BAKI,AzerVoice
İslam dinində nikah – iki tərəfli müqavilədir. Necə ki, dinimiz namaz, oruc, zəkat və digər ibadətlər üçün qaydalar müəyyən edib, ailə qurmaq və evlənmək məsələsində də müəyyən hökmlər və şərtlər mövcuddur. Qurani-Kərimdə bu barədə ayələr, hədislər və alimlərin fiqhi hökm və fətvaları nikahın əsaslarını formalaşdırır. Bu əsaslar aşağıdakılardır:
Nikah bağlayan tərəflərin (və ya vəkillərinin) iştirakı
İki müsəlman kişinin şahid qismində iştirakı
Qadın və kişinin razılığını ifadə edən "icab" və "qəbul" ifadələrinin səsləndirilməsi
Qadının vəlisinin (ata, baba və s.) icazəsi
Rəsulullah ﷺ belə buyurur: “Vəli və iki şahid olmadan nikah olmaz.” (Əbu Davud, 2081)
Əgər bu şərtlər yerinə yetirilərsə, nikah keçərli sayılır. Bu nikah daha sonra sənədləşdirilə və yazılı şəkildə təsdiqlənə bilər.
Dayı vəli sayılırmı?
İslam hüququnda qadın daim bir qəyyumun (vəli) himayəsində sayılır. Bu vəlayət hüququ yalnız ata tərəfdən olan kişi qohumlara aiddir. Bunlara aşağıdakılar daxildir:
Ata,Baba,Qardaş (ata-ana bir və ata bir),Qardaş oğulları,Əmilər və əmi oğulları,Atanın əmiləri və onların nəslindən olan kişilər. Dayı (ananın qardaşı) bu sıraya daxil deyil. Ona görə də o, qadının nikahında vəli statusuna malik deyil. Dayının razılığı hüquqi baxımdan nikahın gerçəkləşməsi üçün kifayət etmir.
Dayının nikahda iştirakı hansı hallarda
mümkündür?
Əgər qadının vəlisi (məsələn, atası) uzaqdadırsa və ya iştirak edə
bilmirsə, o zaman dayını öz adından nikah üçün vəkil təyin edə
bilər. Bu halda dayı vəli deyil, sadəcə nümayəndədir.
Ata soyundan vəli yoxdur və ya qeyri-müsəlmandırsa: Belə halda vəlayət hökumətə keçir. Hakim və ya dövlət rəsmisi bir nümayəndəni (məsələn, imam, dayı və ya başqa biri) bu iş üçün təyin edə bilər. Yenə də dayı burada yalnız təyin olunmuş nümayəndə statusunda olur.
Hənəfi məzhəbinə görə vəlisiz nikah:Hənəfi
fiqhində qadın vəlisiz də nikah bağlaya bilər. Belə halda qadın
razılığını verdikdən sonra, məsələn, dayısı onun nikahını təmsil
edə bilər. Bu zaman dayı rəsmi vəli sayılmır, sadəcə qadının özünü
evləndirməsi prosesində vasitəçi olur.
Maliki məzhəbinə görə isə qadının ata soyundan olan vəlisi yoxdursa
və dövlət də bu məsuliyyəti daşımırsa, hər bir saleh müsəlman kişi,
məsələn, dayısı da vəli ola bilər. Bu, "ümumi vəlayət" adlanır.
Kəfalət və qeyri-qohum vəlayəti:Kəfil – bioloji ata olmayan, amma qızı uşaq yaşlarından böyüdən və himayə edən şəxsdir. Onun vəlayəti “ümumi, ixtiyari vəlayət” hesab edilir və yalnız qadının razılığı ilə mümkündür.
Qanunvericilikdə boşluq və qeyri-müsəlman ölkələrdə vəziyyət: Bəzi ölkələrdə qadının vəlisinin olmaması halında hüquqi mexanizm mövcud deyil. Belə hallarda, qadının razılığı ilə, onu nikaha salmaq üçün müsəlman icmalar, dini təşkilatlar və ya islam mərkəzləri bu hüququ təmsil edə bilər.
