BAKI, AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
Qədim Misirdə qadınlar, dövrün digər sivilizasiyalarına nisbətən daha geniş hüquqlara malik idilər. Onlar torpaq sahibi ola, boşanma təşəbbüsü göstərə, öz bizneslərini qurub idarə edə, katib, kahin, baxıcı, diş həkimi və ya ümumi həkim kimi fəaliyyət göstərə bilərdilər. Cəmiyyətdə ümumilikdə kişilər üstün mövqedə olsalar da, qadınların kişilər üzərində nüfuz və səlahiyyət sahibi olduqları vəzifələrə dair kifayət qədər sübut mövcuddur. Bu nüfuz qadınların tibb məktəblərindəki rolu, ölkəni kişi hökmdarsız idarə edən qadın fironlar, qadın kahinlər və həkimlər, pivə istehsalçıları və toxuculuq emalatxanalarının rəhbərləri, mühüm sənəd və əşyaların qorunmasına məsul olan “möhürləyicilər”, eləcə də Tanrı Amonun Arvadı titulunu daşıyan dini liderlər vasitəsilə aydın görünür.
Qədim Misirdə Qadınların Ailə və İş Həyatı
Qadınlar əsasən ev, ailə və uşaqlara baxmaqla məşğul olsalar da, imkanları olanlar bu məsuliyyətləri qulluqçulara və ya digər qadın ailə üzvlərinə həvalə edərək evdən kənarda da işləyə bilirdilər. Müasir dövrdə olduğu kimi, o zaman da analar qızlarını öz həyat tərzinə və dəyərlərinə uyğun tərbiyə edirdilər. Nəticədə ev və ailəni ön plana çəkən bir qadın, çox vaxt eyni düşüncədə bir qız övladı yetişdirirdi. Lakin qadınların işləməsinə və mühüm vəzifələr daşımasına qarşı cəmiyyət tərəfindən qoyulmuş hər hansı bir mədəni qadağa yox idi.
Bir çox qadın ev xanımı kimi yetişdirilsə də, bu bacarıqları aristokrat və zadəgan evlərində yüksək qazanc gətirən peşəyə çevirməyi bacarırdılar. Bəziləri ev işlərindən məmnun qalır, ailələrinin – xüsusən də ər və oğullarının – təminatı ilə kifayətlənərək evdə qalmağı üstün tuturdular. Bu sosial model bu gün bir çox cəmiyyətdə mövcud olan modellərlə oxşar idi, lakin bir fərqlə: qədim Misirdə ailənin başçısı kişi sayılır və əsas qərarları o verirdi. Bununla belə, yazılı mənbələr göstərir ki, kişilər tez-tez həyat yoldaşları ilə məsləhətləşir və evliliklər bərabərhüquqlu ortaqlıq kimi qəbul olunurdu.
Qədim Misirdə Evdə Qadınların Rolu
Ailə daxilində əsas səlahiyyət kişiyə məxsus sayılırdı, lakin evin gündəlik idarəsi qadınlara tapşırılırdı – onlar bu işləri ya özləri görür, ya da qulluqçulara nəzarət edirdilər. Hətta qadın evdən kənarda işləsə belə, evin idarəsi yenə onun məsuliyyətində qalırdı. Kişilər bəzən ev işlərinə kömək etsələr də, bu onların əsas vəzifəsi hesab olunmurdu.
Qadın gün doğandan işə başlayırdı: ailə üzvlərini oyatmaq, ailə ocağında ibadət etmək, səhər yeməyi hazırlamaq, evi yığışdırmaq, təmizliyi təmin etmək, su gətirmək, ərzaq və taxıl ehtiyatlarına nəzarət etmək, uşaqlara və yaşlılara baxmaq, ev heyvanlarını yemləmək, bağçaya qulluq göstərmək, günorta yeməyi və axşam yeməyini hazırlamaq, çörək bişirmək, pivə dəmləmək, paltar yumaq, ailə üzvlərini qarşılamaq, süfrə hazırlamaq, uşaqları yatırtmaq və günə son qoymaq – bütün bu vəzifələr qadının gündəlik həyatının bir hissəsi idi.
Bəzi qadınlar isə evdən işləməyi seçərək həm ev təsərrüfatını, həm də ev daxilində gəlir gətirən işləri bir arada aparırdılar. Bu işlərə çörək bişirmə, pivə dəmləmə, çarıq düzəltmə, səbət hörmə, zinət əşyası və möhür hazırlama, toxuculuq da daxil idi.
Ailələr adətən geniş tərkibdə yaşayır, bu isə qadınlara ev işlərində əlavə kömək demək idi. Bacılar, baldızlar, qayınanalar, xalalar və digər qadın qohumlar gündəlik ev işlərini bölüşür və əmək bölgüsü yaranırdı. Qədim Misirdə rəsmi nikah mərasimi yox idi – qadın sadəcə öz əşyaları ilə birgə ərinin evinə köçməklə evli sayılırdı. Yeni evlənənlər çox vaxt ərinin dul anası və ya digər qohumları ilə birgə yaşamalı olurdular ki, bu da həm şəxsi məkan baxımından məhdudiyyət, həm də əmək bölgüsü baxımından fayda gətirirdi.
Evdaxili İbadət – Qədim Misirdə “Ev Kultu”
Hər evdə ibadət ocağı – kiçik qurbangah yerləşirdi. İnsanlar gündəlik dualarını məbədlər əvəzinə evdə edirdilər. Bu məkanlarda ailənin himayəçisi sayılan tanrı və ya tanrıçaların heykəlləri yerləşdirilir, onlara dualar oxunur, qurbanlar təqdim olunurdu. Bu ənənə xüsusilə Yeni Krallıq dövründə geniş yayılmışdı.
Qadınların İş Həyatında Yeri
Qədim Misir qadınları, Erkən Sülalələr dövründən Ptolemeylər dövrünə qədər cəmiyyətin bir çox sahəsində kişilərlə yanaşı yer almışdılar. Neithhotep-dən Kleopatra VII-yə qədər bir çox nüfuzlu qadın buna sübütdur. Yeni Krallıq dövründə qadınların rolunu artırmaq üçün ayrıca kultlara ehtiyac qalmamışdı, çünki qadınlar artıq minillərdir ki, aktiv və bərabər iştirak edirdilər.
Qadınlar mühüm dövlət vəzifələrində – məsələn, “möhürləyici” kimi – çalışırdılar. Bu vəzifə sənədlərin, malların və materialların doğruluğuna nəzarət etməklə bağlı idi. Bu işə qadınların cəlb edilməsi onların yüksək etimad və səlahiyyət sahibi olduqlarını göstərir. Peseshet kimi qadın həkimlər həm kişi, həm qadın pasiyentlərə baxır və tibb məktəblərində dərs deyirdilər.
Qadınlar və Sənaye
Pivə istehsalı və toxuculuq sahələrinin ilk ustaları qadınlar olmuşdur. Sonradan kişilər bu sahələrə daxil olsa da, qadınlar idarəçilik mövqeyində qalırdılar. Qadınlar emalatxanalarda rəhbər olur, məhsulların bölüşdürülməsində söz sahibi idilər. İmkanlı qadınlar “Evin Xanımı” titulunu daşıyaraq torpaqların və məhsulların sahibi ola bilirdilər. Zadəgan evlərində isə “Ev İdarəçisi” olaraq xidmətçiləri yönləndirir, rəsmi tədbirləri təşkil edirdilər.
Qadınlar qulluqçu kimi aşağı mövqedə başlayıb sadiqlik və çalışqanlıqla sosial pillələrdə yüksələ bilərdilər. 13 yaşdan xidmətə girən qız uşaqları, əgər etibarlı olurdularsa, ailənin bir üzvü kimi qəbul olunurdular. Bəzi hallarda övladı olmayan cütlüklər qulluqçularını övladlığa götürür və onlara miras buraxırdılar. Bu, o dövrün axirət inanc sistemində də mühüm yer tuturdu.
Əyləncə və Dini Xidmətlər
Ev işlərinə marağı olmayan qadınlar musiqiçi, rəqqasə və müğənni kimi çalışa bilərdilər. Onlar dini mərasimlərdə iştirak edir, “Amonun Arvadı”na kömək edən “müqəddəs müğənnilər” səviyyəsinə qədər yüksəlirdilər. Oxuma-yazma bilikləri olan qadınlar tilsimlər, dualar və ev təsərrüfatına dair qeydlər aparırdılar.
Qadınların İctimai Mövqeyi
Qadınlar vəzir və hökmdar kimi yüksək mövqelərə nadir hallarda gəlsələr də, digər qədim sivilizasiyalarla müqayisədə daha geniş sosial və iqtisadi imkanlara sahib idilər.
Qədim Misir qadınları öz talelərinin memarları idilər. Onların sosial yüksəlişi və iqtisadi azadlığı, əsasən, istedad və əzmkarlıqla müəyyən olunurdu. Bu da göstərir ki, qadınların tarixi cəmiyyətdəki rolu, çox vaxt müasir düşüncənin belə önünə keçə biləcək qədər inkişaf etmişdi.