BAKI, AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
İraqın baş naziri Məhəmməd Şiə əs-Sdani hökuməti İsrail və İran arasında baş verən qarşıdurmadan uzaq durmağa çalışır. Bu məqsədlə ABŞ-la və eyni zamanda İranla əlaqə saxlayıb. ABŞ-la əlaqə təbii qarşılanır, çünki Bağdad öz mövqeyini İsrailə Vaşinqton vasitəsilə çatdırmaq istəyir. Lakin Tehrana ünvanlanan mesajlar, İraqın doğrudan da İrandan uzaq durmaq istəyində səmimi olub-olmaması barədə suallar doğurur.
İraqdan olan müşahidəçilər bu dəfə Bağdadın İranla məsafə
saxlamaq niyyətinin ciddi olduğunu bildirirlər. Onlara görə, Şiə
əs-Sudani hökuməti hazırkı gərginliyi İrandan qurtulmaq və ABŞ-ı
İraqın bu istiqamətdə irəlilədiyinə inandırmaq üçün fürsət kimi
görür. Bu da ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyasının
İraqa qarşı əsas şərtlərindən biri idi.
İranpərəst silahlı qruplar da bu mövqeyə uyğun davranır. Cümə günü
bu qruplar ABŞ qoşunlarının ölkəni tərk etməsini tələb etdilər.
“Hizbullah Briqadaları” isə İsrailin İranı vurmasından sonra
bölgədə “daha çox müharibənin” baş verəcəyi ilə bağlı xəbərdarlıq
etdi. Lakin İraqın təhlükəsizlik rəsmilərindən biri bildirib ki,
silahlı qruplar da daxil olmaqla “hamı” ölkəni bu qarşıdurmadan
uzaq tutmaq üçün hökumətlə əməkdaşlıq edir.
Radikal Şiə Milislərin mövqeyi dəyişib
Ən diqqətçəkən məqam odur ki, İrana bağlı milislər də bu dəfə neytrallıq mövqeyi tutur. Halbuki bu qruplar əvvəllər İranın maraqları naminə regional savaşlarda aktiv iştirak edirdilər. Lakin Hizbullahın liderlərinin siyasi və hərbi baxımdan sıradan çıxarılması, ardınca iranlı yüksək rütbəli komandirlərin öldürülməsi, milis qruplarını geri çəkilməyə və liderlərini gizlətməyə məcbur edib. Onlar indi İsrail və ABŞ-ın mümkün sərt cavabından çəkinirlər.
İranla sıx bağlı olan “Şiə Koordinasiya Çərçivəsi” – yəni İraqın hakim siyasi bloku – baş nazir Şiə əs-Sudani ilə İsrailin hücumlarından sonra toplantı keçirsə də, İrana açıq dəstək ifadə etməyib. Toplantıdan sonra bölgədə vəziyyətin sabitləşməsi üçün İraqın diplomatik səylərə başlaması çağırışı edilib. Lakin bu, əsasən formal və simvolik telefon danışıqları ilə məhdudlaşıb.
Səssiz dəstək və tək fərqli səs
Koordinasiya Çərçivəsinin passiv mövqeyi onun əsas fiqurlarından biri – “Fəth Alyansı”nın rəhbəri Hadi əl-Amirinin çıxışında da aydın görünür. O, ümumi və diplomatik ifadələrlə kifayətlənərək “susmaq cinayətə şəriklikdir” və “təcavüzə cavab vermək qanuni və dini borcdur” deyə bildirib. O, ABŞ-ı “İsrailin İraq hava məkanını pozmasına görə məsuliyyət daşımaqda” ittiham edib və hökuməti bu cür hadisələrin qarşısını almağa çağırıb.
İranın sərt tərəfdarı kimi tanınan “Əhlül-Həqq Hərəkatı” isə fərqli mövqe sərgiləyib. Hərəkatın lideri Qeys əl-Xəzəlinin açıqlamasında “İsrailin İran şəhərlərinə qarşı təcavüzünün sərt və qətiyyətli cavabsız qalmayacağı” deyilib. Lakin analitiklər bu açıqlamanı yalnız simvolik mövqe göstərmək və İranı qəzəbləndirməmək məqsədi daşıyan jest kimi qiymətləndirirlər.
İraq balans axtarışındadır
İranla uzunmüddətli sərhədlərə və dərin tarixi, mədəni və siyasi münasibətlərə malik olan İraq, eyni zamanda ABŞ-la da strateji tərəfdaşlığını qorumağa çalışır. Buna görə də Bağdad balanslı siyasət yürütmək istəyir.
Frans Press agentliyinə danışan yüksək səviyyəli təhlükəsizlik rəsmisi bildirib ki, Bağdad İranı İraq ərazisində ABŞ maraqlarını hədəfə almamağa çağırıb və Tehran da bu çağırışa müsbət cavab verib. Eyni zamanda, rəsmi Bağdad ABŞ-dan İsrail təyyarələrinin İraq hava məkanını pozmasına icazə verməməsini tələb edib.
BMT-yə şikayət və diplomatik təmaslar
İraq cümə günü İsrailin İranı vurmaq üçün İraq hava məkanından istifadə etdiyini əsas gətirərək BMT Təhlükəsizlik Şurasına rəsmi şikayət təqdim edib. Hökumət rəsmisi bildirib ki, beynəlxalq koalisiyaya rəhbərlik edən ABŞ bu cür pozuntulara görə məsuliyyət daşıyır və İraqın təhlükəsizliyinə təhlükə yaradan istənilən addımların qarşısını almalıdır.
İranla İsrail arasında gərginlik başlamazdan əvvəl – çərşənbə günü – İran ABŞ-la nüvə danışıqlarının uğursuzluğa uğraması halında Yaxın Şərqdəki ABŞ bazalarını vurmaqla hədələyib.
Hazırda ABŞ-ın İraqda 2500, Suriyada isə 900 əsgəri var. Onlar 2014-cü ildə İŞİD-ə qarşı yaradılan beynəlxalq koalisiyanın tərkibində fəaliyyət göstərirlər. 2023-cü ilin oktyabrında İsrail-HƏMAS müharibəsinin başlanmasından sonra, İrandan dəstək alan İraq silahlı qrupları ABŞ hərbçilərinin yerləşdiyi İraq və Suriya bazalarına onlarla raket və pilotsuz təyyarə ilə hücumlar həyata keçiriblər.
Son olaraq, ABŞ təhlükəsizlik səbəbindən Bağdaddakı səfirliyindən “əsas olmayan” diplomatik heyəti geri çağırıb.
İraq-Səudiyyə diplomatik əlaqələri də fəallaşıb
İraqın xarici işlər naziri Fuad Hüseyn şənbə günü Səudiyyə Ərəbistanının xarici işlər naziri şahzadə Feysəl bin Fərhanla telefon danışığı aparıb. İraq XİN-in yaydığı məlumata görə, danışıqda İsrailin İrana hücumunun regional təhlükəsizlik və sabitliyə mümkün təsirləri müzakirə olunub.
Tərəflər həmçinin İranın daxili vəziyyətini və müxtəlif
ölkələrin bu gərginliyə qarşı mövqelərini dəyərləndirib, İranın
nüvə proqramı üzrə danışıqların davam etməsinin əhəmiyyətini
vurğulayıblar.
Hər iki nazir İraq və Səudiyyə Ərəbistanı arasında davamlı
əlaqələrin və regional koordinasiyanın gücləndirilməsinin
vacibliyini qeyd edib.
