcı potensialını toparlaması çətinləşib.

Müqtəda Sədr İraqı savaşdan uzaq tutmaq istəyir

İranın İraqdakı tərəfdarlarından hərəkət gözlədiyi bir vaxtda, Sədr hərəkatının lideri Müqtəda Sədr açıq şəkildə İran-İsrail müharibəsindən uzaq durmaq mövqeyi sərgiləyib. O, "İraq və xalqı yeni müharibələrə ehtiyac duymur" - deyə bildirib.

Sədr sosial şəbəkədəki paylaşımında “təkəbbürlü səsləri susdurmağa” və “alimlərin səsinə qulaq asmağa” çağıraraq, İran tərəfdarlarının İraqı münaqişəyə sürükləmək planlarına qarşı xəbərdarlıq edib.

Bu, İraqda getdikcə artan bir tendensiyanı – İranın regional planlarından uzaq durma meylini əks etdirir. İraq hökuməti və bir çox siyasi aktor öz dövlətlərini İranın planlarına qurban vermək istəmir.

İran İraqı savaş meydanına çevirə biləcəkmi?

İranın son dövrdə İraqdakı şiə milislərinin fəaliyyətini azaltdığı müşahidə olunur. Bu qrupların rəhbərləri gizlənir və ritorikalarını yumşaldırlar, çünki Hizbullah kimi sürpriz və dəqiq İsrail-ABŞ zərbələrindən ehtiyat edirlər.

Müqtəda Sədr uzun müddət İranda təsirli fiqur sayılsa da, indi bu mövqeyindən uzaqlaşması onu Tehranın potensial rəqibinə çevirə bilər. Onun bu çıxışı həm də İranın İraqdakı nüfuzuna ciddi zərbə vurur.

Husilər: “Müqavimətin son qalası” kimi ön planda

HƏMAS zəiflədikdən, Hizbullah geri çəkildikdən və Bəşşar Əsəd devrildikdən sonra, Yəməndəki husilər İranın regionda əlində qalan az sayda güclü və sadiq dəstələrindən biridir.

Qəzza müharibəsi başladıqdan sonra husilər onlarla raket və pilotsuz aparatlarla İsrailə hücum ediblər. Eyni zamanda, İsrailə doğru yola çıxan və ya İsrailə məxsus hesab edilən gəmiləri hədəfə alıblar.

İsrail və ABŞ-ın Yəməndəki intensiv hücumlarına baxmayaraq, bu qrup hücum qabiliyyətini qoruyub saxlayır. Nicolas Blanford bildirir:

“Husilər İsrailə qarşı cavab verməyə hazırdırlar və son hadisələrdən demək olar ki, təsirlənməyiblər.”

Hazırda husilər Tehran üçün regionda əvəzolunmaz strateji oyunçuya çevriliblər.

İran təklənir, vəkalət sistemi çökür

İsrailin ardıcıl hücumları və effektiv hədəf seçimi İranın “müqavimət oxunu” zəiflədib. Hizbullahın və Sədrin geri çəkilməsi ilə İranın öz ərazisində savaş riski artır.

Vəkalət müharibəsinin dayandırılması ilə yanaşı, İranın birbaşa qarşıdurmadan qaçmaq üçün manevr sahəsi daralır. Hazırkı vəziyyət göstərir ki, Tehran üçün tək çıxış yolu vəziyyəti diplomatik yolla idarə etmək və ya öz qüvvələri ilə cavab verməkdir.