BAKI, AzerVoice

6 iyun tarixi dünya tarixində bir sıra önəmli hadisələrlə yadda qalıb. Aşağıda bu gün baş vermiş əsas hadisələrin xronoloji xülasəsini təqdim edirik:

1808 – Fransa imperatoru Napoleonun qardaşı Cozef Bonapart İspaniya kralı elan edildi.

1809 – İsveç kralı IV Qustav Adolf taxtdan endirildi və yeni konstitusiya qəbul edildi.

1810 – Portuqaliyanın Braziliyadakı nümayəndəsi tərəfindən ilk müstəqillik hərəkatı elan olundu.

1815 – Napoleonun idarə etdiyi Fransa qoşunları Belçikanın cənubunda mövqe tutdu (Waterloo döyüşünə hazırlıq).

1819 – ABŞ-da “Savannah” adlı ilk buxarlı gəmi Atlantik okeanını keçdi.

1822 – Böyük Britaniya Braziliyanın müstəqilliyini tanımaqdan imtina etdi.

1825 – Bolqarıstanda Osmanlı əleyhinə gizli maarifçi hərəkat formalaşmağa başladı.

1836 – Arkansas ABŞ-ın 25-ci ştatı kimi birliyə daxil oldu.

1838 – Karib dənizindəki Britaniya müstəmləkəsi olan Britaniya Qayana tamamilə köləlikdən azad edildi.

1840 – Yeni Zelandiyada ilk rəsmi Avropa məskunlaşması baş verdi.

1841 – Böyük Britaniya Honq Konqu rəsmi olaraq müstəmləkəsi elan etdi.

1842 – ABŞ və Böyük Britaniya arasında sərhəd məsələlərinə dair “Webster–Ashburton müqaviləsi”nin danışıqları başladı.

1843 – Şotlandiyada "Disruption" hərəkatı – Kilsənin müstəqilliyi uğrunda çıxış edənlər Yeni Şotland Kilsəsini qurdu.

1844 – ABŞ-ın ilk “Yazı maşını” (typewriter) patenti Qrant tərəfindən təsdiqləndi.
1845 – Yeni Zelandiyada Maori liderləri və britaniyalılar arasında yeni müqavilə imzalandı.

1847 – ABŞ Meksika müharibəsində Puebla şəhərini işğal etdi.

1850 – ABŞ Konqresində Kaliforniyanın ştat olması ilə bağlı mübahisələr başladı.

1853 – Krım müharibəsi ərəfəsində Osmanlı və Rusiya arasında diplomatik münasibətlər gərginləşdi.

1859 – Böyük Britaniyada "Big Ben" rəsmi olaraq fəaliyyətə başladı.

1860 – İtaliya birliyi uğrunda döyüşlərdə Giuseppe Garibaldi Siciliyada qələbə qazandı.

1865 – ABŞ-da Konfederasiya ordusu sonuncu dəfə təslim oldu – Vətəndaş müharibəsi rəsmi başa çatdı.

1869 – İsveçdə qadınlara ali təhsil alma hüququ tanındı.

1870 – Fransa–Prussiya müharibəsi öncəsi Prussiya ordu strukturunu yenilədi.

1876 – Serbiya və Çernoqoriya Osmanlı İmperiyasına qarşı müharibə elan etdi.

1879 – Almaniya və Avstriya-Macarıstan arasında ikitərəfli hərbi müdafiə ittifaqı – “Dual Alliance” imzalandı.

1880 – Avstraliya milli hava müşahidə xidmətini qurdu.

1882 – Misirdə İsgəndəriyyədə britaniyalıların hərbi mövcudluğuna qarşı genişmiqyaslı üsyan başladı.

1892 – Çikaqoda ilk dəfə olaraq respublikaçı konvensiya nümayəndələri partiya namizədini müəyyən etmək üçün gizli səsvermə sistemindən istifadə etdilər.
1893 – Gandhi Cənubi Afrikada ilk dəfə irqçi qanunlara etiraz etdi – vətəndaş itaətsizliyi hərəkatının başlanğıcı.

1894 – Fransada prezident Marie François Sadi Carnot sui-qəsd nəticəsində öldürüldü.

1896 – Çində Huang He çayı daşqını nəticəsində minlərlə insan həyatını itirdi.

1898 – ABŞ-da Havay adaları anneksiya edildi.

1899 – Böyük Britaniya və Transvaal Respublikası arasında diplomatik böhran artdı (İkinci Boer müharibəsi ərəfəsi).

1900 – Boxer üsyanı: Çin üsyançıları Pekində xarici səfirliklərə hücum etdi.

1902 – Almaniya və İtaliya Osmanlı ilə Balkanlar məsələsində yeni müzakirələrə başladı.

1905 – Norveç İsveçdən müstəqilliyini elan etdi.

1908 – İran Konstitusiya İnqilabı çərçivəsində Tehran şəhərində iğtişaşlar baş verdi.

1910 – Yaponiya Koreya yarımadasında idarəçiliyi gücləndirdi – işğal mərhələsinin başlanğıcı.

1911 – Meksikada diktator Porfirio Diaz istefa verdi və ölkədən qaçdı.

1912 – Kuba prezidenti Xose Migel Qomes vəzifəsindən istefa verdi.

1918 – Birinci Dünya Müharibəsi zamanı Almaniyanın hücumları nəticəsində Fransanın Compiegne şəhəri dağıdıldı.
1919 – Finlandiya və Estoniya arasında ilk diplomatik münasibətlər quruldu.

1920 – ABŞ-da qadınların səsvermə hüququnu təmin edən 19-cu düzəliş Senatda qəbul olundu.

1921 – Türkiyədə ilk dəfə TBMM tərəfindən dövlət büdcəsi qəbul edildi.

1924 – SSRİ-də ilk dəfə olaraq rəsmi olaraq “siyasi repressiya” anlayışı qanunla müəyyənləşdirildi.

1926 – İtaliya diktatoru Benito Mussolini parlamentin səlahiyyətlərini ləğv etdi.

1929 – Vatikan müstəqil dövlət olaraq Lateran müqaviləsi ilə təsdiq edildi.

1930 – SSRİ və Çin arasında sərhəd insidenti baş verdi – diplomatik gərginlik yarandı.

1932 – ABŞ-da vergi islahatları ilə bağlı yeni qanun qüvvəyə mindi – Böhran dövründə gəlir bərabərsizliyinə qarşı tədbir kimi.

1933 – “First Drive-in” kinoteatrı ABŞ-ın Nyu-Cersi ştatında fəaliyyətə başladı.

1944 – İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Müttəfiq qüvvələr İtaliyanın paytaxtı Romaya daxil oldular – bu, Almaniyanın Aralıq dənizi cəbhəsində böyük məğlubiyyətidir.

1946 – Milli Basketbol Assosiasiyasının (NBA) əsası qoyuldu (ilk adı: BAA – Basketball Association of America).
1947 – Marsel limanında baş verən partlayışda 300-dən çox insan həyatını itirdi.

1949 – Şimali Koreya konstitusiyasını qəbul etdi – Kim İl-sung prezident elan olundu.

1950 – NATO rəhbərliyi ilk dəfə rəsmi olaraq Sovet təhdidinə qarşı atom strategiyası müzakirə etdi.

1954 – SSRİ-də ilk nüvə elektrik stansiyası – Obninsk AES istifadəyə verildi.

1959 – SSRİ və ABŞ arasında mədəniyyət və elm sahəsində əməkdaşlıq razılaşması imzalandı.

1961 – ABŞ prezidenti Con Kennedi Berlində SSRİ-nin təsirinə qarşı çıxış etdi.

1963 – İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvi “Ağ inqilab” islahatlarının yeni mərhələsini elan etdi.

1965 – ABŞ və Cənubi Koreya Vyetnamda birgə əməliyyatlara başladı.

1966 – SSRİ-nin "Luna 9" aparatı Ay səthindən ilk panoramik şəkilləri Yerə göndərdi.

1967 – Altı Günlük Müharibənin üçüncü günü – İsrail qüvvələri Şərqi Qüdsü ələ keçirdi.

1971 – ABŞ müdafiə analitiki Daniel Ellsberg “Pentagon sənədlərini” mətbuata sızdırdı – Vyetnam müharibəsi haqda gizli məlumatlar ictimaiyyətə çatdı.
1972 – ABŞ prezidenti Nikson SSRİ ilə silahların məhdudlaşdırılması barədə razılaşma imzaladı (SALT I).

1974 – İslandiya parlamenti qadınlara hərbi xidmət hüququ tanıdı.

1976 – Cənubi Afrikada Soweto üsyanı zamanı ilk qarşıdurmalar başladı.

1979 – ABŞ prezidenti Cimmi Karter enerji böhranına qarşı tədbirləri elan etdi.

1980 – Hindistanda İndira Qandi yenidən baş nazir oldu.

1981 – İsrail İraqın nüvə reaktorunu bombaladı (Osiraq əməliyyatı).

1982 – İsrail Livana genişmiqyaslı hərbi müdaxiləyə başladı (Operation Peace for Galilee).

1984 – Hindistanın baş naziri İndira Qandiyə qarşı sui-qəsd planı ifşa edildi.

1990 – SSRİ-də ilk çoxpartiyalı prezident seçkisi keçirildi – Mixail Qorbaçov rəsmi olaraq SSRİ prezidenti seçildi.
1991 – Rusiya Federasiyası prezidenti vəzifəsinə Boris Yeltsin seçildi.

1992 – BMT Təhlükəsizlik Şurası Bosniyada humanitar fəlakətlə bağlı sanksiyalar tətbiq etdi.
1993 – Tacikistanda hökumət qüvvələri ilə müxalifət arasında silahlı qarşıdurmalar başladı.

1994 – Honq Konqda demokratik islahatlara qarşı Çin hökumətinin təzyiqləri artdı.

1995 – Cənubi Koreya və ABŞ birgə hərbi təlimlərə başladı – Şimali Koreyadan gələn təhdidlər fonunda.
1996 – NATO Azərbaycanda ilk regional hərbi əməkdaşlıq ofisini açdı.

1997 – Silvio Berlusconi İtaliya parlamentində müxalifət lideri kimi çıxış etdi – korrupsiya ilə bağlı qalmaqallar gündəmdə idi.
1998 – Pakistan altıncı nüvə sınağını həyata keçirdi – Hindistanla gərginlik artdı.

1999 – NATO və Serbiya arasında sülh razılaşması imzalandı – Kosovo münaqişəsinə son qoyan əsas mərhələ.
2001 – Tony Blair ikinci dəfə Böyük Britaniyada baş nazir seçildi.

2002 – Hindistan və Pakistan rəhbərləri gərginlik fonunda birbaşa telefon diplomatiyasına başladılar.
2003 – Əfqanıstanda ilk mülki konstitusiya məsləhətləşmələri keçirildi.

2004 – ABŞ-ın sabiq prezidenti Ronald Reyqan vəfat etdi.

2005 – Azərbaycan və Gürcüstan sərhəd zonasında ilk birgə enerji forumu keçirildi.

2006 – Şimali Koreya ilk dəfə olaraq uzaqmənzilli raket sınaqlarına hazırlaşdığını bəyan etdi.
2007 – Rusiya və Çin “Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı” çərçivəsində birgə hərbi təlimlərə başladı.

2008 – BMT Baş katibi Ban Ki Mun Myanmada təbii fəlakət bölgələrinə yardım çağırışlarını artırdı.

2009 – Dünya Bankı qlobal iqtisadi artımın 2,9% azalacağını proqnozlaşdırdı.

2010 – Qırğızıstanda etnik qarşıdurmalar zamanı 100-dən çox insan həyatını itirdi.

2011 – Suriya ordusu Hama şəhərində etirazçılara qarşı geniş əməliyyata başladı.

2012 – Rusiya parlamenti kütləvi aksiyaları məhdudlaşdıran sərt qanun layihəsini qəbul etdi.
2013 – Edvard Snouden ABŞ-ın izləmə proqramlarına dair sənədləri açıqladı.

2014 – ABŞ prezidenti Barak Obama İraqda İŞİD təhlükəsinə qarşı məhdud hərbi dəstək göndərilməsinə qərar verdi.

2015 – Türkiyədə parlament seçkiləri keçirildi – Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) müstəqil hökumət qurmaq üçün yetərli səs toplaya bilmədi.

2016 – UEFA Avropa çempionatı ərəfəsində Fransa vətəndaşı Parisdə silahlı hücum hazırlığında yaxalandı.
2017 – İranın parlamenti və Ayətullah Xomeyni mavzoleyində terror aktları törədildi – məsuliyyəti İŞİD üzərinə götürdü.

2018 – ABŞ-da “#MeToo” hərəkatı çərçivəsində məşhur aktyor Kevin Spacey-yə qarşı yeni ittihamlar irəli sürüldü.

2019 – Sudan paytaxtı Xartumda hərbi hökumətə qarşı etiraz aksiyaları zamanı ordu tərəfindən dinc nümayişçilər qətlə yetirildi.

2020 – Avropada COVID-19 səbəbilə açılma mərhələsi başladı – sərhədlər tədricən açıldı.

2021 – İsrail və HƏMAS arasında atəşkəs razılaşması elan olundu.

2022 – Böyük Britaniyada Boris Conson partiya daxilində etimad səsverməsindən keçdi, lakin zəifləyən mövqeyi ictimaiyyətin diqqətində idi.

2023 – ABŞ Konqresində Ukraynaya dəstəyin davam etdirilməsi ilə bağlı yeni maliyyə paketi təsdiq edildi.

2024 – Yaponiya və Cənubi Koreya liderləri Seulda iqlim dəyişiklikləri və Şimali Koreya məsələlərini müzakirə etdilər.