BAKI, AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
İran və İsrail arasında davam edən müharibə fonunda Tehran uzun illər güvəndiyi regional müttəfiqlərinə arxalanmaq istəsə də, onların əksəriyyəti ya zəifləyib, ya da siyasi və hərbi cəhətdən hərəkətsiz hala gəlib. 19 iyun 2025-ci ildə SEPAH-ın koordinasiya generalı Məhəmməd Rza Nəqdi regional qollarına "Tehrana yönələn təzyiqləri azaltmaq üçün əməli fəaliyyətlərə başlamağı" əmr etsə də, reaksiya zəif oldu.
İsrailin hücumları və “müqavimət oxu”nun iflici
13 iyunda baş verən sürpriz İsrail hücumu ilə başlayan bu mərhələ, son illərdə Qəzza, Livan və Yəməndə İranın proksilərini zəiflətməyə yönəlmiş strategiyanın kulminasiyası oldu. 2023-cü ilin 7 oktyabrında başlayan HƏMAS hücumu bu silsilənin başlanğıcı sayılır. Lakin hazırda həm Suriya rejimi süqut edib, həm Hizbullah neytrallaşdırılıb, həm də HƏMAS-ın Qəzzadakı hərbi gücü tükənib.
Qəzzada HƏMAS küçə döyüşlərinə sıxışdırılıb
HƏMAS-ın hərbi və siyasi rəhbərliyi, raket arsenalı və xarici əlaqələri demək olar ki, tamamilə məhv edilib. Onun bugünkü fəaliyyəti sadəcə şəhər daxilində pusqulardan ibarətdir. Yerli mənbələrə görə, HƏMAS artıq İsrailə qarşı regional cəbhə aça biləcək gücdə deyil və mübarizəsini yalnız Qəzzada davam etdirə bilər.
Bundan əlavə, İranla əlaqə saxlayan HƏMAS rəhbərləri ya öldürülüb, ya da xarici ölkələrdə çətin şəraitdə fəaliyyət göstərir. İsrail, SEPAH-ın Fələstin üzrə əlaqələndiricisi, “Qüds Qüvvələri”nin komandiri Məhəmməd Səid İzadini Qum şəhərində öldürüb. O, HƏMAS-ın sabiq lideri Yahya Sinvarla sıx əlaqədə olan əsas fiqurlardan biri sayılırdı.
Bağdadda Amerika səfirliyi qalaya çevrilib
İraqda da vəziyyət qarışıqdır. ABŞ səfirliyi “yaşıl zona”da hərbi baza səviyyəsində qorunur. “Ayn əl-Əsəd” bazası isə tədricən boşaldılıb. İran tərəfdarı qruplar ABŞ-a qarşı ritorikanı gücləndirsə də, bir çox iraqlı lider bu müharibəyə qoşulmağın İraq üçün ciddi təhlükə doğuracağını düşünür.
Mənbələrə görə, İranın razılığı ilə bəzi şiə silahlı qruplar strateji silahlardan istifadə edə bilər. Amma Tehran hələlik İraqı sabit saxlamağa çalışır. “Əlaqələndirmə çərçivəsi”ndəki rəhbərlər bildirir ki, İraq İran üçün həm siyasi, həm iqtisadi baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyır və bu səbəbdən onu qorumaq istəyirlər.
Baş nazir Məhəmməd Şiə əs-Sudani isə bu ziddiyyətli vəziyyətdən faydalanmağa çalışaraq, silahlı qrupların özbaşına hərəkətlərinə nəzarət etməyə və ölkəni müharibənin alovundan uzaq saxlamağa çalışır.
Hizbullah: lidersiz və tərəddüd içindədir
Hizbullah da ciddi itkilər verib. 2024-cü ilin sentyabrında partiyanın lideri Həsən Nəsrullahın İsrail tərəfindən öldürülməsi təşkilatı həm mənəvi, həm də əməliyyat baxımından zəif salıb. Təşkilatın komanda quruluşu və hərbi arsenalı ciddi şəkildə zədələnib. Partiya artıq yeni cəbhə aça və ya müharibəyə daxil ola biləcək gücdə deyil.
Livan daxilində isə Hizbullahın təkbaşına qərar verərək ölkəni regional müharibəyə sürükləməsinə qarşı ciddi etirazlar var. Partiya rəhbərliyində belə müharibənin nəticələrindən qorxan və ehtiyat edənlər çoxdur. Son iki gün ərzində partiyanın beş üzvü cənubda İsrail hücumlarında öldürülüb.
Husilər: Tehranın son ümidi
Yəməndəki husilər isə İranın regiondakı son “əlverişli kartı” kimi qiymətləndirilir. “Çatham House”dan tədqiqatçı Həmzə əl-Kamali qeyd edir ki, husilər son aylarda İranın Qırmızı dəniz və Afrika istiqamətindəki planlarında mühüm rol oynayıb. Onlar İran üçün silah və raket daşımalarında mühüm vasitəçi olublar.
2024-cü ilin sentyabrından sonra husilər daha aktiv hala gəlib və İranın strateji raket ehtiyatının bir hissəsini əldə ediblər. Əgər ABŞ İsrailin yanında müharibəyə daxil olsa, Tehran husilərə bu raketləri istifadəyə vermə əmri verə bilər. Kamali hesab edir ki, husilərin oyuna daxil olması münaqişənin dönüş nöqtəsi olacaq.
Bu gün İranın “müqavimət oxu” adlandırılan şəbəkəsi ya hərbi cəhətdən zəifləyib, ya da siyasi səbəblərlə hərəkətsiz qalıb. Tehranın müttəfiqləri ya liderlərini itirib, ya da daxili böhranlarla üz-üzədir. Belə bir vəziyyətdə İranın hərbi baxımdan təkbaşına mübarizə aparması daha da çətinləşir.
