Tarixdə bu gün - 5 İyun

BAKI, AzerVoice

5 iyun tarixi dünya tarixində bir sıra önəmli hadisələrlə yadda qalıb. Aşağıda bu gün baş vermiş əsas hadisələrin xronoloji xülasəsini təqdim edirik:

1794 – Fransada Böyük Fransız İnqilabı zamanı radikal lider Georges Dantonun tərəfdarları edam edildi.
1795 – Fransa İnqilabından sonra yaranmış sosial-iqtisadi xaosla mübarizə məqsədilə Parisi əhatə edən blokada gücləndirildi.
1811 – Napoleona qarşı mübarizədə İngiltərə Portuqaliyaya silahlı yardım göndərdi.
1822 – Yunanıstan müstəqillik uğrunda Osmanlıya qarşı döyüşlərdə Messolonghi yaxınlığında irəliləyiş əldə etdi.
1826 – Britaniya Hindistanında Benqal ordusunun Sepoy əsgərləri arasında narazılıq artmağa başladı (Sepoy qiyamının ilkin zəminləri).
1827 – Yunanıstan müstəqillik uğrunda mübarizə çərçivəsində Osmani qüvvələri ilə Dervenakia yaxınlığında toqquşdu.
1832 – Parisdə respublikaçı etirazçılarla monarxiya tərəfdarları arasında İyun üsyanı baş verdi.
1837 – Belçika-Niderland sərhədində diplomatik mübahisə nəticəsində ordu hərəkətə gətirildi.
1851 – ABŞ Konqresi Kaliforniya ilə bağlı federal torpaq bölgüsünə dair qərar qəbul etdi.
1865 – ABŞ-da vətəndaş müharibəsi sonrası keçmiş konfederasiya liderlərinə qarşı ilk cinayət işləri açıldı.
1878 – Berlin Konqresi ərəfəsində Osmanlı nümayəndə heyəti Avropa dövlətləri ilə gizli danışıqlara başladı.
1883 – İndoneziyada Krakatau vulkanında ilk seysmik fəallıq müşahidə olundu (bir neçə ay sonra baş verəcək dağıdıcı püskürmənin xəbərçisi).
1896 – Çində Böyük Sarayda dövlət qulluqçuları üçün yazılı imtahan sistemində dəyişiklik edildi.
1900 – Böyük Britaniyada İşçi Partiyasının nüfuzu artaraq parlamentdə ilk dəfə 10 yer qazandı.
1905 – Yaponiya ilə Rusiya arasında diplomatik vasitəçilərlə müharibəni sonlandırmaq üçün ilkin təmaslar başlandı.
1915 – Birinci Dünya Müharibəsi zamanı Almaniya və Avstriya-Macarıstan qüvvələri Rusiyanın qərb cəbhəsində Przemysl qalasını yenidən ələ keçirdi.
1933 – ABŞ prezidenti Franklin D. Ruzvelt Milli Sənaye Bərpa Aktını (NIRA) imzaladı – “Yeni Kurs” proqramının əsas elementlərindən biri.
1940 – Norveçin Narvik limanı müttəfiq qüvvələr tərəfindən Alman ordusundan azad edildi.
1942 – Yaponiya İkinci Dünya Müharibəsi zamanı ABŞ-ın Aleut adalarına hücuma başladı (Aleut döyüşü).
1947 – ABŞ dövlət katibi Corc Marşal Harvard Universitetində çıxışında Marşal Planı ideyasını irəli sürdü.
1953 – Danimarka Avropanın ilk ölkəsi olaraq qadınlara tam hərbi xidmət icazəsi verdi.
1954 – Şimali Vyetnamda Ho Şi Min Fransa ilə sülh danışıqlarına başlamağa razı oldu.
1958 – Küveyt neft gəlirlərinin bölüşdürülməsi üçün ilk dəfə dövlət fondu yaratdı.
1963 – Böyük Britaniyada Christine Keeler qalmaqalı parlament böhranına səbəb oldu.
1966 – ABŞ ordusu Vyetnamda Da Nang bölgəsində yeni hərbi əməliyyata başladı.
1967 – Altı Günlük Müharibə başladı – İsrail Misir, İordaniya və Suriya ilə genişmiqyaslı döyüşlərə girdi.

1968 – ABŞ senatoru və prezidentliyə namizəd Robert Kennedi Los-Ancelesdə qətlə yetirildi (sui-qəsd nəticəsində ağır yaralanıb, ertəsi gün vəfat etdi).

1972 – BMT Baş Assambleyası 5 iyun tarixini Dünya Ətraf Mühit Günü elan etdi.
1975 – Süveyş kanalında ilk dəfə qadın gəmi kapitanı olaraq Misirli Mahinur Şərif rəsmi olaraq tanındı.
1981 – ABŞ-da ilk dəfə olaraq rəsmi olaraq QİÇS (AIDS) haqqında tibb məqaləsi "MMWR" jurnalında dərc edildi.
1984 – Hindistan ordusu Əmritsar şəhərindəki Qızıl Məbədinə daxil olaraq radikal sikhlərə qarşı “Blue Star” əməliyyatına başladı.
1989 – İranda Ruhullah Xomeyninin ölümündən sonra Əli Xamenei yeni ali dini lider elan olundu.
1991 – Qazaxıstan SSR-inin Ali Soveti ölkənin müstəqilliyə doğru ilk addımı olan suverenlik haqqında qanunu qəbul etdi.
1992 – Estoniya vətəndaşlıq haqqında ilk müstəqil qanununu qəbul etdi.
1993 – Bosniya müharibəsi zamanı BMT qüvvələri Sarayevo yaxınlığında humanitar dəhliz yaratdı.
1994 – ABŞ-da 1994-cü il cinayət islahatı layihəsi Konqresdə mübahisəli debatlara səbəb oldu.
1995 – Çeçenistanda Rusiya hərbi hissələri ilə separatçılar arasında ağır döyüşlər davam etdi.
1998 – Pakistan Baş naziri Navaz Şərif Hindistanla əlaqələrin normallaşdırılması üçün danışıqlara hazır olduğunu bəyan etdi.
1999 – Kosovoda NATO qüvvələri serb bölmələri ilə qarşıdurmaya girdi.
2000 – Suriya prezidenti Hafiz Əsəd vəfat etdi; onun oğlu Bəşər Əsəd siyasi varis kimi təqdim olunmağa başlandı.
2001 – ABŞ prezidenti Corc Buş ilk dəfə olaraq Rusiya ilə raketdən müdafiə sistemləri barədə rəsmi narahatlıq bildirdi.
2002 – Hindistan-Pakistan sərhədində hərbi təmaslar zamanı atəşkəs pozuldu.
2003 – Hindistanda yuyucu vasitələrin reklamında məşhur bollivud aktyoru Amitabx Baççanın görüntüsünə qarşı hüquqi proses başlandı.
2004 – Avropa Parlamentinə seçkilər öncəsi İspaniyada kampaniya mitinqində bomba həyəcanı yaşandı.
2005 – Kanadada eynicinsli nikahların qanuniləşdirilməsi ilə bağlı ilk əyalət qanunu qüvvəyə mindi.
2006 – İsrail ordusu Qəzzada HƏMAS-ın mövqelərinə qarşı hava zərbələri endirdi.
2007 – Almaniyada G8 sammiti böyük etirazlarla başladı – iqlim dəyişikliyi və qlobal ədalətsizlik əsas mövzular idi.
2008 – Zimbabvedə prezident seçkilərinin ikinci turuna beynəlxalq müşahidəçilərin buraxılması mübahisə yaratdı.
2009 – Şimali Koreya BMT-nin sanksiyalarına baxmayaraq yeni raket sınağı keçirdi.
2010 – Türkiyə və Braziliya, İranın nüvə proqramı ilə bağlı mübadilə mexanizmi təklifini rəsmi şəkildə təqdim etdilər.
2012 – Misirdə Məhəmməd Mursi prezident seçkilərinin ilk turunda lider mövqeyini qorudu.
2013 – İstanbulda Gezi Parkı etirazları geniş miqyaslı hökumət əleyhinə aksiyalara çevrildi; polisin müdaxiləsi beynəlxalq tənqidlərə səbəb oldu.
2014 – Ukraynanın yeni prezidenti Petro Poroşenko Donbasda “antiterror əməliyyatlarını” davam etdirəcəyini bildirdi.
2015 – Türkiyədə parlament seçkiləri keçirildi; AKP ilk dəfə mütləq çoxluğu itirdi.
2016 – Liviya ordusu İŞİD-in Sirte şəhərindəki mövqelərinə qarşı hücuma başladı.
2017 – Qətər diplomatik mühasirəyə alındı – Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ, Misir və Bəhreyn Dohaya qarşı əlaqələri kəsdilər.
2018 – ABŞ prezidenti Donald Tramp və Şimali Koreya lideri Kim Çen In Sinqapur görüşünün təfərrüatlarını elan etdi.
2019 – Çində internetdə senzura ilə bağlı yeni qanun qüvvəyə mindi.
2020 – Dünya üzrə COVID-19 infeksiyalarının sayı rəsmi olaraq 7 milyonu keçdi.
2021 – Mali ordusu keçid hökumətini devirdi, ikinci dəfə çevriliş baş verdi.
2022 – Ermənistan və Azərbaycan arasında sərhəddə atəşkəs pozuntusu nəticəsində hər iki tərəfdə itkilər baş verdi.
2023 – Ukrayna müharibəsində Kaxovka su elektrik stansiyasının bəndi partladıldı, geniş daşqın və ekoloji fəlakət baş verdi.
2024 – BMT-nin İqlim üzrə Xüsusi Missiyası 5 iyunu “Yaşıl Transformasiya Dekadasının başlanğıcı” kimi elan etdi.