BAKI, AzerVoice
İsgəndəriyyə Kitabxanası haqqında tarix boyu dolaşan ən məşhur iddialardan biri onun müsəlmanlar tərəfindən — xüsusilə də İslamın ikinci xəlifəsi Ömər ibn Xəttabın əmri ilə — yandırılmasıdır. Lakin bu fikir tarixi və elmi əsaslardan çox, miflərə və sonrakı dövrlərdə formalaşan anti-İslam yönlü təbliğata dayanır.
Kitabxananın yaranması
İsgəndəriyyə Kitabxanasının əsası eramızdan əvvəl III əsrdə — çox güman ki, Misir fironu I Ptolemeyin (və ya bəzi mənbələrə görə, onun oğlu II Ptolemeyin) təşəbbüsü ilə qoyulub. Bu kitabxana dövrünün bütün biliklərini toplamaq məqsədilə yaradılmışdı. Əsas məqsəd müxtəlif bölgələrdən toplanan yazıların papiruslara köçürülməsi və saxlanılması idi. Burada toplanmış əlyazmaların sayı bəzi mənbələrdə 700 mindən, digərlərində isə 900 minə qədər göstərilir.
İlk dağıntı və Yuli Sezarın rolu
Kitabxananın ilk ciddi dağıntısı eramızdan əvvəl 48–47-ci illərdə baş verib. Bu, Yuli Sezarın VII Kleopatra ilə qardaşı XIII Ptolemey arasında olan hakimiyyət mübarizəsinə müdaxiləsi zamanı baş verən döyüşlər nəticəsində olub. Yanğın şəhərin limanına və kitabxananın bir hissəsinə ciddi zərər vurmuşdur.
Müsəlmanlar tərəfindən yandırılması iddiası
Qərb mənbələrinin bir qismində, xüsusilə Orta əsr xristian tarixçiləri tərəfindən, İsgəndəriyyə Kitabxanasının müsəlmanların Misiri fəth etməsindən sonra, yəni 642-ci ildə, xəlifə Ömər ibn Xəttabın əmri ilə Əmr ibn As tərəfindən yandırıldığı iddia olunur. Ancaq bu iddiaların tarixi əsasları yoxdur.
Nə İslam mənbələrində, nə də Əmr ibn As və xəlifə Ömər dövrünə aid etibarlı sənədlərdə belə bir göstərişin verildiyinə dair heç bir sübut yoxdur. Bu iddia yalnız İslamı gözdən salmaq məqsədi ilə sonrakı dövrlərdə formalaşdırılmış saxta rəvayətlərə əsaslanır.
Tarixi faktlar: Kitabxananı xristianlar yandırıb
Mövcud tarixi faktlar isə, kitabxananın əsas məhvinin xristianlar tərəfindən həyata keçirildiyini göstərir. 391-ci ildə, Bizans imperatoru I Teodosiusun əmri ilə, İsgəndəriyyə şəhərində yerləşən qədim məbədlər dağıdılmağa başlandı. Həmin dövrdə xristian rahiblər və yepiskoplar, xüsusilə də Teofilos, bütpərəstliyə qarşı mübarizə adı altında bir çox qədim mədəniyyət abidələrini, o cümlədən kitabxananı da dağıtdılar.
İsgəndəriyyədəki dini gərginlik artdıqca, xristianların qədim yazılara və məbədlərə qarşı hücumları genişləndi. Nəticədə, kitabxana tamamilə məhv edildi. Qədim mənbələrdə qeyd olunur ki, kitabxananın qalığı olan əlyazmalar şəhərin hamamlarına daşınaraq orada yanacaq kimi istifadə edilmişdir. Bu, bəşər mədəniyyətinin ən dəyərli irslərindən birinin fəlakətli şəkildə məhv edilməsi demək idi.
İsgəndəriyyə Kitabxanasının məhvində müsəlmanların rolu olduğuna dair heç bir elmi, tarixi və sənədli sübut yoxdur. Əksinə, onun mərhələli şəkildə — əvvəlcə Roma müharibələri, daha sonra Bizans dövründəki xristian radikalizmi nəticəsində dağıldığı aydın şəkildə görünür.
Nəticə etibarilə:
– Kitabxananın ilk zərbəsi Yuli Sezar dövründə olub
– Tamamilə məhv edilməsi isə xristian Bizans imperiyasının dövründə
baş verib
– Müsəlmanların bu prosesdə iştirakına dair heç bir tarixi dəlil
yoxdur
Bu səbəbdən İsgəndəriyyə Kitabxanasının yandırılması barədəki "müsəlmanlar etdi" fikri sadəcə tarixi bir mifdir.
