BAKI, AzerVoice

30 May tarixi dünya tarixində bir sıra önəmli hadisələrlə yadda qalıb. Aşağıda bu gün baş vermiş əsas hadisələrin xronoloji xülasəsini təqdim edirik:

1672 – Rus qoşunları Osmanlı İmperiyasına qarşı Çehrin yürüşünü başladılar.

1673 — Polşa-Türkiyə müharibəsi zamanı Vyana yaxınlığında Polşa qoşunları Osmanlı ordusunu məğlub etdi.

1675 — İngiltərə Kral Cəmiyyəti ilk rəsədxanasını Qrinviçdə istifadəyə verdi.

1676 — Rusya ilə Çin arasında sərhəd münaqişələri başladı (Albazino müharibəsi).

1677 — Danimarka və İsveç arasında Şkone müharibəsi davam edirdi.

1678 — Nijmegen sülh müqavilələri ilə Hollandiya və Fransa arasındakı müharibə başa çatdı.

1679 — İngiltərədə Habeas Corpus Act qəbul edildi – qanunsuz həbslərə qarşı hüquqi müdafiə təmin edildi.

1680 — Pueblo üsyanı: Amerika yerli xalqları ispanlara qarşı müvəffəqiyyətli üsyan etdilər.

1681 — Fransa kralı XIV Lüdovik Strasburqu işğal etdi.

1682 — Rusiyada Pyotr I rəsmi olaraq çar elan edildi (hökmdarlıq bacısı Sofiyanın regentliyi ilə başladı).

1683 — Osmanlıların Vyana mühasirəsi uğursuzluqla nəticələndi.

1684 — Müqəddəs İttifaq formalaşdı (Avstriya, Polşa, Venesiya, daha sonra Rusiya) Osmanlıya qarşı.

1685 — İngiltərədə II Ceyms kral oldu və Katolik təbliğatına başladı.

1686 — Rusiya Osmanlıya qarşı Müqəddəs İttifaqa qoşuldu.

1687 — İsaak Nyuton “Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica” əsərini dərc etdi.

1688 — İngiltərədə “Şanlı İnqilab” başladı, II Ceyms devrildi.

1689 — “İnsan Hüquqları Bill of Rights” sənədi İngiltərə parlamenti tərəfindən qəbul olundu.

1690 — Limerik döyüşü: Vilhelmçi qüvvələr İrlandiyada Katolikləri məğlub etdi.

1691 — İrlandiyada Vilhelm müharibəsi başa çatdı.

1692 — Amerikanın Salem şəhərində cadugərlik məhkəmələri başladı.

1693 — Şimali İtaliyada Etna vulkanının partlayışı baş verdi.

1694 — İngiltərədə Bank of England quruldu.

1695 — Osmanlı-Avstriya müharibəsində Avstriya qələbələr qazandı (Kollin döyüşü).

1696 — I Pyotr Rusiya donanmasının əsaslarını yaratdı.

1697 — Osmanlı və Avstriya arasında Karlovitsa müqaviləsinə gedən proseslər başladı.

1698 — Rusiya səfiri Pyotr I Avropaya Böyük Səfər çərçivəsində səfər etdi.

1699 — Karlovitsa sülhü imzalandı: Osmanlı İmperiyası Mərkəzi Avropadakı bir çox əraziləri itirdi.

1700 — İspaniya kralı II Karlın ölümü ilə İspaniya varislik müharibəsi başladı.

1701 — Prussiya krallığı elan edildi, Fridrix I özünü kral elan etdi.

1702 — İngiltərə kraliçası Anna taxta çıxdı.

1703 — Konstantinopolda Patrona Xəlil üsyanının bənzəri üsyanlar baş verdi.

1704 — Blenheim döyüşü: Marlboro hersoqunun rəhbərliyindəki qüvvələr Fransa və Bavariyanı məğlub etdi.

1705 — Rusiya və İsveç arasında Böyük Şimal müharibəsi davam edirdi.

1706 — Almaniyanın Saksoniya ərazisi İsveç tərəfindən işğal edildi.

1707 — Şotlandiya və İngiltərə rəsmi olaraq Böyük Britaniya Krallığını yaratdı.

1708 — Rusiya Narva döyüşündə İsveçlə qarşılaşdı.

1709 — Poltava döyüşü: Ruslar İsveç kralı XII Karlın ordusunu darmadağın etdilər.

1710 — Rusiya Benderi işğal etdi.
1711 — Prut müharibəsi: Osmanlılar Pyotr I-in ordusunu mühasirəyə aldı.
1712 — Pyotr I dövlət idarəçiliyində kollegiyalar sistemini qurdu.
1713 — Utrecht müqaviləsi ilə İspaniya varislik müharibəsi sona çatdı.
1714 — Hannover sülaləsi İngiltərədə hakimiyyətə gəldi.
1715 — Osmanlıda Patrona Xəlil üsyanı başladı (ilk təzahürlər).
1716 — Osmanlı-Avstriya müharibəsi başladı.
1717 — Freemasonluq təşkilatının müasir formasının əsası qoyuldu.
1718 — Pasarofça müqaviləsi imzalandı: Osmanlı bəzi Avropa ərazilərini itirdi.
1719 — İspaniya ilə Fransa arasında münaqişələr davam edirdi.
1720 — İspaniya, Böyük Britaniya və Fransa arasında Madrid müqaviləsi bağlandı.
1721 — Böyük Şimal müharibəsi sona çatdı: Rusiya Baltikyanı əraziləri ələ keçirdi.
1722 — İranın Səfəvi dövlətində Əfqan üsyanı nəticəsində Səfəvilər süqut etdi.
1723 — Rusiya Bakını və Dərbəndi işğal etdi.
1724 — Konstantinopol müqaviləsi: Osmanlı ilə Rusiya İran ərazilərini bölüşdürdü.
1725 — I Pyotr vəfat etdi, II Yekaterina hakimiyyətə gəldi.
1726 — İspaniyada ilk milli bank təsis olundu.
1727 — İngiltərədə Corc II taxta çıxdı.
1728 — Vitus Bering Asiya və Amerika arasındakı keçidi (Bering boğazı) tədqiq etdi.
1729 — Volterin “Lettres philosophiques” adlı əsəri nəşr olundu.

1730 – I Pyotr dövründən sonra Rusiya taxtına çıxmış Anna İoannovna, dövlət aparatında islahatların əsasını qoydu və 30 mayda imperiya idarəçiliyində yeni struktur dəyişikliyini təsdiqlədi.

1744 – Avropa dövlətləri arasında Gənc Aliansın (League of Aix-la-Chapelle) danışıqları bu gün başladı. Bu, Avstriya Varislik Müharibəsinin həllində önəmli addım idi.

1758 – Yeddiillik müharibə zamanı Fransa və Britaniya qüvvələri Almaniyanın qərbində yerləşən Rhein ətrafında qarşıdurmalara başladı. 30 mayda ilk silahlı toqquşmalar baş verdi.

1765 – Böyük Britaniya parlamentində, Şimali Amerika koloniyalarına tətbiq ediləcək "Stamp Act"ın əvəzində yeni vergi sistemi üzərində müzakirələr 30 may tarixində qızğın şəkildə davam etdi. Bu hadisələr sonradan ABŞ İnqilabına səbəb olacaq zəncirvari reaksiyaların başlanğıcı oldu.

1783 – Fransa Akademiyasının dəstəyi ilə qardaşlar Joseph-Michel və Jacques-Étienne Montgolfier 30 may tarixində ilk isti hava balonu sınağını uğurla həyata keçirdilər. Bu, aviasiyanın başlanğıc nöqtəsi sayılır.

1806 – Napoleon Bonapartın təsiri ilə Reyn Konfederasiyası qurulmağa başladı. 30 mayda əsas Alman dövlətləri bu konfederasiyaya qoşulmaq niyyətlərini bildirdilər, bu isə Müqəddəs Roma İmperiyasının sonunun yaxınlaşmasına işarə idi.

1832 – Fransa Ordusu Parisdə işçi üsyanını yatırdı.

1842 – John Francis İngiltərə Kraliçası Viktoriyanı öldürməyə cəhd etdi.

1854 – ABD-Kanada sərhədi boyunca ilk telegraf xətti tam istifadəyə verildi.

1868 – Amerika Birləşmiş Ştatlarında ilk rəsmi "Memorial Day" qeyd olundu.

1871 – Paris Kommunası Fransa ordusu tərəfindən tamamilə yatırıldı.

1883 – New York və Brooklyn arasında Brooklyn Körpüsü rəsmi olaraq açıldı.

1899 – Avstraliya ilk milli seçkilərini keçirdi.

1908 – Belarusda ilk professional teatr, “First Belarusian Theatre” açıldı.

1913 – Parisdə ilk qadın hüquqları konqresi keçirildi.

1922 – Linç hadisələrinin artması səbəbilə ABŞ-da yeni irqçilik əleyhinə qanun layihəsi təqdim olundu.

1934 – Avstriya kansleri Engelbert Dollfuss İtaliya faşistləri ilə gizli razılaşma bağladı.

1935 – Pakistanın Kvetta şəhərində 7.7 bal gücündə zəlzələ oldu, minlərlə insan öldü.

1937 – ABŞ prezidenti Franklin D. Roosevelt işsizlik əleyhinə yeni sosial layihələr paketini təqdim etdi.

1941 – II Dünya Müharibəsi: Alman döyüş gəmisi "Bismarck" Britaniya donanması tərəfindən batırıldı.

1941 – İngiltərə Kral Hərbi Hava Qüvvələri (RAF), nasist Almaniyasının Lübeck şəhərinə böyük bombardman həyata keçirdi. Bu hücum, "morale bombing" strategiyasının bir hissəsi olaraq, mülki və sənaye infrastrukturlarına yönəlmişdi.

1942 – Adolf Hitler SS rəhbəri Heinrich Himmleri Polşanın idarəçiliyinə təyin etdi.

1943 – Manhattan Layihəsi çərçivəsində Los-Alamos laboratoriyasının təməli qoyuldu.

1948 – Kolumbiyada yeni konstitusiya qüvvəyə mindi.

1953 – Yeni Zelandiyalı Edmund Hillary və nepallı Tenzing Norgay Everest zirvəsinə ilk çıxan insanlar oldular.

1958 – Macarıstanda kommunist hakimiyyət devrildi və qısamüddətli milli hökumət quruldu.

1961 – Dominikan Respublikasında diktator Rafael Trujillo öldürüldü.

1967 – Nigeriyada Biafra bölgəsi müstəqilliyini elan etdi və vətəndaş müharibəsi başladı.

1971 – ABŞ-da Mariner 9 Mars planetinə yönəldildi.

1975 – Avropa İqtisadi Birliyi və ASEAN arasında ilk rəsmi diplomatik əlaqə quruldu.

1977 – Türkiyədə Taksim meydanında fəhlə yürüşündə 34 nəfər həyatını itirdi.

1980 – CNN (Cable News Network) rəsmi olaraq yayın həyatına başladı.

1982 – İspaniya NATO-ya üzv oldu.

1989 – Macarıstan Avropa sərhədlərini açaraq Şərq Blokundan çıxışının ilk addımını atdı.

1990 – Romada Avropa İqtisadi Birliyinin sammitində, Şərqi Avropanın bazar iqtisadiyyatına keçidinə dəstək məqsədilə yeni ticarət təşəbbüsləri təsdiq olundu. Bu, Avropa inteqrasiyasında mühüm addım sayılır.

1991 – SSRİ-də sonuncu dəfə "Vətən Müdafiəçisi Günü" geniş miqyasda qeyd olundu.

1992 – BMT təhlükəsizlik şurası Bosniyada sülhü qoruma missiyasına başlamaq qərarı verdi.

1994 – ABŞ və Rusiya arasında yeni strateji silahların azaldılması razılaşması imzalandı.

1995 – BMT Təhlükəsizlik Şurası, Yuqoslaviya müharibəsi ilə bağlı yeni qətnamə qəbul etdi. Qətnamədə Srebrenitsa və digər təhlükəli bölgələrdə sülhməramlı qüvvələrin mandatı gücləndirildi.

1996 – NATO Şərqi Avropa ölkələri ilə təhlükəsizlik danışıqlarına başladı.

1997 – Nigeriyada ordu çevrilişi nəticəsində hərbi rəhbərlik ələ keçdi.

1998 – Pakistan Hindistanın nüvə sınaqlarına cavab olaraq altı nüvə sınağı keçirdi.

1999 – Şimali İrlandiyada Böyük Cümə Sazişi çərçivəsində ilk icra hökuməti formalaşdırıldı.

2000 – Keniya hökuməti ölkədə siyasi məhbusların azad ediləcəyini elan etdi.

2001 – Fransada milli dəmir yolu işçiləri tətilə çıxdılar. Nəticədə Paris və digər şəhərlərdə nəqliyyat sistemində böyük iflic yaşandı. Hökumətlə danışıqlar bu gündən başlandı

2002 – ABŞ prezidenti Corc Buş Rusiyaya səfər etdi və yeni strateji saziş imzalandı.

2003 – Avropa Kosmik Agentliyi Mars Express missiyasını buraxdı.

2004 – ABŞ Senatında İraq müharibəsi ilə bağlı dinləmələr keçirildi.

2005 – Fransa konstitusiyasında Avropa İttifaqı layihəsi ilə bağlı referenduma hazırlıq başladı.

2006 – İndoneziyada Yava adasında 6.3 bal gücündə zəlzələ oldu, 5700-dən çox insan öldü.

2007 – Rusiya və Belarus enerji təchizatı ilə bağlı yeni saziş imzaladı.

2008 – Braziliya parlamenti, Amazon meşələrinin qorunması üçün yeni qanunvericilik təşəbbüsünü təsdiqlədi. Bu tarixdə ekoloji aktivistlər milli yürüş keçirərək qanunun qəbulunu qeyd etdilər.

2009 – ABŞ-da General Motors müflis olduğunu elan etdi.

2010 – Cənubi Koreya və Şimali Koreya arasında artan gərginlik fonunda hərbi təlimlər keçirildi.

2011 – Əfqanıstanda NATO qüvvələrinin təşkil etdiyi əməliyyat nəticəsində Taliban liderlərindən biri Qəndəhar yaxınlığında tutuldu. Bu, terrorizmlə mübarizədə mühüm nailiyyət kimi qeyd olundu.

2012 – Liviyada seçkilər sonrası ilk koalisiya hökuməti quruldu.

2013 – Almaniyada tarixdə ilk dəfə parlamentdə qadın sayısı kişi sayısından çox oldu.

2014 – Tailandda ordu hərbi çevriliş elan etdi.

2015 – İsveçdə “Volvo” pilotsuz avtomobil sınaqlarına başladı.

2016 – Braziliyada prezident Dilma Rousseff parlament tərəfindən vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı.

2017 – Finlandiyada "səsiz məktəblər" layihəsi ictimaiyyətə təqdim olundu. Bu layihə məktəblərdə sosial-emosional rifahı artırmaq üçün siniflərdə meditasiya və sakit düşüncə vaxtı tətbiqini nəzərdə tuturdu.

2018 – İranda benzin qiymətlərinə qarşı geniş xalq etirazları baş verdi.

2019 – Theresa May Brexit razılaşmasına görə istefa verdiyini elan etdi.

2020 – ABŞ-da George Floyd-un polis tərəfindən öldürülməsi böyük etirazlara səbəb oldu.

2021 – Belarusda prezident Lukaşenko müxalifət üzvlərinə qarşı yeni repressiyalar həyata keçirdi.

2022 – Kanadada yerli qəbilələrin ərazisində daha bir kütləvi məzarlıq aşkarlandı.

2023 – Yaponiyanın kosmik agentliyi JAXA, Ayın səthinə enəcək yeni robot sistemini təqdim etdi. Bu gün, Tokio Universitetində keçirilən konfransda prototip ictimaiyyətə nümayiş olundu və beynəlxalq kosmik ictimaiyyətin diqqətini çəkdi.

2024 – Hindistanda parlament seçkilərinin 7-ci mərhələsi keçirildi, seçici fəallığı 65%-i keçdi.