BAKI, AzerVoice
28 May tarixi dünya tarixində bir sıra önəmli hadisələrlə yadda qalıb. Aşağıda bu gün baş vermiş əsas hadisələrin xronoloji xülasəsini təqdim edirik:
1503 – Leonardo da Vinçi "Mona Liza" portretini rəsmləməyə bu gün başlayır.
1524 – Alman kəndli müharibəsi zamanı Thomas Müntzer və tərəfdarları Müqəddəs Roma imperatorluğu qüvvələri tərəfindən ağır məğlubiyyətə uğrayır. Bu, protestant hərəkatına ciddi zərbə vurur.
1588 – İngiltərədə “İspan Armadası”na qarşı hərbi hazırlıqlar başa çatdırılır. Kraliça I Elizabetin rəhbərliyi ilə donanma müdafiə mövqelərini gücləndirir.
1660 – İngiltərədə monarxiyanın bərpası çərçivəsində II Çarlz Hollandiyadan Londona geri qayıtmaq üçün yola düşür. 28 may bu prosesin kulminasiya nöqtəsi sayılır.
1754 – Şimali Amerikada ilk münaqişə olaraq tanınan “Cümhuriyyət müharibəsi” (French and Indian War) başlamamışdan əvvəl, bu gün Corc Vaşinqton Fransa tərəfdarlarına qarşı ilk hərbi əməliyyatını planlayır.
1830 – ABŞ prezidenti Endryu Cekson "Hindistanların köçürülməsi haqqında akt"ı (Indian Removal Act) imzalayır – bu qərar nəticəsində minlərlə yerli amerikalı öz torpaqlarından didərgin düşür.
1871 – Paris Kommunası Fransa hökuməti tərəfindən yatırılır, minlərlə kommunar güllələnir. Bu hadisə “Qanlı Həftə”nin sonuna təsadüf edir.
1878 – Alman imperatoru I Vilhelm, Otto fon Bismarkın təklifi ilə sosialist fəaliyyətlərə qarşı sərt qanun layihəsini imzalamağa hazırlaşır. 28 mayda Berlin polisi bir neçə sosialist liderini dindirir.
1883 – ABŞ-da Bruklin Körpüsü (Brooklyn Bridge) Nyu-Yorkda açıldıqdan sonra bu tarixdə 12 nəfər panika səbəbilə körpüdə baş verən basabas zamanı həyatını itirir. Bu, körpənin təhlükəsizliyi ilə bağlı ilk ciddi hadisə idi.
1892 – Rusiya imperiyasında ilk dəfə rəsmi statistika idarəsi tərəfindən əhalinin bölgələr üzrə məşğulluq hesabatı dərc olunur. 28 may bu hesabatın çap və yayım tarixi hesab olunur.
1898 – İspaniya-Amerika müharibəsi zamanı ABŞ donanması Manila limanına doğru irəliləyir. 28 mayda ABŞ qüvvələri Filippin yaxınlığında strateji mövqelərini gücləndirir.
1900 – Böyük Britaniyada Böyük Vətən Sərgisi (Greater Britain Exhibition) Londonda keçirilir və 28 mayda ictimaiyyətə təqdim edilir. Sərgi imperiyanın gücünü nümayiş etdirmək məqsədi daşıyırdı.
1905 – Rusiya–Yaponiya müharibəsi zamanı 28 mayda Tsushima döyüşü baş verir. Yapon donanması Rusiya Baltik donanmasını məğlub edir. Bu, Rusiya tarixində böyük hərbi məğlubiyyətlərdən biri sayılır.
1910 – Cənubi Afrika İttifaqı rəsmi olaraq Böyük Britaniya imperiyası daxilində yaradılır. 28 may bu siyasi birliyin ratifikasiya olunduğu gündür.
1913 – Osmanlı–Balkan müharibəsindən sonra imzalanacaq sülh danışıqları çərçivəsində bu tarixdə Londonda yekun sənədlərin son layihəsi razılaşdırılır.
1917 – Rusiyada Fevral inqilabından sonra yaranan Müvəqqəti Hökumət daxilində böhran pikə çatır. 28 mayda Petroqradda fəhlə və əsgərlərin iştirakı ilə geniş etirazlar keçirilir. Eyni zamanda Gürcüstanda ilk dəfə “Milli Şura” (Milli Komitə) qurulur və bu, sonradan 1918-ci il 28 may Müstəqillik Aktına zəmin yaradır.
1918 – Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaradılıb. Bu, ilk demokratik müsəlman dövləti olub və Azərbaycanın istiqlal günü kimi qeyd olunur.
1923 – ABŞ-ın baş prokuroru Harri M. Dougherty Konqres qarşısında verdiyi ifadədə federal hüquqi islahatlarla bağlı planlarını təqdim edir. 28 mayda verdiyi çıxış islahat dalğasının başlanğıcı kimi qiymətləndirilir.
1926 – Portuqaliyada hərbi çevriliş baş verir. 28 mayda baş tutan bu çevriliş nəticəsində ölkədə I Respublika rejimi sona çatır və diktator rejimin əsasını qoyan António de Oliveira Salazarın hakimiyyət dövrü başlayır.
1928 – Yaponiyada parlament seçkiləri keçirilir. 28 mayda keçirilmiş bu seçkilər ölkədə universal kişi səsverməsinin ilk tətbiqi idi.
1932 – İstanbulda keçirilən Türk Dil Qurultayının yekun sənədləri rəsmi şəkildə dərc olunur. Bu, Mustafa Kamal Atatürkün dil islahatlarının bir parçası idi.
1934 – ABŞ-da "Banking Act" (Əmanətlərin Sığortalanması Aktı) qəbul olunur. Bu qanunun detallarının rəsmi təsdiqi və dərc tarixi 28 maydır.
1936 – İtaliya kralı III Viktor Emmanuel, Efiopiya üzərində rəsmi hökmranlığını elan edir. Bu gün Benito Mussolini tərəfindən Efiopiyanın İtaliyaya birləşdirilməsi rəsmiləşdirilir və Roma İmperiyasının "bərpası" elan olunur.
1937 – İngiltərədə Neville Çemberleyn baş nazir təyin olunur.
1940 – II Dünya müharibəsi dövründə Belçikanın kapitulasiya etdiyi elan olunur.
1952 – Yunanıstanda qadınlara səsvermə hüququ tam şəkildə tanınır.
1961 – “Amnesty International” adlı beynəlxalq hüquq müdafiə təşkilatı yaradılır.
1963 – Pakistan Prezidenti Ayub Xan və İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvi Tehranda əməkdaşlıq və müdafiə paktı imzalayır. Bu paktın imzalanması 28 may tarixində baş tutur və "Regional Cooperation for Development" (RCD) çərçivəsində atılan addımlardan biri olur.
1964 – Filippin prezidenti Diosdado Macapagal “Banderan günü”nü (Bayraq Günü) elan edir. O gündən etibarən 28 may Filippində milli bayraq günü kimi qeyd olunur.
1965 – Kanadanın Toronto şəhərində ilk dəfə olaraq yerli səviyyədə geniş ictimai kampaniyayla yol təhlükəsizliyi həftəsi elan olunur.
1967 – İngiltərənin baş naziri Harold Wilson və Fransa prezidenti Şarl de Qoll Londonda ikitərəfli iqtisadi əməkdaşlıq danışıqlarına başlayır.
1971 – SSRİ və ABŞ arasında nüvə silahlarının məhdudlaşdırılması ilə bağlı danışıqlar Helsinkidə davam etdirilir. 28 mayda verilən birgə bəyanatda tərəflər silahlanma yarışını azaltmaq üçün səy göstərəcəklərini bildirirlər.
1972 – ABŞ prezidenti Riçard Nikson və Sovet lideri Leonid Brejnev arasında "ABM müqaviləsi" və "Strateji Silahların Məhdudlaşdırılması Sazişi (SALT I)" imzalanır. Rəsmi protokol mərasimi 28 mayda keçirilir.
1975 – London metrosunda böyük yanğın təhlükəsi yaranır. 28 mayda bir stansiyada baş verən texniki nasazlıq nəticəsində yüzlərlə sərnişin təxliyə edilir, ciddi insan itkisi olmur.
1977 – Cibuti müstəqillik referendumu keçirir. 28 mayda keçirilən referendumun nəticələrinə əsasən, əhalinin əksəriyyəti Fransadan ayrılmağa səs verir. Nəticədə ölkə 27 iyun 1977-də müstəqillik qazanır.
1979 – Yunanıstan Avropa İqtisadi Birliyinə (indiki Aİ) üzv olmaq üçün rəsmi saziş imzalayır.
1987 – ABŞ vətəndaşı Matias Rust Sovet hava məkanını pozaraq kiçik təyyarə ilə Moskvanın mərkəzinə – Qırmızı meydana enir.
1991 – Efiopiyada Mencistu Haile Mariamın diktator rejimi devrilir və EPRDF qüvvələri paytaxt Əddis Əbəbədə nəzarəti ələ keçirir.
1993 – Eritreya BMT-yə üzv qəbul olunur.
1998 – Pakistan Hindistanın nüvə sınaqlarına cavab olaraq 5 nüvə sınağı keçirir. Bu, Pakistanın ilk rəsmi nüvə sınağı olur.
2002 – NATO və Rusiya “Roma Bəyannaməsi”ni imzalayaraq yeni əməkdaşlıq dövrünə start verir.
2003 – Pakistan və Hindistan rəhbərləri arasında İslamabadla Yeni Dehli arasında diplomatik münasibətlərin bərpası üçün razılıq əldə olunur. Bu, iki ölkə arasında uzunmüddətli gərginlikdən sonra mühüm addım sayılır.
2004 – İraqın keçid hökuməti rəsmi şəkildə elan edilir. ABŞ-ın dəstəyi ilə yaradılmış bu hökumət iyunda səlahiyyətləri tam təhvil alır.
2005 – Fransanın prezidenti Jak Şirak "Avropa Konstitusiyası" üzrə keçiriləcək referendum öncəsi xalqa müraciət edir. Sonda referendumda "yox" cavabı çıxır və konstitusiya rədd olunur.
2006 – İndoneziyada Yava adasında güclü zəlzələ baş verir (Yogyakarta zəlzələsi). Təbii fəlakət nəticəsində 5,700-dən çox insan ölür, 38 minə yaxın insan yaralanır.
2007 – İsveçrənin Sürix şəhərində UEFA tərəfindən Avro-2008 turniri ilə bağlı yekun təhlükəsizlik planı ictimaiyyətə təqdim olunur. Avstriya və İsveçrədə keçiriləcək turnir üçün təhlükəsizlik prioritet elan edilir.
2008 – Nepalda monarxiya rəsmən ləğv olunur və ölkə federativ demokratik respublika elan edilir. 240 illik şah idarəçiliyi başa çatır.
2009 – Şimali Koreya ikinci dəfə nüvə sınağı həyata keçirir. Bu, beynəlxalq ictimaiyyətin kəskin reaksiyasına səbəb olur.
2010 – Tədqiqatçılar 28 mayda Kanadada 505 milyon illik ilk onurğalı heyvan fosilini aşkar etdiklərini elan edirlər.
2011 – Almaniya kansleri Angela Merkel "atom enerjisindən imtina" strategiyasını təsdiqləyir. Fukuşima qəzasından sonra Almaniyada AES-lərin mərhələli bağlanması qərara alınır.
2012 – Rusiya prezidenti Vladimir Putin “Milli İdeya Fondu”nun yaradıldığını elan edir – bu fondun məqsədi Rusiya dəyərlərinin qorunması və təbliğidir.
2013 – İsveçrə alimləri genetik modifikasiya olunmuş taxıl məhsullarının iqlim dəyişikliklərinə qarşı daha davamlı ola biləcəyini göstərən araşdırmanı yayımlayırlar.
2014 – Hindistanın yeni baş naziri Narendra Modi andiçmə mərasimini keçirir. Bu, Hindistan tarixində ilk dəfə Pakistan baş nazirinin (Nəvaz Şərifin) dəvət olunduğu belə mərasim olur.
2015 – İrlandiyada referendum nəticəsində eynicinsli nikahların leqallaşması qəbul olunur. Avropada bu, xalq səsverməsi ilə qəbul edilən ilk belə qanun olur.
2017 – Əlcəzairdə keçirilən parlament seçkilərində hakim FLN partiyası çoxluq əldə edir. Seçkilər ölkədə islahatlara çağırışların artdığı bir dövrə təsadüf edir.
2018 – İspaniya baş naziri Mariano Rajoy haqqında korrupsiya ilə bağlı parlamentdə güvən səsverməsi başlayır.
2020 – SpaceX şirkəti NASA ilə əməkdaşlıq edərək “Crew Dragon” kosmik gəmisini Beynəlxalq Kosmik Stansiyaya göndərmək üçün son hazırlıqları edir (uçuş 30 mayda olur, ancaq 28 may əsas media günü idi).
2021 – Belarusun təyyarə hadisəsindən (23 may) sonra Avropa İttifaqı Belarus aviaşirkətlərinə hava məkanını bağlayır – sanksiyalar qüvvəyə minir.
2023 – İtaliya hökuməti Venesiyada gündəlik turist sayına məhdudiyyət tətbiq olunacağını elan edir. Bu qərar 2024-cü ildən qüvvəyə minmək üzrə hazırlanır və şəhərin tarixi irsini qorumağa yönəlmiş addım sayılır.
2024 – Azərbaycanın müstəqillik günü rəsmi tədbirlərlə qeyd olunur. Həm Bakıda, həm də bölgələrdə paradlar və tədbirlər keçirilir. Prezident və dövlət nümayəndələri Şəhidlər xiyabanını ziyarət edir.
2025 – Laçında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin, Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın və Pakistan İslam Respublikasının Baş naziri Məhəmməd Şahbaz Şərifin Zirvə görüşü keçirilib.
