BAKI,AzerVoice
Hər ayağa qalxanda dizlərinizdən şaqqıltı səsləri eşidirsinizsə, narahat olmayın – bu, çox insanda rast gəlinən haldır. Ortoped cərrah, osteopatik həkim və “M Bone and Joint” təşkilatının rəhbəri Mitchell McDowell bildirir ki, bu səslər “krepitus” adlanır və adətən oynaqların normal hərəkəti ilə əlaqəlidir. Səbəb ya oynaq mayesindəki kiçik qaz qabarcıqlarının partlaması, ya da bağ vətərlərinin yüngül şəkildə yerindən tərpənməsi ola bilər.
Lakin bu səslərlə yanaşı ağrı və sərtlik müşahidə olunursa, bu, ciddi problemin əlaməti ola bilər.
Oynaq sərtliyi qocalma əlamətidir?
Bioinqeniriya üzrə mütəxəssis, Kardiff Metropolitan Universitetinin dosenti Berri L. Bentli qeyd edir ki, oynaqlardakı köhnəlmə (qocalma) 40–50 yaşdan sonra daha çox hiss olunur. ABŞ Xəstəliklərə Nəzarət və Profilaktika Mərkəzinin (CDC) məlumatına əsasən, 45–64 yaş arası insanların təxminən 30 faizi, 65 yaşdan yuxarı insanların isə 50 faizdən çoxu artritdən əziyyət çəkir.
Ancaq bu, sadəcə yaşla bağlı deyil. Genetik amillər, keçmişdə alınmış zədələr və həyat tərzi də ciddi rol oynayır. McDowell qeyd edir ki, “Əgər oynaq sərtliyi yalnız səhərlər və ya uzun müddət oturduqdan sonra yaranır və hərəkət etdikcə keçirsə, bu, adətən normal sayılır. Amma sərtlik uzun müddət davam edirsə və hərəkətlə daha da güclənirsə, bu, artritin ilkin əlaməti ola bilər”.
Rheumatology jurnalında 2021-ci ildə dərc olunmuş bir araşdırmaya görə, səhərlər bir saatdan artıq davam edən sərtlik artritin əsas xəbərdarlıq əlamətlərindən biridir. Bu sərtliyə eyni zamanda ağrı, şişkinlik və ya daimi narahatlıq hissi də əlavə olunursa, vaxtında həkimə müraciət etmək tövsiyə olunur. McDowell vurğulayır ki, artriti ilkin mərhələdə müalicə etmək daha asandır.
Oynaqlar niyə köhnəlir?
Bentli bildirir ki, osteoartrit kimi ciddi oynaq problemlərinin yalnız yarısı yaşla əlaqəlidir. Digər yarısı isə dəyişdirilə bilən həyat tərzi faktorları ilə bağlıdır. Yəni bu, təkcə illərin deyil, həm də yaşam tərzinin nəticəsidir.
Məsələn, yüksək təzyiqli fiziki fəaliyyət – sərt səthlərdə qaçmaq, ağır əşyalar qaldırmaq və ya təkrarlanan hərəkətlər – qığırdağın yavaş-yavaş sıradan çıxmasına səbəb ola bilər.
Ən önəmlisi isə xroniki, yəni səssiz və davamlı iltihabdır. Fast-food, alkoqol və siqaret kimi zərərli vərdişlər iltihabı artıraraq qığırdaq toxumasının bərpasını zəiflədir və sürətli aşınmaya yol açır.
40 yaşdan sonra oynaqları necə qorumaq olar?
“Çoxları düşünür ki, artıq gecdir, amma bu, tamamilə yanlışdır. Hətta 40 və 50 yaşdan sonra belə kiçik dəyişikliklərlə böyük nəticələr əldə etmək mümkündür.”-McDowell deyir.
Tövsiyə olunan dəyişikliklər bunlardır:
Bədən çəkisinin normada saxlanılması: Artıq çəki diz və oynaq səthlərinə 3–4 dəfə daha çox yük salır.
Omega-3 ilə zəngin qidalarla qidalanmaq: Somon balığı, zeytun yağı, qoz kimi məhsullar iltihab əleyhinə təsir göstərir.
Vitamin C və E kimi antioksidantlar qəbul etmək: Bu vitaminlər qığırdağı oksidləşmə və hüceyrə zədələrindən qoruyur.
Kalsium və D vitamini ilə zəngin pəhriz: Sümük və oynaq sağlamlığını qoruyur.
Siqareti tərgitmək və alkoqolu azaltmaq: Bu vərdişlər qan dövranını yaxşılaşdırır, oynaq toxumasının bərpasını sürətləndirir.
Hərəkət – oynaqların açarıdır
Yüngül və mütəmadi fiziki aktivlik – məsələn, gəzmək, velosiped sürmək, üzgüçülük – həm oynaqları qoruyur, həm də əzələləri gücləndirir. Güc məşqləri isə oynaqları sabitləşdirir və travmaların qarşısını alır.
Frontiers in Physiology jurnalında 2021-ci ildə dərc olunmuş bir araşdırma göstərib ki, müntəzəm idman qığırdaq aşınmasını ləngidir, iltihabı azaldır və sümük əriməsinin qarşısını alır. 2019-cu ildə Arthritis & Rheumatology jurnalında dərc olunmuş başqa bir tədqiqat isə müntəzəm hərəkətin romatoid artrit riskini də azalda biləcəyini sübut edib.
Oynaqları avtomobil təkərinə
bənzətmək olar. Əgər hər gün yüzlərlə kilometr sürürsənsə və
üstəlik yük daşıyırsansa, təkərlər tez aşınır. Amma əgər maşını
qarajda hərəkətsiz saxlayırsansa, hava boşalır, mühərrik sıradan
çıxır. Yəni balansı qorumaq lazımdır.
Əgər dizləriniz və ya digər oynaqlarınızdan çıtıltı səsləri
eşidirsinizsə və bu səslərə ağrı, sərtlik və ya narahatlıq da
qoşulursa – vaxtında müayinə və sağlam həyat tərzi bu problemi
nəzarət altına almağa kömək edə bilər. Unutmayın, oynaqlarınız sizə
nəsə deməyə çalışır. Onlara qulaq verin.
