BAKI,AzerVoice, Azərbaycan İslam Ensiklopediyası
Şeyx Səlahəddin Həsən Naxçıvani Azərbaycanın tanınmış təsəvvüf şeyxlərindən olmuşdur. O, hicri 603-cü (1206-cı) ildə Naxçıvanda dünyaya gəlmişdir. Yeniyetməlik çağlarında atasını itirən Səlahəddin Naxçıvani anası və qardaşı ilə birlikdə Azərbaycanın Xoy şəhərinə köçərək orada məskunlaşmışdır. 23 yaşında ikən anasını da itirmişdir. Bundan iki il sonra, 1231-ci ildə, moğol noyanı Cormağunun Azərbaycanın işğalı zamanı Şeyx Səlahəddin Naxçıvani moğollara əsir düşmüşdür. Təxminən yeddi il əsirlikdə qaldıqdan sonra azadlığa buraxılmış və bundan sonra doqquz il Bolqar ölkəsində yaşamışdır. Məhz bu səbəbdən o, “Bulğari” nisbəsi ilə tanınmışdır. Bu dövrdə təsəvvüfə meyl göstərmiş və mənəvi axtarışlara yönəlmişdir.
Tədqiqatçı Səid Nəfisi Şeyx Səlahəddin Naxçıvaninin fütuvvət şeyxi Əbu’n-Nəcib Sührəvərdinin dostlarından biri olduğunu qeyd edir. Lakin Əbu’n-Nəcib Sührəvərdinin hicri 563-cü ildə (1168-ci ildə), yəni Şeyx Səlahəddin Naxçıvaninin doğumundan 38 il əvvəl vəfat etdiyini nəzərə alsaq, bunun mümkün olmadığı aydın olur. Ehtimal etmək olar ki, Şeyx Səlahəddin Naxçıvani təsəvvüfdə fütuvvət əhlinin yolunu mənimsəmiş və Əbu’n-Nəcib Sührəvərdinin də daxil olduğu bir məşayix silsiləsinə mənsub olmuşdur.
Görünür ki, Şeyx Səlahəddin Naxçıvani Kübrəviyyə təriqətinin şeyxi Sə’dəddin Həmmuyənin (ö. 1254) müridlərindən biri olmuş və fütuvvət məşrəbini də bu vasitə ilə qəbul etmişdir. Bu fikri təsdiqləyən məqamlardan biri də Səid Nəfisinin onun Şeyx Sə’dəddin Həmmuyəyə məxsus “Risaləyi-Qəlbü’l-Münqəlib” adlı əsəri ərəb dilindən fars dilinə tərcümə etdiyini bildirməsidir.
Şeyx Səlahəddin Naxçıvani Bolqar ölkəsindən Mavəraünnəhrə gəlmiş və üç il Buxarada yaşamışdır. Daha sonra, təxminən hicri 648-ci (1250-ci) ildə Azərbaycana qayıtmış, hicri 672-ci (1273-cü) ildə isə Azərbaycandan İrana gedərək 24 il Kirman şəhərində yaşamışdır. Hicri 697-ci ilin cəmadiələvvəl ayında (fevral 1298-ci il) yenidən Azərbaycana dönmüş və Təbriz şəhərində məskunlaşmışdır.
Şeyx Səlahəddin Naxçıvani hicri 698-ci ilin 2 rəbiələvvəl tarixində (8 dekabr 1298-ci il) Təbrizdə vəfat etmiş və Surxab qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur. O, yuxarıda qeyd olunan tərcümə əsəri ilə yanaşı, fars dilində qələmə aldığı təsəvvüfi şeirlərin də müəllifi olmuşdur.
Mənbə: Dosent Elnur Nəsirov/ Orta Əsrlərdə Yaşamış AZƏRBAYCANLI ALİMLƏR, fəqihlər, müfəssirlər, mühəddislər, mütəkəllimlər, ravilər, qarilər …