BAKI, AzerVoice
29 May tarixi dünya tarixində bir sıra önəmli hadisələrlə yadda qalıb. Aşağıda bu gün baş vermiş əsas hadisələrin xronoloji xülasəsini təqdim edirik:
1453 – Osmanlı İmperiyası Konstantinopolu fəth edir. II Mehmetin (Fatih Sultan Mehmet) rəhbərliyi ilə şəhərin 53 günlük mühasirəsi sona çatır. Bizans İmperiyası süqut edir, hadisə Orta Çağın sonu kimi qəbul olunur.
1592 – Koreya donanmasının admiralı Yi Sun-sin, Yaponiyanın işğalına qarşı Çilçeollyan dəniz döyüşündə qalib gəlir. Bu, Koreya-Yapon müharibəsində mühüm dönüş nöqtəsidir.
1660 – İngiltərədə Stuartların Restavrasiyası baş verir: II Çarlz taxta çıxır və monarxiya bərpa olunur. London şəhərində böyük xalq izdihamı ilə qarşılanır.
1677 – Fransa və Brandenburq arasında bir neçə illik gərginlikdən sonra diplomatik müzakirələr 29 may 1677 tarixində başlanır. Bu müzakirələr daha sonra 1679-cu ilin Nimwegen sülh sazişlərinə yol açır.
1733 – I Pyotrun ölümündən sonra Rusiyanın xarici siyasəti zəifləyir. 29 may 1733 tarixində Polşa Taxt-Tac Müharibəsi başlayır. Bu müharibə Avropanın böyük güclərini qarşı-qarşıya qoyur.
1765 – İngiltərənin Koloniya Aktına qarşı Şimali Amerika koloniyalarında narazılıq artır. Virginia koloniyası 29 may 1765-də Patrick Henry vasitəsilə kralın səlahiyyətlərinə qarşı çıxan “Virginia Resolves” adlı sənədi qəbul edir. Bu, ABŞ inqilabının başlanğıcına sayılır.
1780 – Amerika İstiqlaliyyət Müharibəsi zamanı İngiltərə qüvvələri 29 may 1780 tarixində Waxhaws döyüşündə (Cənubi Karolina) ABŞ könüllülərinə qarşı qələbə qazanır. Bu döyüşdə İngilis zabiti Tarletonun qəddarlığı sonradan ABŞ-da geniş qəzəbə səbəb olur.
1790 – ABŞ-ın Rod-Aylend ştatı ABŞ Konstitusiyasını ratifikasiya edən sonuncu orijinal 13 ştat olur. Bu, ABŞ federal sisteminin tamamlanmasını rəsmi şəkildə təsdiqləyir.
1848 – Vyanada ilk dəfə olaraq ümumi seçki hüququ ilə seçilmiş Avstriya parlamenti (Reichstag) öz işinə başlayır. 29 mayda ilk iclas keçirilir.
1864 – Amerikan Vətəndaş Müharibəsi zamanı "Totopotomoy Creek döyüşü" başlanır. Şimal ordusu Ulysses S. Grantın rəhbərliyi ilə Virciniyada Cənub ordusuna qarşı hərəkətə keçir.
1867 – Kanada Birləşməsi üçün zəmin yaradan sənədlərdən biri olan British North America Act sənədinin həyata keçməsi üçün ilk dəfə 29 may 1867-də London Parlamentində oxunur. Bu sənəd daha sonra 1 iyulda qüvvəyə minir.
1886 – ABŞ-da Coca-Cola adlı içki ilk dəfə aptek reseptləri siyahısına daxil edilir. John Pembertonun formuluna əsasən, içkinin kommersiya uğurunun əsası 29 may günü qoyulur.
1892 – Fransada ilk avtomobil yarışlarından biri, Paris-Ruan marşrutu üzrə keçirilir. Qeydiyyat prosesi 29 may 1892 tarixində başlayır, bu da avtomobil tarixində əlamətdar hadisə sayılır.
1903 – Konqo Azad Dövlətində belçikalı kral II Leopoldun törətdiyi vəhşiliklərə qarşı ilk beynəlxalq tənqidlərdən biri 29 may 1903-də Britaniya parlamentində səslənir.
1912 – Norveçli kəşfiyyatçı Roald Amundsen özünün Cənub Qütbünə səyahətini sənədləşdirən ilk tam hesabatını 29 may tarixində təqdim edir. Bu, onun Antarktida səyahətindən qayıdışından sonra dünya elmi ictimaiyyətində böyük rezonans doğurur.
1913 – II Balkan müharibəsindən əvvəl Serbiya və Yunanıstan Osmanlıdan alınan torpaqları bölmək üçün gizli ittifaq imzalayır. 29 mayda ilkin razılaşma əldə olunur.
1914 – Kanadanın ən böyük gəmi faciələrindən biri: S/S Empress of Ireland gəmisinin Sent-Lorens çayında batması nəticəsində 1,012 nəfər həyatını itirir.
1919 – Britaniyalı astrofizik Artur Edinqton Günəş tutulması zamanı aparılan müşahidələrlə Əlbert Eynşteynin ümumi nisbilik nəzəriyyəsini sübut edir. Nəticələr 29 may tutulmasında müşahidə olunur.
1922 – Vaşinqtonda yerləşən Linkoln Memorialı rəsmi şəkildə açılır. ABŞ prezidenti Warren G. Harding və mərhum prezident Abraham Linkolnun oğlu Robert Todd Linkoln açılışda iştirak edir.
1931 – İsveçrənin Cenevrə şəhərində yerləşən Millətlər Cəmiyyəti, dünya iqtisadi böhranı ilə bağlı genişmiqyaslı toplantı keçirir. Bu iclasda beynəlxalq maliyyə nizamlamaları gündəmə gətirilir.
1932 – İspaniyada I Alfonso taxtdan imtina etdikdən sonra İkinci İspaniya Respublikası elan edilir. Bu günə yaxın olan dövrdə yeni konstitusiyanın əsas prinsipləri açıqlanır.
1935 – Almaniyada nasist rejimi tərəfindən təşkil edilən Hitler Gəncləri adlı təşkilatın üzvlüyü məcburi elan edilir. Bu qərar 29 may 1935 tarixində qəbul edilir.
1942 – İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Almaniyanın U-boot sualtı qayığı ABŞ sahillərində mülki gəmini batırır. Hadisə Şimali Karolina yaxınlığında 29 mayda baş verir.
1950 – Britaniyalı alpinist Charles Evans və həmkarları Nepalda Everest zirvəsinə doğru ekspedisiya zamanı ilk ciddi yüksəliş cəhdini edirlər. Bu hadisə 29 mayda baş verir və 1953-cü ildə Hillary-Tenzing cütlüyünün zəfərinə zəmin yaradır.
1953 – Yeni Zelandiyalı Edmund Hillary və nepalı Tenzing Norgay Everest zirvəsinə ilk dəfə uğurla qalxır. Bu tarixi an 29 mayda baş verir və dünya miqyasında qeyd olunur.
1958 – ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələri ilk dəfə olaraq atomla işləyən sualtı qayıq olan USS Nautilus vasitəsilə Şimal Buzlu Okeanında uzun məsafəli sınaq həyata keçirir. 29 mayda hesabat yayımlanır.
1968 – Parisdə Fransa prezidenti Şarl de Qoll, May hadisələrindən sonra xalqa müraciət edərək Milli Assambleyanı buraxdığını və yeni seçkilər elan etdiyini bildirir. Müraciət 29 may 1968-ci ildə verilir.
1970 – Peru tarixində ən dəhşətli zəlzələlərdən biri baş verir. 29 mayda 7.9 bal gücündə yeraltı təkanlar nəticəsində 70 mindən çox insan həyatını itirir.
1982 – Vatikan ilə Böyük Britaniya arasında 400 ildən sonra ilk dəfə olaraq Papa II İohan Pavel Londona səfər edir.
1985 – Belçikanın Heysel Stadionunda keçirilən Liverpul – Yuventus futbol matçından əvvəl baş verən faciəvi izdiham nəticəsində 39 nəfər ölür, 600-dən çox insan yaralanır. Hadisə 29 may 1985-də olur.
1989 – Şərqi Almaniyada kommunist hökumətə qarşı ilk kütləvi nümayişlərdən biri Leipziq şəhərində baş verir. 29 mayda təşkil edilən bu yürüş sonradan Berlin divarının dağılmasına qədər gedən proseslərin ilk addımlarından sayılır.
1990 – Boris Yeltsin Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının ilk prezidenti seçilir.
1993 – BMT Təhlükəsizlik Şurası Ruanda ilə bağlı 827 saylı qətnaməni qəbul edir. Bu sənəd Ruandada baş verən soyqırımı ilə əlaqədar Beynəlxalq Tribunalın yaradılmasına zəmin yaradır.
1997 – Tony Blair baş nazir olduqdan sonra İrlandiya ilə Böyük Britaniya arasında Şimali İrlandiya üzrə sülh danışıqları çərçivəsində yeni mərhələ başlayır. 29 mayda ilk birgə işçi qrup toplanır.
1999 – BMT, NATO və Serbiya arasında aparılan danışıqlarda Kosovo münaqişəsinin sülhlə həllinə dair ilkin sənəd üzərində razılıq əldə olunur.
2001 – BMT Təhlükəsizlik Şurası Qərbi Saxara üzrə mandatı olan MINURSO missiyasının müddətini daha 5 ay uzadır. Bu, münaqişənin danışıqlar yolu ilə həllinə dəstək məqsədi daşıyır.
2003 – Səudiyyə Ərəbistanının Məkkə şəhərində zəvvarların sıxlıq səbəbindən sıxışaraq ölməsi nəticəsində 35-dən çox insan həlak olur. Hadisə 29 may tarixində qeyd olunur.
2005 – Fransada Konstitusiya referendumu keçirilir. Fransa vətəndaşları Avropa Konstitusiyasını rədd edir. 29 mayda keçirilən səsvermənin nəticəsi Avropa İttifaqında böhran yaradır.
2006 – Cənubi Koreya ilk süni peykini Ay orbitinə buraxmaq üçün NASA ilə ortaq planlaşdırma çərçivəsində razılaşma elan edir. Bəyannamə 29 may tarixində yayılır.
2008 – Nepalda monarxiya ləğv olunur. Konstitusiya məclisi 29 may tarixində krallığın sona çatdığını rəsmən elan edərək, ölkəni federal demokratik respublika kimi tanıyır.
2010 – İstanbulda UEFA Avropa Liqasının final oyunu keçirilir. Atletiko Madrid "Fulham"ı 2-1 hesabı ilə məğlub edərək çempion olur.
2012 – Yunanıstan parlamentində yeni hökumət formalaşdırıla bilmədiyi üçün 29 may tarixində müvəqqəti hökumət elan olunur və təkrar seçki qərarı verilir.
2015 – ABŞ prezidenti Barak Obama, ABŞ sahillərindəki Arktik qazma layihələrini dayandıracağını elan edir. Rəsmi açıqlama 29 mayda edilir.
2017 – Filippin prezidenti Rodrigo Duterte, ölkənin cənubunda “Maute” yaraqlılarının hücumu fonunda Mindanao adasında hərbi vəziyyəti uzadır. 29 mayda parlament bunu təsdiqləyir.
2018 – İspaniyada siyasi böhran dərinləşir: Baş nazir Mariano Rajoy əleyhinə etimadsızlıq səsverməsi 29 mayda təsdiqlənir. Bu, Rajoyun istefasına yol açır.
2020 – SpaceX-in Crew Dragon kapsulu ilə "Demo-2" missiyası çərçivəsində NASA astronavtları ilk dəfə olaraq özəl şirkət tərəfindən kosmosa göndərilir. Bu, ABŞ-dan orbitə insan göndərilən ilk buraxılışdır 2011-dən sonra. Uçuşun ilkin hazırlıq mərhələsi 29 mayda tamamlanır.
2021 – Kolumbiyada kütləvi etirazlar davam edir. 29 may tarixində Kali şəhərində polis müdaxiləsi zamanı 10 nəfər həlak olur. Bu, ölkədə hökumətə qarşı narazılığın pik nöqtələrindən biri sayılır.
2022 – Türkiyədə qaz kəşfi: Qara dənizdə “Sakarya” sahəsində yeni təbii qaz yatağının təsdiqlənməsi ilə bağlı rəsmi hesabat yayımlanır. Hesabatda yatağın 540 milyard kubmetrə qədər ehtiyata sahib olduğu göstərilir.
2023 – Avropa Parlamentində süni intellektin tənzimlənməsi ilə bağlı "AI Act" qanun layihəsinin ilkin variantı təsdiqlənir. 29 mayda keçirilən müzakirələrdə Avropa İttifaqı daxilində ciddi nəzarət rejiminin qurulması təklif olunur.
2024 – Almaniya, Fransa və İtaliya “Digital Sovereignty Pact” adlı rəqəmsal təhlükəsizlik razılaşmasını imzalayır. Razılaşma 29 mayda ictimaiyyətə açıqlanır və kritik infrastrukturda ABŞ texnologiyasından asılılığın azaldılmasını hədəfləyir.
