Bakı,AzerVoice, Azər Hüseynov
Tarixçi, İstanbul Zaim Universitetinin Tarix və Mədəniyyət Bölümü
Doktorantı, Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzinin eksperti,
xüsusi olaraq AzerVoice üçün
Bir çox
məsələlərin həqiqi şəkildə həll edilməsi, onların araşdırılması
zamanı elmilik prinsiplərinə əməl olunması ilə bağlıdır. Bizim
ümmət olaraq ən çox axsayan cəhətlərimizdən biri də məhz elmiliyin
olmamasıdır. Problemlərə yanaşmada emosional çıxışlar, şüarçılıq və
populizm tez-tez üstünlük təşkil edir. Halbuki həqiqi inkişaf və
dirçəliş yalnız elmi yanaşma, təhlil və dərin düşüncə ilə
mümkündür.
Biz ümməti populizmdən çıxarıb elmiliyə yönəltməliyik. Bunun üçün
isə:
1.Problemlərin elmi öyrənilməsinə,
2.Onlara konkret və metodoloji yanaşmaların tətbiq olunmasına,
3.Reallıq və tarixi kontekstdən çıxış edərək həll yolları
tapılmasına ehtiyac var.
Məsələn, müsəlmanlar arasındakı parçalanma
məsələsini araşdıraq.
Problemin Doğru Müəyyən Edilməsi
Müsəlman dünyasında parçalanma haqqında danışarkən, çox zaman
ümumiləşmiş və konkretlikdən uzaq cavablar eşidirik:
•“Qurandan ayrı düşdük.”
•“Sünnədən uzaqlaşdıq.”
•“Birliyimiz yoxdur.”
•“Xarici qüvvələr bizi
parçaladı.”
Bu fikirlər müəyyən mənada doğru olsa da,
yetərli deyil və problemləri həll etməyə kömək etmir. Çünki bu cür
yanaşmalar məsələni konkretləşdirmir və çıxış yolu göstərmir.
Elmilik tələb edir ki, problemi daha dəqiq təyin edək.
1. Hər şeydən öncə, hansı parçalanmadan
danışırıq?
Parçalanma dedikdə, hansı aspekt nəzərdə
tutulur? Çünki parçalanma müxtəlif sahələrdə özünü göstərə
bilər:
•Etiqadi parçalanma – Fərqli məzhəblər və islami cərəyanlar
arasında fikir ayrılıqları.
•İctimai parçalanma – Müsəlman cəmiyyətlərində sosial təbəqələşmə
və birlik çatışmazlığı.
•Siyasi parçalanma – Müsəlman dövlətlərinin öz aralarında ixtilaflı
mövqe tutması və bir-biri ilə münaqişədə olması.
•Mədəni parçalanma – Müxtəlif mədəniyyətlərin təsiri altında
müsəlman kimliyinin fərqli istiqamətlərdə formalaşması.
Bunların hamısını "parçalanma" adı altında toplamaq mümkün olsa da,
həll yollarını tapmaq üçün konkret sahəni ayırd
etməliyik.
2. Parçalanmanın miqyasını müəyyən
etməliyik
Söhbət bütün ümmət səviyyəsində bir
parçalanmadan gedir, yoxsa müəyyən bir coğrafi bölgədə və ya zaman
kəsiyində baş verən parçalanmadan?
Məsələn:
•Osmanlı imperiyasının süqutundan sonra müsəlman
dünyasında baş verən siyasi parçalanma.
•XX əsrin ikinci yarısında Yaxın Şərqdə baş qaldıran məzhəb
qarşıdurmaları.
•Müasir dövrdə müsəlman gənclərinin qərbləşmə və ya radikalizm
arasında seçim qarşısında qalması.
Bu məsələləri konkret olaraq tədqiq etmədikcə, onların həlli üçün
dəqiq yanaşmalar formalaşdırmaq mümkün deyil.
Problemin Dərin Təhlili: Səbəblər və
Kontekst
Elmiliyin əsas prinsiplərindən biri də problemin
səbəblərini müəyyən edib, onu tarixi və sosial kontekst daxilində
təhlil etməkdir.
Müsəlman dünyasındakı parçalanmanı tədqiq
edərkən, sadəcə "biz parçalanmışıq" demək kifayət etmir. Səbəbləri
öyrənmək lazımdır:
•Tarixi səbəblər: Müsəlman dünyasında parçalanma
prosesi nə vaxt və necə başlayıb? Bu parçalanma hansı tarixi
hadisələrlə əlaqəlidir?
•Siyasi səbəblər: Müasir müsəlman dövlətləri niyə bir-biri ilə
əməkdaşlıq etmir və ya bir-biri ilə düşmənçilik aparır?
•İqtisadi səbəblər: Müsəlman ölkələri arasında iqtisadi asılılıq və
gücsüzlük parçalanmanı necə dərinləşdirir?
•Sosial səbəblər: Cəmiyyət daxilindəki ayrı-seçkilik və təbəqələşmə
birliyi niyə sarsıdır?
•Dini və ideoloji səbəblər: Fərqli məzhəblərin bir-birinə
münasibəti necə olub və niyə qarşıdurmalar yaranıb?
Bunlar təkcə nəzəri suallar deyil. Bu suallara dəqiq cavablar
tapmadan problemin həlli üçün real addımlar atmaq mümkün
deyil.
Elmilik Olmadan Həll Yolu
Yoxdur
Əgər biz ümmətin problemlərini həqiqətən həll
etmək istəyiriksə, elmiliyi əsas prinsip kimi qəbul etməliyik. Bu,
aşağıdakı yollarla mümkündür:
1.Problemləri dəqiq müəyyən etmək – Abstrakt deyil, konkret şəkildə
araşdırmaq.
2.Məsələləri statistik və tarixi məlumatlarla təhlil etmək –
Hisslərə deyil, faktlara əsaslanmaq.
3.Duyğusallıqdan uzaq, analitik yanaşma tətbiq etmək – Həqiqəti
söyləməkdən çəkinməmək.
4.Özümüzü tənqid etmək və yanlışlarımızı görmək – İslah üçün
cəsarətli olmaq.
Elmilik olmadan, ümmətin dirilişindən danışmaq mümkün deyil. Əks
halda, eyni səhvləri təkrarlamaqdan və şüarlar səsləndirməkdən
başqa bir şey etmərik.
