BAKI, AzerVoice
"Bre, qara it, niyə gəldin?!" – bu cümlə yalnız bir təhqir deyildi, eyni zamanda Osmanlı ordusunun içində baş qaldıran ikili ixtilafın fitilini yandıran simvolik bir ifadə idi.
Osmanlı ordusunun özəyini təşkil edən qapıqulu əsgərlərinin ən
güclü iki qolunu – yeniçərilər və sipahilər təşkil
edirdi. Sipahilər hərçənd rütbə baxımından önəmli mövqe daşısalar
da, yeniçərilər daha çox göz önündə və saraya yaxın idilər. Bu iki
güc mərkəzinin arasında getdikcə artan gərginlik, yalnız fərdi
qarşıdurmalara deyil, Osmanlı dövlətinin daxili güc
balansına da ciddi təsir göstərdi.
Saray əyləncəsində başlayan qəzəb
1582-ci ildə Sultan III Muradın oğlu şahzadə Mehmed üçün keçirdiyi möhtəşəm sünnət şənlikləri, təkcə Osmanlı tarixinin deyil, bütün İslam aləminin şahid olduğu ən təntənəli bayramlardan biri idi. Şəhərin ürəyi At meydanında, nahıllar (şəkər ağacları), oyunlar, cambazlar, süni dağlar və mexaniki əjdahalarla bəzədilmiş möhtəşəm səhnə hazırlanmışdı. Hətta padşah da bu dəfə tədbirləri uzaqdan, İbrahim Paşa Sarayından seyr edirdi.
Amma 40-cı günün gecəsində, əyləncələrin alovlandığı bir vaxtda,
sipahilərlə yeniçərilər arasında qopan dava,
imperatorluğun təməl sütunlarını sarsıtdı.
Dava necə başladı?
Havanın yumuşaq keçməsindən istifadə edən bəzi bekâr sipahilər otaqlarına fahişələr gətirmişdi. İstanbulun subaşısı Tanrıbilməz Ahmed Çavuş bir neçə yeniçəri ilə birlikdə bu otaqlara basqın etdi, qadınları çıxartdı və həbs etmək istədi. Lakin bu hərəkət sipahiləri qəzəbləndirdi – çünki onlar yalnız sipahi ağasının əmri ilə cəzalandırıla bilərdi.
Bir an içində vəziyyət qızışdı. Sipahilər yeniçərilərə hücum
çəkdi, qadınları geri aldı, subaşı Ahmed Çavuşu döyüb At meydanına
– şənliklərin mərkəzinə – atdılar. Meydandakı yeniçərilər bunu
təhqir sayaraq, sipahilərə hücum etdilər. Şənlik bir andaca qanlı
münaqişəyə çevrildi.
Meydanda döyüş: Qan, tapançalar və acı son
Yeniçəri Ağası Ferhad Ağa vəziyyəti sakitləşdirmək üçün meydana daxil oldu, lakin əksinə, vəziyyət daha da pisləşdi. Yeniçərilər onun əmrini dinləməyib sipahilərə hücumlarını davam etdirdilər. Nəticədə iki sipahi yerində öldürüldü.
Bütün bu xaosu İbrahim Paşa Sarayından seyr edən Vəziri-əzam Sinan Paşa meydana endi və Ferhad Ağanı sərt şəkildə danladı:
“Bre, qara it, niyə gəldin? İki adamın ölümünə səbəb oldun! Yox ol buradan!”
Bu sərt reaksiya ilə Ferhad Ağa və yeniçərilər meydana tərk
etdilər və qarşıdurma sona çatdı.
Yeniçəri narazılığı: Hədiyyələr niyə
verilmədi?
Dava bitmişdi, amma gərginlik səngiməmişdi. Ənənəyə görə hərbi
qüvvələrə verilən "atiyyələr", yəni bayram
hədiyyələrinin bu dəfə xəzinə çatışmazlığı
bəhanəsi ilə verilməyəcəyi açıqlandı. Lakin günlərlə israf olunan
sərvətləri görən yeniçərilər susmadı. Etirazlar o qədər gücləndi
ki, sonda idarəçilər bu hədiyyələri verməyə məcbur oldular.
Şənlik səssiz bitdi, güc balansı dəyişdi
Hadisələrdən narazı qalan Sultan III Murad 52-ci gün şənlikləri tərk etdi və Topqapı Sarayına qayıtdı. Möhtəşəm başlamış bayram, dövlətin daxilində baş qaldıran ilk güc savaşına çevrildi.
Ən əhəmiyyətli nəticə isə bu
idi: Yeniçərilər və sipahilər ilk dəfə açıq şəkildə
qarşı-qarşıya gəlmişdi. Sipahilər özlərini qalib kimi hiss
etsələr də, dövlət adamları bir şeyi çox aydın anladı:
Sipahilərə qarşı istifadə edilə biləcək ən təsirli güc –
yeniçərilərdir.
Sonrakı illərdə nə oldu?
1595-ci ildə, III Mehmed dövründə sipahilər üsyan etdikdə, yeniçərilər silahlandırılaraq bu üsyanı yatırdılar. Bu hadisə yeniçərilərin ilk dəfə sipahilərə qarşı dövlət tərəfindən rəsmi güc kimi istifadə olunması idi.
Bundan sonra dövlət içində güc balansı yeniçərilərin xeyrinə dəyişdi. Sipahilər isə artıq əvvəlki qədər rahat hərəkət edə bilmirdilər. 16-cı əsrdən sonra sarayda kim canını və vəzifəsini qorumaq istəyirdisə, yeniçəriləri öz tərəfinə çəkməyə çalışırdı.
