BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
İsrailin İrana qarşı başladığı hərbi müdaxilə, onun bölgədə 1967-ci il müharibəsindəki kimi tək dominant güc statusunu yenidən qazanmaq cəhdidir. Bu müharibə, xüsusilə "Əqsa tufanı" əməliyyatı ilə sarsılan İsrail cəmiyyətinin dövlətinə olan etimadını bərpa etməyə və beynəlxalq arenada zəifləyən nüfuzunu gücləndirməyə yönəlib.
İsrailin zəifləməsi, İranın yüksəlişi
1990-cı illərin əvvəlindən başlayaraq İsrailin regional rolu azalmağa başlamışdı. Bu prosesə təsir edən əsas amillər bunlardır: Sovet İttifaqının dağılması, Fələstinlə sülh prosesinin başlaması və ABŞ-ın Səddam Hüseynin ordusunu Küveytdən çıxarması. Həmin dövrdə İsrailin hərbi müdaxilə imkanı da məhdudlaşdırılmışdı.
Lakin İsrailin zəifləməsinin əsas səbəbi, ABŞ-ın 2003-cü ildə İraqdakı rejimi devirməsi və nəticədə İranın bu ölkədəki nüfuzunun artması oldu. İran, İraqda və digər ərəb ölkələrində şiə milisləri və siyasi qolları vasitəsilə güclü təsir sahəsi qazandı. Bu nüfuz təkcə ərəb ölkələri ilə müqayisədə deyil, Türkiyə və İsrailə qarşı da İranı ən aktiv regional oyunçuya çevirdi.
İranın öz gücünü səhv dəyərləndirməsi
İran hakimiyyəti öz gücünü və əhatə dairəsini həddən artıq şişirtmişdi. Onlar ABŞ və İsraili zəifləyən güclər kimi görür, öz nüvə və raket proqramlarını, regiondakı milislərlə təsir dairəsini artıraraq regiona hökm etməyə çalışırdı. Lakin bu yanaşma reallıqdan uzaq idi. Müasir müharibədə əsas rol oynayan texnologiya, iqtisadiyyat və beynəlxalq müttəfiqlik sahəsində İran olduqca geridə qalırdı.
Bundan başqa, İranın bölgədə yaratdığı gərginlik – xüsusilə Fars Körfəzi ölkələri ilə münasibətlərdə – ona qarşı düşmənçilik mühiti yaratdı. İranın “Amerikaya ölüm” və “İsrailə ölüm” kimi şüarları fonunda, əslində ABŞ-ın Əfqanıstan və İraq işğallarında iştirak etmiş və Suriyada Əsəd rejimini müdafiə etmişdi. Bu isə onun “müqavimət” və “Fələstin davası” adı altında yürütməyə çalışdığı ideoloji örtüyü tamamilə ifşa etdi.
“Əqsa Tufanı”: ABŞ-İsrail–İran əməkdaşlığının sonu
HƏMAS-ın həyata keçirdiyi "Əqsa Tufanı" əməliyyatını İsrail öz varlığına qarşı təhdid kimi təqdim edərək, “müqavimət oxuna” qarşı genişmiqyaslı hücumlar üçün zəmin hazırladı. Məqsəd isə yalnız İranın nüvə və raket imkanlarını yox etmək deyil, onun regional təsir gücünü tamamilə məhv etmək və gələcəkdə rejimin süqutuna şərait yaratmaqdır.
Uzunmüddətli Müharibə ehtimalları və mümkün nəticələr
İsrailin bu müharibədəki məqsədləri birdən çoxdur:
İranın nüvə proqramını tamamilə məhv etmək
Ballistik raket imkanlarını sıradan çıxarmaq
Livan, Yəmən və İraqdakı şiə milislərinə hərbi və maliyyə yardımını
kəsmək
Nəhayət, İran rejimini zəiflədib son nəticədə süquta
yaxınlaşdırmaq
Lakin bu məqsədlərin həyata keçməsi ABŞ-ın mövqeyindən asılıdır. İsrailin qərarları strateji baxımdan ABŞ tərəfindən təsdiqlənməsə, istənilən nəticəyə çatmaq çətin olacaq.
İran isə ilk dəfədir ki, İsrail ilə birbaşa hərbi qarşıdurmaya girib. Əvvəllər sadəcə regional milis qrupları ilə dolayı şəkildə İsrailə təzyiq göstərirdi. İndi isə vəziyyət fərqlidir – çünki bu qarşıdurma İran rejiminin mövcudluğunu müəyyən edə bilər.
Hər iki tərəfin üstünlükləri və zəiflikləri
İsrailin texnoloji, kəşfiyyat və hava gücü üstünlüyü aydın
görünür. İranın isə geniş ərazi, böyük əhali və təbii resursları
olsa da, bunlar birbaşa hərbi üstünlük kimi çıxış edə bilmir.
İsrailin dəstəkləndiyi beynəlxalq alyans – xüsusilə ABŞ – ona
strateji üstünlük verir. İranın isə bu səviyyədə heç bir müttəfiqi
yoxdur – nə Rusiya, nə də Çin onu hərbi baxımdan açıq şəkildə
müdafiə edir.
Bu gün İsrail və İran arasındakı qarşıdurma sıfır məbləğli oyundur.
Hər iki tərəf, qarşı tərəfin tam məğlubiyyəti ilə nəticələnməyən
heç bir kompromisi qəbul etməyəcək. İsrail Netanyahunun
rəhbərliyində bu fürsəti qaçırmaq istəmir. İran isə 45 illik İslam
Respublikası rejiminin legitimliyini bu savaşda qorumağa
çalışır.
Sonda bu müharibənin taleyi iki əsas faktora bağlıdır:
Hansı tərəf daha tez “yorulacaq” və daxili ictimai təzyiqlərlə geri
çəkiləcək
ABŞ-ın bu münaqişəyə hansı formada müdaxilə edəcəyi – siyasi
təzyiq, diplomatik razılaşma, yoxsa hərbi dəstək
