BAKI,AzerVoice
Gertrude Margaret Lowthian Bell (14 iyul 1868 – 12 iyul 1926) — ingilis yazıçısı, səyyahı, siyasi rəsmisi, administratoru və arxeoloqu idi. O, həyatının böyük hissəsini Yaxın Şərqi “kəşf etmək” adı və xəritələşdirmək adı altında casusluq fəaliyyəti göstərmişdir. Çoxlu səyahətləri nəticəsində əldə etdiyi bilik və əlaqələr sayəsində ərəbşünas kimi Britaniya imperiyasının siyasətinə böyük təsir göstərmişdi.
Onun dövründə Mesopotamiya üzrə Ali Komissar olan Persi Koks kimi yüksək vəzifəli britaniyalılar tərəfindən böyük hörmət və etibarla qarşılanırdı.
Bell 1919-cu ildə Paris Sülh Konfransında (qısa müddətlik) və 1921-ci ildə Qahirə Konfransında iştirak etmişdir. Bu konfranslar Osmanlı İmperiyasının dağılması və ərazilərinin parçalanması çərçivəsində müharibədən sonrakı Yaxın Şərqin sərhədlərinin və idarəetmələrinin müəyyən edilməsində mühüm rol oynamışdı. Bell ərəb millətçiliyinin qarşısıalınmaz bir qüvvə olduğunu düşünürdü və Britaniya hökumətinin bu qüvvə ilə müttəfiq olmasını, ona qarşı çıxmamasını tövsiyə edirdi. O, T.E. parçalanması (Ərəbistanlı Lourens) ilə birlikdə Osmanlı imperiyasının süqutundan sonra Yaxın Şərqdə “müstəqil” ərəb dövlətlərinin yaradılmasını dəstəkləmiş və bu dövlətlərdə Haşimilər sülaləsinin hakimiyyətə gətirilməsini (bu günkü İordaniya və İraq) müdafiə etmişdir.
Təhsil və Ailə Mənşəyi
Gertrude Bell 14 iyul 1868-ci ildə İngiltərənin Durham qraflığında yerləşən Washington New Hall adlı malikanədə (indiki Dame Margaret Hall) anadan olmuşdur. Onun ailəsi varlı idi ki, bu da ona həm yüksək təhsil almaq, həm də dünyanın müxtəlif yerlərinə səyahət etmək imkanı yaratmışdı. Onun babası Sir Isaac Lowthian Bell adlı dəmir sənayeçisi və 1875–1880-ci illərdə parlament üzvü olmuş liberal siyasətçi idi.
Gertrude-un anası Mary (evlilikdən əvvəlki soyadı Shield),
Nyu-Kasl şəhərindən olan John Shieldin qızı idi. Mary Bell 1871-ci
ildə Gertrudenin qardaşı Maurice Belli dünyaya gətirərkən vəfat
etmişdir. Bu hadisə Gertrudenin cəmi üç yaşı olarkən baş vermişdi
və anasının itkisi onu atası Sir Hugh Bell ilə ömürlük çox yaxın
münasibətə bağlamışdı.
Hugh Bell liberal və işçilərinə yüksək əmək haqqı verən mütərəqqi
bir fabrik sahibkarı idi. Gertrude həyat boyu həm şəxsi
məsələlərdə, həm də böyük siyasi qərarlarda atasına məsləhət edir,
onu öz nümunəsi hesab edirdi. Hugh Bell qızı ilə dövlət idarəçiliyi
və siyasət haqqında geniş biliklərini bölüşür və yüksək səviyyəli
rəsmilərlə əlaqələrini onunla paylaşırdı.
Gertrude yeddi yaşında olarkən atası ikinci dəfə evləndi və nəticədə o, ögey anası Florence Bell (soyadı evlilikdən əvvəl Olliffe) ilə birlikdə yaşamağa başladı. Bu evlilikdən Gertrudenin üç ögey qardaş-bacısı oldu. Florence Bell dramaturq və uşaq hekayələrinin müəllifi olmaqla yanaşı, Bell fabriklərində çalışan işçi qadınlar haqqında sosial araşdırma da yazmışdı. Florence Gertrudenin intellektual potensialını görmüş və onun yüksək təhsil almasına şərait yaratmışdı. Eyni zamanda, o, Gertrudeyə məsuliyyət və etik davranış anlayışlarını aşılamışdı.
Florence Bellin Middlesbrough yaxınlığındakı Eston şəhərində Bolckow Vaughan zavodlarında çalışan qadın işçilərlə fəaliyyətləri Gertrudenin illər sonra İraqda qadın təhsili və sosial inkişafını müdafiə etməsinə təsir göstərmiş ola bilər. Bəzi bioqraflar Gertrudenin anasının itkisinin uşaqlığında travmatik izlər buraxdığını və bu travmanın bəzən depressiya və riskli davranışlar şəklində özünü göstərdiyini qeyd edirlər. Lakin ümumilikdə Gertrude və Florence arasında müsbət və ömürlük davam edən bir münasibət olmuşdur.
1883–1886-cı illər arasında Gertrude Bell Londondakı nüfuzlu Queen’s College məktəbində təhsil almışdır. 17 yaşında isə o, Oxford Universitetinin Lady Margaret Hall kollecində təhsilini davam etdirmişdir. O dövrdə qadınlara çox məhdud sahələr üzrə təhsil almağa icazə verilirdi və tarix ixtisası onlardan biri idi. Bell müasir tarix üzrə ixtisaslaşmış və cəmi iki il ərzində fərqlənmə diplomu alaraq bu sahədə məzun olan ilk qadın olmuşdur.
Gertrude Bell heç vaxt evlənməyib və övladı olmayıb. Oxfordu bitirdikdən sonra o, cəmiyyət həyatına qatılaraq 1890–1892-ci illərdə Londonda keçirilən bal və ziyafət mövsümlərində iştirak etdi; bu dövrdə uyğun ərə namizədlərlə tanışlıq fürsətləri çox olsa da, heç biri ilə ailə qurmadı.
1892-ci ildə İrana (o dövrün terminologiyası ilə Persiya) səfəri zamanı o, Tehranda xidmət edən orta rütbəli britaniyalı diplomat Henri Kadoganla yaxınlaşdı. Lakin Gertrudenin atası Sir Hugh Bell evliliyə icazə vermədi: o, Kadoganın ciddi borc içində olduğunu və sosial status baxımından qızına bərabər sayılmadığını öyrənmişdi. Bu münasibət beləliklə dayandı. Kadogan 1893-cü ildə vəfat etdi və Bell bu xəbəri teleqramla aldı; bu itki onu dərin sarsıtdı.
Bell 1903-cü ildə qardaşı Huqo ilə birlikdə Sinqapura səfəri zamanı britaniyalı müstəmləkə administratoru Sir Frank Swettenham ilə tanış oldu və 1909-cu ilə qədər davam edən yazışma dostluğu qurdu. 1904-cü ildə Swettenham Britaniyaya təqaüdə çıxdıqdan sonra aralarında qısa, lakin ehtiraslı bir münasibət yaşandı.
Səyahətləri və Yazıları
Gertrude Bellin əmisi Sir Frank Lascelles həmin dövrdə Tehran şəhərində Britaniyanın səfir vəzifəsini (o dövrdə “naziri”) icra edirdi. Bell 1892-ci ilin mayında Persiyaya onun yanına getdi və burada təxminən 6 ay qaldı. Bu səyahəti həyatının ən xoş xatirələrindən biri kimi dəyərləndirir və məktublarında Persiyanı “cənnət” adlandırırdı.
Bu səfərlərindən sonra o, 1894-cü ildə “Persian Pictures” (Persiya Mənzərələri) adlı kitabını nəşr etdirdi. Sonrakı onillikdə Bell dünya üzrə səyahətlərini davam etdirdi, İsveçrədə dağçılıqla məşğul oldu və arxeologiya ilə yanaşı dillərə xüsusi maraq göstərdi. Zaman keçdikcə o, ərəb, fars, fransız, alman, italyan və türk dillərində sərbəst danışmağa başladı. 1897-ci ildə Həfizin “Divan”ını fars dilindən ingilis dilinə tərcümə etdi və bu tərcümə sonradan Edward Denison Ross və E. Granville Browne kimi alimlər tərəfindən yüksək qiymətləndirildi.
At sürmə bacarığı və fiziki dözümlülüyü də onun səyahətlərində üstünlük qazandırırdı. 1899-cu ildə Bell yenidən Yaxın Şərqə yollandı. 1899 və 1900-cü illərdə o, tarixi Fələstin və Suriyaya səfər etdi, Qüdsdən Dəməşqə qədər olan marşrutda Druz tayfaları ilə tanış oldu.
1905-ci ildə Bell Suriyaya geri döndü və bu səfəri zamanı britaniyalı səyahətçi Mark Sykes ilə tanış oldu. Onlar bir-birini bəyənməsələr də, 1912-ci ilə qədər soyuq münasibətləri davam etdi. Bell səfərlərini Anadolu ərazilərində arxeoloji tədqiqatlarla yekunlaşdırdı və İstanbulda oldu.
1907-ci ildə o, səfər qeydlərini toplayaraq “Syria: The Desert and the Sown” adlı kitabını nəşr etdi. Kitabda Suriya, Dəməşq, Beyrut, Qüds həyatını təsvir edir. Bu əsər Qərbdə böyük rəğbətlə qarşılandı.
1913-cü ildə Ən Çətin Səfəri baş tutdu
1913-cü ildə Gertrude Bell həyatının ən uzun və çətin səfərinə çıxdı. O, Dəməşqdən başlayaraq, siyasi baxımdan gərgin bir bölgə olan Hail şəhərinə qədər təxminən 1800 mil (təqribən 2900 km) məsafə qət etdi. Daha sonra Ərəbistan yarımadasının şimalından keçərək Bağdada, oradan da yenidən Dəməşqə qayıtdı. Bell, Hail şəhərini ziyarət edən ikinci qərbli qadın idi. Ondan əvvəl bu bölgəyə yalnız Leydi Anne Blunt səyahət etmişdi.
O dövrdə Raşidi sülaləsi daxili münaqişələr və İbn Saudun qüvvələri ilə müharibə səbəbilə zəifləməkdə idi. Sülalənin başçısı olan əmiri cəmi 16 yaşında idi. Dinastiyaya mənsub digər şəxslər isə qətlə yetirilmiş və ya daxili çəkişmələr nəticəsində aradan çıxarılmışdılar.
Bell Hail şəhərində 11 gün müddətində məcburi saxlanıldı və əsir kimi rəftar olundu. O, bu təcrübəni belə təsvir edirdi: “Hail şəhərində adam öldürmək su içmək qədər asandır.”
Səfərinin sonunda Bağdada çatdıqda, Bell burada nüfuzlu şəxs olan Naqib Abd ər-Rəhman əl-Gillani ilə tanış oldu. Əl-Gillani sonradan Osmanlı imperiyasının süqutundan sonra İraqda mühüm siyasi fiqura çevriləcəkdi.
Bu uzun və çətin səyahəti nəticəsində Bell 1913-cü ildə Böyük Britaniyanın Coğrafiya Cəmiyyətinə üzv seçildi. 1914-cü ildə bu qurumdan medal, 1918-ci ildə isə daha bir mükafat aldı.
Gertrude Bell səyahətləri zamanı yerli tayfalarla və əhali ilə yaxın əlaqələr qururdu. Onun qadın olması, kişilərdən fərqli olaraq, ərəb dünyasında yüksək mövqeli şəxslərin arvad və qızları ilə görüşməsinə imkan verirdi. Lakin Bell ərəb qadınlarının həyatına yalnız məhdud maraq göstərir, əsas diqqətini ərəb cəmiyyətində nüfuz sahibi olan kişi şeyxlərlə münasibətlərə yönəldirdi.
Birinci Dünya Müharibəsinin Başlaması və Siyasi Karyerası
1914-cü ilin avqustunda Böyük Britaniya Birinci Dünya Müharibəsinə daxil oldu. Bir neçə ay sonra Osmanlı İmperiyası Almaniyanın tərəfində müharibəyə qoşuldu. Britaniya Hərbi Nazirliyinin nümayəndəsi Wyndham Deedes-in tövsiyəsi ilə Bell Osmanlıya tabe olan Suriya, Mesopotamiya və Ərəbistan bölgələrindəki siyasi vəziyyət haqqında yazılı təhlil hazırlamağa dəvət edildi.
Bell, 1914–1915-ci illərdə Qırmızı Xaç cəmiyyətində könüllü olaraq fəaliyyət göstərdi.
1915-ci ilin noyabrında Gertrude Bell Britaniya hakimiyyətində olan Misirin Qahirə şəhərinə çağırıldı və 30 noyabr tarixində oraya çatdı. Qahirədə, məşhur arxeoloq və tarixçi leytenant-komandor David Hogarth və polkovnik (sonradan briqada general) Gilbert Claytonun rəhbərlik etdiyi Britaniya məmurları qrupu — “Ərəb Bürosu” fəaliyyət göstərirdi. Bu büro Osmanlı İmperiyasına qarşı ərəb üsyanını təşkil etməyi planlaşdırırdı.
Qahirədə Bell, T. E. Lawrence (Ərəbistanlı Lourens) ilə yenidən görüşdü. O da 1914-cü ilin dekabrında Ərəb Bürosuna qoşulmuşdu. Burada onlar kapitan W. H. I. Shakespearin və digər səyahətçilərin ərəb tayfaları barədə topladığı məlumatları birləşdirərək bölgənin su mənbələri və tayfa yerləşmələrini əks etdirən xəritələr hazırladılar. Bu məlumatlar sonradan Lawrencenin ərəb üsyanı zamanı hansı tayfaların Britaniyaya dəstək verə biləcəyini müəyyənləşdirmək üçün istifadə olunacaqdı.
Bell Qahirədə çox qalmadı. 1916-cı ilin fevralında
jurnalist-diplomat Valentine Chirolun tövsiyəsi ilə
Hindistana — Dehliyə göndərildi. Burada onun əsas
vəzifəsi Hindistan hökuməti ilə Ərəb Bürosu arasında əlaqəni
gücləndirmək idi.
O dövrdə Hindistanın vitse-kralı olan Lord Hardinge, Bell ailəsinin
ailə dostu idi. O, Ərəb Bürosunun verdiyi müstəqil ərəb dövləti
vədlərinə skeptik yanaşır, bu cür çağırışların Hindistandakı
müsəlman əhali arasında narazılığa səbəb ola biləcəyindən ehtiyat
edirdi. Bellin dərin bilikləri Hardingeni təsirləndirdi və nəticədə
o, Belli 1916-cı ilin martında Mesopotamiyanın cənubundakı
Bəsrəyə göndərdi. Bəsrə həmin ilin noyabrında Britaniya
tərəfindən ələ keçirilmişdi və bölgədə hələ də döyüşlər
gedirdi.
Bəsrədə Bell baş siyasi zabit Percy Coxun heyətinə qoşuldu. O, bölgə haqqında geniş biliklərə sahib olan nadir qərbli idi. Cox ona qərargahında ofis ayırdı və Bell vaxtını həm orada, həm də Bəsrə Hərbi Qərargahında keçirirdi. O, Bəsrə ilə Bağdad arasındakı bölgədə səyahət edərək yerli tayfalarla görüşür, onların siyasi mövqelərini öyrənir və Britaniya ordusunun Bağdada doğru irəliləməsinə dəstək üçün xəritələr və hesabatlar hazırlayırdı.
Əvvəlcə maaş almadan çalışan Bell, 1916-cı ilin iyun ayında Lord Chelmsfordun müdaxiləsi ilə rəsmi maaşlı vəzifəyə gətirildi. Beləliklə, o, Britaniya ordusunun yeganə qadın siyasi zabiti oldu və Percy Coxun Şərq məsələləri üzrə katibi təyin edildi. Bəsrədə olduğu müddətdə o, digər siyasi zabitlər — Reader Bullard və gənc St John Philby ilə yaxın əməkdaşlıq etdi.
İbn Saud ilə Görüş və Ərəb Siyasətində Mövqeyi
1916-cı ilin noyabr-dekabr aylarında Bell, Percy Cox və Britaniya Hindistanı hökumətinin İbn Saudun dəstəyini qazanmaq üçün göstərdiyi səylər çərçivəsində Nəcd bölgəsinin hakimi olan İbn Saud ilə görüşdü. Bell onu “siyasətçi, hökmdar və islahatçı” kimi tərifləyərək “Arab Bulletin” jurnalında məqalə yazdı.
Lakin İbn Saudun ona qarşı münasibəti bir qədər fərqli idi. St John Philbynin sonradan yazdığına görə, İbn Saud Bellin incə və qadınsayağı danışığını təqlid edərək onu öz yaxın ətrafında lağa qoymuşdu. 1920-ci ildə isə Bell T. E. Lawrenceyə xəbərdarlıq edərək bildirib ki, o, Şərif Hüseynin mövqeyini çox yüksək qiymətləndirir və əgər münaqişə davam etsə, İbn Saud böyük ehtimalla Hicaz bölgəsində qalib gələcək.
İraqın Qurulması və Gertrude Bellin Rolu
1917-ci ilin 11 martında Britaniya ordusu Bağdadı ələ keçirəndə Percy Cox Gertrude Belli şəhərə çağırdı. Ona “Britaniya İmperiyasının Komandoru” (CBE) fəxri adı verildi. 1918-ci ildə Percy Cox İngiltərəyə, sonra isə İrana göndərildi və onun yerini müvəqqəti olaraq Arnold Wilson aldı.
Başlanğıcda Bell ilə Wilson arasında münasibətlər yaxşı idi. Bellin 1919-cu ilin fevralında yazdığı “Mesopotamiyada Özünüidarəetmə” adlı memorandumda onların baxışlarında ciddi ziddiyyət yox idi. Lakin Wilson Hindistan modelini əsas götürərək, Mesopotamiyanın da Britaniya rəsmiləri tərəfindən dolayısı ilə idarə olunmalı olduğunu düşünürdü. Bell isə yerli ərəblərin öz dövlətlərini qurmalarını və Britaniyanın sadəcə müşavir funksiyası daşımasını təklif edirdi.
1919-cu ilin yayında Bell Paris Sülh Konfransında Osmanlı imperiyasının bölünməsi ilə bağlı danışıqlarda iştirak etdi. Bell, fransızların Mosulu Suriyaya daxil etmək planlarını əngəlləmək üçün çalışdı və nəticədə Mosul İngiltərənin nəzarətində qaldı.
Eyni ilin sentyabr-oktyabr aylarında Bell Misir, Fələstin və Haşimilər tərəfindən idarə olunan Suriyanı ziyarət etdi, noyabrda isə Bağdada qayıtdı. O, İraqda müstəqil bir ərəb dövlətinin yaradılmasının qaçılmaz olduğunu düşünürdü. 1919-cu ildə o, “Mesopotamiya Mülki İdarəsinin İcmalı” adlı ətraflı hesabat hazırladı. Bu sənəd onun ən mühüm siyasi işi hesab olunur.
Wilson isə Bellin fikirləri ilə razılaşmırdı və onun ərəb
dövlətçiliyinə dair romantik baxışlarını qeyri-real sayırdı.
1920-ci ilin yayında İraqda şiə tayfalarının başçılıq etdiyi
ümumxalq üsyanı başladı və bu zaman sünnilərlə şiələr birlikdə
Britaniyaya qarşı çıxış etdilər.
1921-ci il Qahirə Konfransı və Haşimilər Planı
Qahirə Konfransında Britaniyanın yeni mandat sərhədləri müzakirə edildi. Fransızların Suriyaya nəzarəti qəbul edilsə də, britaniyalılar İraq və Transiordaniyada öz maraqlarını qorumağa çalışırdılar. Bell və onunla eyni düşüncədə olanlar — “Qahirə Məktəbi” adlanan qrup — müstəqil, lakin Britaniya müşavirliyi altında idarə olunan ərəb dövlətlərinin yaradılmasını müdafiə edirdi. Onlar Osmanlıya qarşı ərəb üsyanını təşkil etmiş Şərif Hüseynin oğullarını — Abdullahı və Faysalı — yeni yaradılacaq dövlətlərin başçısı kimi təklif etdilər.
Bell düşünürdü ki, xaricdən gələn Faysal heç bir yerli tayfaya bağlı olmadığı üçün İraqda birləşdirici simvol ola bilər. O, Məhəmməd peyğəmbərin nəslindən gəldiyi üçün şiələrə, sünni olduğu üçün isə sünnilərə uyğun fiqur hesab olunurdu. Reallıqda isə İraqda pan-ərəbizm və Haşimi idarəçiliyi daha çox sünnilər arasında dəstək tapdı. Şiələrin çoxu isə bu rejimi yad və qeyri-legitim hesab edirdi. Gertrude Bell, Fələstində yəhudi dövlətinin qurulmasına qarşı çıxan azsaylı britaniyalı rəsmilərdən biri idi. O, 1917-ci il Balfour Bəyanatını "dərin etimadsızlıqla" qarşılamış və bunun təhlükəli nəticələr verəcəyini düşünmüşdü.
Kral Faysalın Müşaviri Kimi Rolu
Qahirə Konfransında qərarlaşdırıldığı kimi, Haşimilər planı həyata keçirildi və Faysal İraq kralı kimi təqdim edildi. Lakin yerli sünni və şiə elitalar arasında rəqabət vardı. Kral taxtına ən ciddi alternativ olan Seyid Talib adlı nüfuzlu yerli lider Bellin təklifi və Percy Coxun razılığı ilə 1921-ci ilin aprelində Percy Coxun həyat yoldaşının çay dəvəti bəhanəsi ilə evə çağırıldı və orada saxlanılaraq sürgünə göndərildi.
Faysal 23 avqust 1921-ci ildə İraq kralı kimi taxta çıxdı. Gertrude Bell bu prosesdə Faysalın əsas müşavirlərindən biri idi. İraq xalqı onu “əl-Xatun” – “Saray xanımı” adlandırırdı. Bell, kralın müxtəlif tayfa başçıları, dini liderlər və yerli ziyalılarla münasibətlər qurmasına kömək edir, iqtidar və Britaniya arasında vasitəçi kimi çıxış edirdi. O, dövlət tədbirlərinin təşkili, görüşlərin keçirilməsi, bayrağın dizaynı və digər simvolik elementlərdə də iştirak edirdi.
Yeni İraq dövləti şiələr, sünnilər, kürdlər, yəhudilər və assuriyalı xristianlardan ibarət çoxmədəniyyətli bir strukturda idi. Hər qrupun öz maraqları və şikayətləri vardı. Bell və Faysal arasında əsas müzakirə mövzularından biri şiə əhalisinin inteqrasiyası idi. Faysalın hökuməti şiələr üçün bəzi simvolik vəzifələr ayırsa da, əsas hakimiyyət sünni elitanın əlində qalırdı. Bell şiə liderlərinin teokratik və modernlik əleyhdarı olduğunu düşünür və onların hökumətdə güc sahibi olmalarının İraqı teokratik rejimə apara biləcəyindən ehtiyat edirdi.
Bell şiə dini liderləri ilə şəxsi münasibət qurmaqda çətinlik çəkirdi. O, yazırdı:
“Onlarla əlaqə qura bilmirəm, çünki onların dini mənə açıq üz göstərməyə icazə vermir, mənim prinsiplərim isə örtünməyə imkan vermir.”
O, Faysalla da əməkdaşlıqda zaman-zaman çətinlik çəkirdi. 1921-ci ildə yazdığı məktubda belə demişdi:
“Bir şeyi dəqiq bilə bilərsiniz – mən bir daha heç vaxt kral yaratma prosesində iştirak etməyəcəyəm. Bu, insana dözülməz gərginlik verir.”
Son İlləri və Ölümü
Gertrude Bellin son illəri həm fiziki, həm də psixoloji baxımdan ağır keçdi. O, daim kitablar, hesabatlar, məktublar, araşdırma yazıları və dövlət sənədləri yazır, eyni zamanda siqaret çəkməkdən yaranan bronxit və malyariya ilə mübarizə aparırdı. Bağdadın dözülməz yay istiləri də onun səhhətinə əlavə təsir edirdi.
1924-cü ildə sağlamlığı kəskin şəkildə pisləşdi. 1925-ci ildə qısa müddətə Britaniyaya qayıtdı, lakin burada da səhhəti düzəlmədi. Bu səfərdə o, “Müdriklik Sütunları” adlı məşhur kitabı üzərində çalışan T. E. Lawrence ilə yazışır və ona məsləhətlər verirdi.
Bu arada Bell ailəsinin sərvəti də azalmağa başlamışdı – Birinci Dünya Müharibəsindən sonrakı dövrdə Britaniyada baş verən kömür tətili və iqtisadi durğunluq onların Rounton sarayından köçmək məcburiyyətində qalması ilə nəticələndi. Bell Bağdada qayıtdıqdan sonra pleurisitə (ağciyər qişası iltihabı) tutuldu. Bir qədər sağalsa da, çox keçmədən ögey qardaşı Hugonun tifdən vəfat etdiyini eşitdi.
Onun yaxın dostlarının əksəriyyəti 1920-ci illərin əvvəllərində İraqı tərk etmişdi. Ən çox hörmət etdiyi Percy Cox 1923-cü ildə istefaya çıxmışdı. 1922-ci ilin sonlarında Gertrude Bell Kinahan Cornwallis adlı gənc britaniyalı məsləhətçi ilə dostluq əlaqəsi qurdu. Bell ona romantik maraq göstərsə də, Cornwallis bu münasibəti dostluq səviyyəsində saxladı.
1923–1926-cı illərdə Bell psixoloji gərginliklər, tənha həyat və özünəqapılma hissi ilə mübarizə aparırdı. Faysal da artıq onun fikirlərinə əvvəlki qədər əhəmiyyət vermirdi. Bell dövlət işlərindən uzaqlaşdırılmışdı.
1926-cı ilin 12 iyulunda Gertrude Bell yatağında ölü tapıldı. O, yuxu dərmanı olan allobarbitaldan artıq dozada qəbul etmişdi. Onun intihar etdiyi də, təsadüfən dozanı aşdığı da ehtimal edilir. Bell elə həmin gün Bağdadın Bab əl-Şərci bölgəsindəki anqlikan qəbiristanlığında dəfn olundu. Dəfn mərasimi böyük izdihamla keçdi. Kral Faysalın öz eyvanından tabutun qəbiristanlığa aparılmasını seyr etdiyi bildirilir. Britaniyada isə Kral V George Bell-in valideynlərinə şəxsi başsağlığı məktubu göndərmişdi.
