BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
ABŞ prezidenti Donald Trampın Səudiyyə Ərəbistanına səfəri, iki ölkə arasında tarixi tərəfdaşlığın yeni mərhələsinə keçid baxımından mühüm məqam olacaq. Bu səfər çərçivəsində ikitərəfli əməkdaşlıq genişlənəcək, iri investisiya və ticarət sazişləri imzalanacaq, eyni zamanda ABŞ-ın İran və Çinlə gərginliklərinin azaldılması hədəflənəcək.
Trampın Ər-Riyada səfərində onu bir sıra aparıcı maliyyə və texnologiya şirkətlərinin rəhbərləri müşayiət edəcək. Bunlar arasında "BlackRock"un icraçı direktoru Lerri Fink, "Citi Group"dan Cin Freyzer, "Blackstone"dan Stiv Şvartsman, "Franklin Templeton"dan Cinni Conson, "Alphabet"dən Rut Borat, "IBM" şirkətinin rəhbəri Arvind Krişna və "Qualcomm"dan Kristian Amon var.
Trampın səfər etdiyi gün — 13 may tarixində, Səudiyyə-ABŞ İnvestisiya Forumunda bu şəxslərin də iştirakı gözlənilir. Forumda Trampın vəliəhd şahzadə və Baş nazir Məhəmməd bin Salmanla görüşü planlaşdırılır. Bu, Trampın ötən ay Papa Fransiskin dəfn mərasimində iştirakından sonra xaricə etdiyi ikinci səfər olacaq. Trampın növbəti dayanacaqları Qətər və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləridir.
OPEK-in keçmiş müşaviri və enerji üzrə ekspert Naci Əbi Ad səfərin əsas məqsədinin ittifaqın real iqtisadi razılaşmalara çevrilməsi olduğunu bildirib. Onun sözlərinə görə, "Tramp münasib qiymətə neft və ABŞ iqtisadiyyatına iri investisiyalar, xüsusilə də müdafiə sazişləri istəyir. Səudiyyə isə mülki və hərbi texnologiya, süni intellekt və dinc nüvə enerjisi sahəsində ABŞ texnologiyasını əldə etmək niyyətindədir."
Bu niyyət, şahzadə Məhəmməd bin Salmanın başladığı və neftdən asılılığı azaltmağı hədəfləyən “2030 vizyonu” proqramı çərçivəsində Səudiyyənin turizm, texnologiya, enerji, sənaye, nəqliyyat və idman sektorlarını inkişaf etdirmək istəyi ilə uzlaşır.
Trampın səfər edəcəyi üç
Körfəz ölkəsinin — Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ və Qətərin suveren
sərvət fondları birlikdə 2,5 trilyon dollardan çox aktivə nəzarət edir.
Tramp bu ölkələrdən ABŞ-a investisiya cəlb etməklə ABŞ-da sənaye
imkanlarını bərpa etməyi planlaşdırır.
Səudiyyə və BƏƏ-nin elan olunmuş
investisiyaları
Səudiyyə Ərəbistanı önümüzdəki dörd il ərzində ABŞ iqtisadiyyatına 600 milyard dollar investisiya qoyacağını açıqlayıb. BƏƏ isə on il ərzində 1,4 trilyon dollar həcmində investisiya planı təqdim edib. Tramp Səudiyyənin investisiyalarını 1 trilyon dollara çatdırmaq niyyətindədir.
Oksford Enerji Araşdırmaları
İnstitutunun baş tədqiqatçısı Bill Farren-Price bildirir ki, səfər
zamanı silah satışları
mühüm rol oynayacaq. Dövlət Departamenti Trampın
səfərindən öncə, ABŞ-ın Səudiyyə Ərəbistanına 3,5 milyard dollarlıq silah
satışını təsdiqlədiyini açıqlayıb. Səudiyyə, ABŞ
tərəfindən "siyasi sabitliyə və iqtisadi inkişafına töhfə
verən tərəfdaş" kimi tanınır.
Səudiyyənin nüvə sənayesinin inkişafı
ABŞ Enerji naziri Kris Rayt ötən ay Ər-Riyada etdiyi səfər zamanı bildirmişdi ki, ABŞ və Səudiyyə sivil məqsədli nüvə sənayesinin inkişafı üzrə ilkin əməkdaşlıq sazişi imzalamaq niyyətindədirlər. Bu, 2030 Vizyonunun bir hissəsidir və ölkənin enerji sektorunda bərpa olunan mənbələrin payını artırmaq və nüvə enerjisindən istifadəni inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır.
Trampın səfəri çərçivəsində
ABŞ və Səudiyyənin neft
bazarına dair baxışlarının yaxınlaşması da gündəmdədir.
Tramp, sələfi Co Baydenin dövründə qəbul edilən karbon
emissiyalarını azaltmaq üçün tətbiq olunan fosil yanacaq
məhdudiyyətlərini ləğv edib. Yeni administrasiya neft və qaz
hasilatında məhdudiyyətləri yumşaldıb və bu, OPEK+
ölkələri üçün əlverişli mühit yaradıb. OPEK+ (OPEK ölkələri
və Rusiya, Azərbaycan, Qazaxıstan kimi digər ixracatçılar)
may və iyun aylarında neft hasilatını artırmaq qərarına gəlib ki,
bu da qlobal ticarətdəki yavaşlamanın enerji tələbatını azaldacağı
gözləntisi fonunda qiymətlərin aşağı səviyyədə qalmasını təmin
edib.
2025-ci ilin qalanında neftin qiyməti: 60
dollar
5 mayda “Goldman Sachs” neft qiymətlərinə dair proqnozunu OPEK+ qərarları səbəbilə aşağı salıb. Bank Brent markalı neftin 2025-ci ilin qalanında orta qiymətinin 60 dollar, 2026-cı ildə isə 56 dollar olacağını proqnozlaşdırır. Hazırda neft 62 dollar səviyyəsindədir ki, bu da son 4 ilin ən aşağı göstəricilərindəndir.
“Bloomberg” analitikləri Ziyad
Daud və Dina İsfəndiyari qeyd edir ki, OPEK+ ölkələrinin
gəlirlərinin azalmasına səbəb olan bu qərarın arxasında
Donald Trampın
rolu böyükdür. Trampın əsas hədəfi inflyasiyanı cilovlamaqdır. ABŞ-ın
Federal Ehtiyat Sistemi faiz dərəcələrini aşağı salmaq və iqtisadi
artımı stimullaşdırmaq üçün inflyasiyanın azalmasını əsas şərt
sayır.
Səudiyyənin büdcəsi: daha yüksək neft qiymətinə ehtiyac
var
Beynəlxalq Valyuta Fondunun (IMF) hesablamalarına görə,
Səudiyyənin büdcə balansı
üçün 90 dollar/barrel qiymət tələb olunur. 2025-ci ilin
ilk rübündə Səudiyyənin büdcə kəsiri 58,7 milyard rial (15,7 milyard dollar)
olub. Bu, 2021-ci ilin sonlarından bəri ən yüksək göstəricidir və
hökumətin 2025 üçün gözlədiyi 101 milyard riallıq kəsirin
yarısından çoxudur.
Trampın səfərinin siyasi konteksti
Qeyd edək ki, Trampın səfəri İranın əvvəlki illərlə müqayisədə region üçün daha az təhlükə təşkil etdiyi bir dövrə təsadüf edir. Mart 2023-cü ildə Səudiyyə və İran arasında Çin vasitəçiliyi ilə münasibətlərin normallaşmasına dair saziş imzalanıb və bu proses davam edir.
Bu müddət ərzində İsrail “Hizbullah”ın Livandakı rəhbərliyini zərərsizləşdirib, Bəşər Əsəd rejimi Türkiyənin dəstəklədiyi müxalif qüvvələrin təzyiqi ilə zəifləyib. Husilər ABŞ və İsrailin gündəlik hava zərbələri ilə sıxışdırılır. ABŞ və husilər arasında beynəlxalq logistik xətlərin hədəf alınmasının dayandırılması ilə bağlı razılaşma əldə olunub.
Lakin İsrail-Fələstin münaqişəsində irəliləyiş gözlənilmir. Trampın dövründə imzalanan İbrahim Razılaşmalarının genişlənməsi də real görünmür. İsrailin baş naziri Netanyahu Fələstin dövlətinin yaradılmasına qarşı çıxır və bu da Oksford Enerji İnstitutundan Farren-Price-in sözləri ilə desək, “iki dövlətli həll yanaşmasının mümkünsüzlüyü səbəbindən İbrahim Razılaşmalarına alternativ axtarışları əngəlləyir.”
Tramp Qəzzada atəşkəs və
Ukrayna ilə bağlı razılaşma əldə etməyə maraq göstərsə də,
hələ konkret nəticə
yoxdur. Farren-Price bildirir ki, ABŞ-ın əsas diqqəti
İranın nüvə proqramına
nəzarət məsələsində cəmlənib.
Körfəz ölkələri: ABŞ-ın strateji tərəfdaşı
“Chatham House” beynəlxalq münasibətlər institutunun tədqiqatçısı Lina Xətib vurğulayır ki, Körfəz ölkələri ABŞ və Çin arasında balanslı mövqe tutur. Çin dünyanın ən böyük neft idxalçısı və sənaye məhsulları ixracatçısı kimi regionda əsas ticarət tərəfdaşına çevrilib.
“Körfəz ölkələri strateji olaraq diplomatik və iqtisadi əlaqələrini diversifikasiya ediblər. Onlar bir tərəfdən Vaşinqtona yaxın qalmağa, digər tərəfdən isə Pekinlə əməkdaşlığı gücləndirməyə çalışırlar.” Bu strategiya Səudiyyə, Qətər və BƏƏ-nin milli vizyonlarını reallaşdırmağa və qlobal nüfuzlarını artırmağa kömək edir.”- deyə Xətib bildirib.
Trampın səfəri bu strategiyanın doğruluğunu sübut edir, çünki Körfəz
ölkələri ABŞ-Çin ticarət
müharibəsinin həllində körpü rolunu oynaya bilər.
Səudiyyənin Ukrayna-Rusiya münaqişəsində vasitəçi
rolu
Ər-Riyad Ukrayna və Rusiya arasında neytral mövqe tutaraq hər iki tərəflə münasibətləri qoruyub saxlayır. “OPEK+” çərçivəsində Rusiya ilə əməkdaşlıq davam etdirilir, eyni zamanda Səudiyyə Ukraynaya humanitar yardım göstərmiş və prezident Zelenskini qəbul etmişdi.
2024-cü ilin fevralında Səudiyyə ABŞ və Rusiya arasında Ukrayna müharibəsi başladıqdan sonra ilk birbaşa danışıqlara ev sahibliyi edib. Martda isə amerikalı və ukraynalı rəsmilərin görüşləri Ər-Riyada davam etdirilib.
Trampın bu səfəri ABŞ-Körfəz münasibətlərinə qarşılıqlı fayda gətirəcək, siyasi və iqtisadi sahədə konkret nəticələr verəcək və Körfəz ölkələrinin artan qlobal rolunu daha da möhkəmləndirəcək.
