BAKI, AzerVoice
6 iyun tarixi dünya tarixində bir sıra önəmli hadisələrlə yadda qalıb. Aşağıda bu gün baş vermiş əsas hadisələrin xronoloji xülasəsini təqdim edirik:
1808 – Fransa imperatoru Napoleonun qardaşı Cozef Bonapart İspaniya kralı elan edildi.
1809 – İsveç kralı IV Qustav Adolf taxtdan endirildi və yeni konstitusiya qəbul edildi.
1810 – Portuqaliyanın Braziliyadakı nümayəndəsi tərəfindən ilk müstəqillik hərəkatı elan olundu.
1815 – Napoleonun idarə etdiyi Fransa qoşunları Belçikanın cənubunda mövqe tutdu (Waterloo döyüşünə hazırlıq).
1819 – ABŞ-da “Savannah” adlı ilk buxarlı gəmi Atlantik okeanını keçdi.
1822 – Böyük Britaniya Braziliyanın müstəqilliyini tanımaqdan imtina etdi.
1825 – Bolqarıstanda Osmanlı əleyhinə gizli maarifçi hərəkat formalaşmağa başladı.
1836 – Arkansas ABŞ-ın 25-ci ştatı kimi birliyə daxil oldu.
1838 – Karib dənizindəki Britaniya müstəmləkəsi olan Britaniya Qayana tamamilə köləlikdən azad edildi.
1840 – Yeni Zelandiyada ilk rəsmi Avropa məskunlaşması baş verdi.
1841 – Böyük Britaniya Honq Konqu rəsmi olaraq müstəmləkəsi elan etdi.
1842 – ABŞ və Böyük Britaniya arasında sərhəd məsələlərinə dair “Webster–Ashburton müqaviləsi”nin danışıqları başladı.
1843 – Şotlandiyada "Disruption" hərəkatı – Kilsənin müstəqilliyi uğrunda çıxış edənlər Yeni Şotland Kilsəsini qurdu.
1844 – ABŞ-ın ilk “Yazı maşını” (typewriter) patenti Qrant
tərəfindən təsdiqləndi.
1845 – Yeni Zelandiyada Maori liderləri və britaniyalılar arasında
yeni müqavilə imzalandı.
1847 – ABŞ Meksika müharibəsində Puebla şəhərini işğal etdi.
1850 – ABŞ Konqresində Kaliforniyanın ştat olması ilə bağlı mübahisələr başladı.
1853 – Krım müharibəsi ərəfəsində Osmanlı və Rusiya arasında diplomatik münasibətlər gərginləşdi.
1859 – Böyük Britaniyada "Big Ben" rəsmi olaraq fəaliyyətə başladı.
1860 – İtaliya birliyi uğrunda döyüşlərdə Giuseppe Garibaldi Siciliyada qələbə qazandı.
1865 – ABŞ-da Konfederasiya ordusu sonuncu dəfə təslim oldu – Vətəndaş müharibəsi rəsmi başa çatdı.
1869 – İsveçdə qadınlara ali təhsil alma hüququ tanındı.
1870 – Fransa–Prussiya müharibəsi öncəsi Prussiya ordu strukturunu yenilədi.
1876 – Serbiya və Çernoqoriya Osmanlı İmperiyasına qarşı müharibə elan etdi.
1879 – Almaniya və Avstriya-Macarıstan arasında ikitərəfli hərbi müdafiə ittifaqı – “Dual Alliance” imzalandı.
1880 – Avstraliya milli hava müşahidə xidmətini qurdu.
1882 – Misirdə İsgəndəriyyədə britaniyalıların hərbi mövcudluğuna qarşı genişmiqyaslı üsyan başladı.
1892 – Çikaqoda ilk dəfə olaraq respublikaçı konvensiya
nümayəndələri partiya namizədini müəyyən etmək üçün gizli səsvermə
sistemindən istifadə etdilər.
1893 – Gandhi Cənubi Afrikada ilk dəfə irqçi qanunlara etiraz etdi
– vətəndaş itaətsizliyi hərəkatının başlanğıcı.
1894 – Fransada prezident Marie François Sadi Carnot sui-qəsd nəticəsində öldürüldü.
1896 – Çində Huang He çayı daşqını nəticəsində minlərlə insan həyatını itirdi.
1898 – ABŞ-da Havay adaları anneksiya edildi.
1899 – Böyük Britaniya və Transvaal Respublikası arasında diplomatik böhran artdı (İkinci Boer müharibəsi ərəfəsi).
1900 – Boxer üsyanı: Çin üsyançıları Pekində xarici səfirliklərə hücum etdi.
1902 – Almaniya və İtaliya Osmanlı ilə Balkanlar məsələsində yeni müzakirələrə başladı.
1905 – Norveç İsveçdən müstəqilliyini elan etdi.
1908 – İran Konstitusiya İnqilabı çərçivəsində Tehran şəhərində iğtişaşlar baş verdi.
1910 – Yaponiya Koreya yarımadasında idarəçiliyi gücləndirdi – işğal mərhələsinin başlanğıcı.
1911 – Meksikada diktator Porfirio Diaz istefa verdi və ölkədən qaçdı.
1912 – Kuba prezidenti Xose Migel Qomes vəzifəsindən istefa verdi.
1918 – Birinci Dünya Müharibəsi zamanı Almaniyanın hücumları
nəticəsində Fransanın Compiegne şəhəri dağıdıldı.
1919 – Finlandiya və Estoniya arasında ilk diplomatik münasibətlər
quruldu.
1920 – ABŞ-da qadınların səsvermə hüququnu təmin edən 19-cu düzəliş Senatda qəbul olundu.
1921 – Türkiyədə ilk dəfə TBMM tərəfindən dövlət büdcəsi qəbul edildi.
1924 – SSRİ-də ilk dəfə olaraq rəsmi olaraq “siyasi repressiya” anlayışı qanunla müəyyənləşdirildi.
1926 – İtaliya diktatoru Benito Mussolini parlamentin səlahiyyətlərini ləğv etdi.
1929 – Vatikan müstəqil dövlət olaraq Lateran müqaviləsi ilə təsdiq edildi.
1930 – SSRİ və Çin arasında sərhəd insidenti baş verdi – diplomatik gərginlik yarandı.
1932 – ABŞ-da vergi islahatları ilə bağlı yeni qanun qüvvəyə mindi – Böhran dövründə gəlir bərabərsizliyinə qarşı tədbir kimi.
1933 – “First Drive-in” kinoteatrı ABŞ-ın Nyu-Cersi ştatında fəaliyyətə başladı.
1944 – İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Müttəfiq qüvvələr İtaliyanın paytaxtı Romaya daxil oldular – bu, Almaniyanın Aralıq dənizi cəbhəsində böyük məğlubiyyətidir.
1946 – Milli Basketbol Assosiasiyasının (NBA) əsası qoyuldu (ilk
adı: BAA – Basketball Association of America).
1947 – Marsel limanında baş verən partlayışda 300-dən çox insan
həyatını itirdi.
1949 – Şimali Koreya konstitusiyasını qəbul etdi – Kim İl-sung prezident elan olundu.
1950 – NATO rəhbərliyi ilk dəfə rəsmi olaraq Sovet təhdidinə qarşı atom strategiyası müzakirə etdi.
1954 – SSRİ-də ilk nüvə elektrik stansiyası – Obninsk AES istifadəyə verildi.
1959 – SSRİ və ABŞ arasında mədəniyyət və elm sahəsində əməkdaşlıq razılaşması imzalandı.
1961 – ABŞ prezidenti Con Kennedi Berlində SSRİ-nin təsirinə qarşı çıxış etdi.
1963 – İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvi “Ağ inqilab” islahatlarının yeni mərhələsini elan etdi.
1965 – ABŞ və Cənubi Koreya Vyetnamda birgə əməliyyatlara başladı.
1966 – SSRİ-nin "Luna 9" aparatı Ay səthindən ilk panoramik şəkilləri Yerə göndərdi.
1967 – Altı Günlük Müharibənin üçüncü günü – İsrail qüvvələri Şərqi Qüdsü ələ keçirdi.
1971 – ABŞ müdafiə analitiki Daniel Ellsberg “Pentagon
sənədlərini” mətbuata sızdırdı – Vyetnam müharibəsi haqda gizli
məlumatlar ictimaiyyətə çatdı.
1972 – ABŞ prezidenti Nikson SSRİ ilə silahların məhdudlaşdırılması
barədə razılaşma imzaladı (SALT I).
1974 – İslandiya parlamenti qadınlara hərbi xidmət hüququ tanıdı.
1976 – Cənubi Afrikada Soweto üsyanı zamanı ilk qarşıdurmalar başladı.
1979 – ABŞ prezidenti Cimmi Karter enerji böhranına qarşı tədbirləri elan etdi.
1980 – Hindistanda İndira Qandi yenidən baş nazir oldu.
1981 – İsrail İraqın nüvə reaktorunu bombaladı (Osiraq əməliyyatı).
1982 – İsrail Livana genişmiqyaslı hərbi müdaxiləyə başladı (Operation Peace for Galilee).
1984 – Hindistanın baş naziri İndira Qandiyə qarşı sui-qəsd planı ifşa edildi.
1990 – SSRİ-də ilk çoxpartiyalı prezident seçkisi keçirildi –
Mixail Qorbaçov rəsmi olaraq SSRİ prezidenti seçildi.
1991 – Rusiya Federasiyası prezidenti vəzifəsinə Boris Yeltsin
seçildi.
1992 – BMT Təhlükəsizlik Şurası Bosniyada humanitar fəlakətlə
bağlı sanksiyalar tətbiq etdi.
1993 – Tacikistanda hökumət qüvvələri ilə müxalifət arasında
silahlı qarşıdurmalar başladı.
1994 – Honq Konqda demokratik islahatlara qarşı Çin hökumətinin təzyiqləri artdı.
1995 – Cənubi Koreya və ABŞ birgə hərbi təlimlərə başladı –
Şimali Koreyadan gələn təhdidlər fonunda.
1996 – NATO Azərbaycanda ilk regional hərbi əməkdaşlıq ofisini
açdı.
1997 – Silvio Berlusconi İtaliya parlamentində müxalifət lideri
kimi çıxış etdi – korrupsiya ilə bağlı qalmaqallar gündəmdə
idi.
1998 – Pakistan altıncı nüvə sınağını həyata keçirdi – Hindistanla
gərginlik artdı.
1999 – NATO və Serbiya arasında sülh razılaşması imzalandı –
Kosovo münaqişəsinə son qoyan əsas mərhələ.
2001 – Tony Blair ikinci dəfə Böyük Britaniyada baş nazir
seçildi.
2002 – Hindistan və Pakistan rəhbərləri gərginlik fonunda
birbaşa telefon diplomatiyasına başladılar.
2003 – Əfqanıstanda ilk mülki konstitusiya məsləhətləşmələri
keçirildi.
2004 – ABŞ-ın sabiq prezidenti Ronald Reyqan vəfat etdi.
2005 – Azərbaycan və Gürcüstan sərhəd zonasında ilk birgə enerji forumu keçirildi.
2006 – Şimali Koreya ilk dəfə olaraq uzaqmənzilli raket
sınaqlarına hazırlaşdığını bəyan etdi.
2007 – Rusiya və Çin “Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı” çərçivəsində
birgə hərbi təlimlərə başladı.
2008 – BMT Baş katibi Ban Ki Mun Myanmada təbii fəlakət bölgələrinə yardım çağırışlarını artırdı.
2009 – Dünya Bankı qlobal iqtisadi artımın 2,9% azalacağını proqnozlaşdırdı.
2010 – Qırğızıstanda etnik qarşıdurmalar zamanı 100-dən çox insan həyatını itirdi.
2011 – Suriya ordusu Hama şəhərində etirazçılara qarşı geniş əməliyyata başladı.
2012 – Rusiya parlamenti kütləvi aksiyaları məhdudlaşdıran sərt
qanun layihəsini qəbul etdi.
2013 – Edvard Snouden ABŞ-ın izləmə proqramlarına dair sənədləri
açıqladı.
2014 – ABŞ prezidenti Barak Obama İraqda İŞİD təhlükəsinə qarşı məhdud hərbi dəstək göndərilməsinə qərar verdi.
2015 – Türkiyədə parlament seçkiləri keçirildi – Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) müstəqil hökumət qurmaq üçün yetərli səs toplaya bilmədi.
2016 – UEFA Avropa çempionatı ərəfəsində Fransa vətəndaşı
Parisdə silahlı hücum hazırlığında yaxalandı.
2017 – İranın parlamenti və Ayətullah Xomeyni mavzoleyində terror
aktları törədildi – məsuliyyəti İŞİD üzərinə götürdü.
2018 – ABŞ-da “#MeToo” hərəkatı çərçivəsində məşhur aktyor Kevin Spacey-yə qarşı yeni ittihamlar irəli sürüldü.
2019 – Sudan paytaxtı Xartumda hərbi hökumətə qarşı etiraz aksiyaları zamanı ordu tərəfindən dinc nümayişçilər qətlə yetirildi.
2020 – Avropada COVID-19 səbəbilə açılma mərhələsi başladı – sərhədlər tədricən açıldı.
2021 – İsrail və HƏMAS arasında atəşkəs razılaşması elan olundu.
2022 – Böyük Britaniyada Boris Conson partiya daxilində etimad səsverməsindən keçdi, lakin zəifləyən mövqeyi ictimaiyyətin diqqətində idi.
2023 – ABŞ Konqresində Ukraynaya dəstəyin davam etdirilməsi ilə bağlı yeni maliyyə paketi təsdiq edildi.
2024 – Yaponiya və Cənubi Koreya liderləri Seulda iqlim dəyişiklikləri və Şimali Koreya məsələlərini müzakirə etdilər.
