BAKI,AzerVoice
Tariq Əziz (28 aprel 1936 – 5 iyun 2015) İraqın ən tanınmış siyasətçilərindən biri olmuşdur. 1979–2003-cü illərdə İraqın Baş nazir müavini, 1983–1991-ci illərdə isə Xarici işlər naziri kimi fəaliyyət göstərmişdir. Əziz Səddam Hüseynin yaxın məsləhətçisi olmuş və uzun illər İraqın beynəlxalq aləmdə siması sayılmışdır. Etnik olaraq assuriyalı və Keldani katolik dininə mənsub olan Əziz, ərəb millətçiliyini dəstəkləyən nadir xristian siyasətçi idi.
Erkən Həyatı və Təhsili
Tariq Əziz İraqın şimalında yerləşən Tel Keppe kəndində doğulmuşdu. Ailəsi qədim xristian icmalarından olan Keldani Katolik Kilsəsinə mənsub idi. Onun doğum adı Mikail (və ya Maykl) Yuhanna olmuş, sonradan adını "Tariq Əziz"ə dəyişmişdi. Bu addəyişmə onu ərəb və müsəlman əhalisi arasında daha asan qəbul etdirirdi.
Əziz Bağdad Universitetində ingilis dili üzrə təhsil almış, daha sonra jurnalistika sahəsində çalışmışdır. 1957-ci ildə qadağan olunmuş Ərəb Sosialist Bəəs Partiyasına qoşularaq siyasi fəaliyyətə başlamışdır.
Siyasi Yüksəlişi: 1968–1979
1968-ci ildə Bəəs Partiyası hakimiyyətə gəldikdən sonra Əzizin siyasi karyerası sürətlə inkişaf etdi. O, əvvəlcə İnqilabi Komanda Şurasının Ümumi İşlər Bürosunun üzvü, daha sonra isə Regional Komandanlığın (partiyanın ən yüksək idarə orqanı) üzvü seçildi. 1977-ci ildə İnqilabi Komanda Şurasına daxil oldu.
Bu dövrdə İraq xarici siyasətdə Sovet İttifaqı ilə yaxın münasibətlər qurmuşdu. Əziz isə İraqın müstəqil xətt izləməsini, ABŞ və Avropa ilə də münasibətləri qorumasını təklif edirdi. Xüsusilə Fransa ilə əməkdaşlığın genişlənməsi onun təşəbbüslərindən biri idi.
1970-ci illərdə İraqın neft sənayesinin milliləşdirilməsi qərarı beynəlxalq aləmdə ciddi rezonans doğurdu. Qərb dövlətlərinin narahatlığına baxmayaraq, İraq öz suverenliyini qorumaq üçün bu addımı atdı.
Baş Nazir Müavini və Xarici İşlər Naziri: 1979–1991
1979-cu ildə Əziz Baş nazir müavini təyin olundu. 1983-cü ildə isə ölkənin Xarici işlər naziri vəzifəsini icra etməyə başladı. O, əsasən İran–İraq müharibəsi dövründə beynəlxalq arenada İraqın mövqeyini müdafiə edirdi.
Əziz 1984-cü ildə ABŞ Prezidenti Ronald Reyqanla görüşdü. Həmçinin Fransa və Sovet İttifaqı ilə hərbi və iqtisadi əlaqələri genişləndirmək üçün uğurlu diplomatik danışıqlar apardı. 1988-ci ildə Cenevrədə İran–İraq müharibəsinin sonlandırılması üçün danışıqlarda iştirak etdi.
Sui-qəsd Cəhdi
1980-ci ildə Əl-Mustənsiriyyə Universitetində ona qarşı Dəva Partiyası tərəfindən təşkil olunmuş sui-qəsd cəhdi baş verdi. Əl qumbarası ilə edilən hücum nəticəsində Əziz yaralansa da, sağ qaldı. Bu hadisə İraq hökuməti tərəfindən İranın təxribatı kimi təqdim edildi və İran–İraq müharibəsinin səbəblərindən biri hesab olundu.
Körfəz Müharibəsi və Diplomatik Böhran
1990-cı ildə İraq Küveytə hücum etdi. Əziz beynəlxalq aləmdə bu hücumu əsaslandırmağa çalışdı və Küveytin neft hasilatını artıraraq İraqın iqtisadiyyatına zərbə vurduğunu iddia etdi.
1991-ci ildə Cenevrədə ABŞ Dövlət katibi Ceyms Beykerlə danışıqlar aparsa da, münaqişənin qarşısı alınmadı və Körfəz Müharibəsi başladı. Müharibə nəticəsində İraq diplomatik təcridə məruz qaldı və Əzizin diplomatik səyləri uğursuzluqla nəticələndi.
Müharibədən Sonra: 1991–2003
Sanksiyalar və UNSCOM ilə Əlaqələr
Müharibədən sonra İraq ağır BMT sanksiyalarına məruz qaldı. Əziz UNSCOM ilə danışıqlarda İraqın kimyəvi və bioloji silah proqramlarını ləğv etdiyini iddia edirdi. Lakin ABŞ və Birləşmiş Krallıq təzyiqləri nəticəsində sanksiyalar davam etdirildi.
Əziz UNSCOM-u İraqda casusluq fəaliyyəti yürütməkdə ittiham edirdi və İraqın beynəlxalq hüquqa riayət etdiyini müdafiə edirdi.
Xarici Səfərlər və Müharibəyə Qarşı Çıxışlar
2001-ci ildə Moskvada, 2002-ci ildə isə Ankarada aparılan diplomatik səylər nəticəsində bəzi qərb planlarının qarşısı alındı. Əziz ABŞ-ın İraqa hücum etməsi planına qarşı sərt çıxışlar etmişdi.
Vatikan şəhərində Papa II İohann Pavel ilə görüşü zamanı da İraqın əməkdaşlığa hazır olduğunu bildirmişdi.
Həbs, Məhkəmə və Ölüm
Təslim Olması və Məhkəmə Prosesi
Əziz 24 aprel 2003-cü ildə könüllü olaraq ABŞ qüvvələrinə təslim oldu. 2008-ci ildə insanlığa qarşı cinayətlərdə təqsirli bilinərək 15 il həbs cəzası aldı. Sonradan kürdlərin məcburi köçürülməsi səbəbilə əlavə 7 il cəza verildi. 2010-cu ildə isə ölüm hökmü çıxarılsa da, beynəlxalq təzyiqlər nəticəsində cəza qeyri-müəyyən müddətli həbslə əvəz edildi.
Sağlamlıq Problemləri və Ölümü
Həbsdə olduğu illərdə Əziz depressiya, diabet, ürək xəstəlikləri və xoradan əziyyət çəkdi. 5 iyun 2015-ci ildə Nəsiriyyədə infarktdan dünyasını dəyişdi. Cəsədi İordaniyaya aparıldı və Madaba şəhərində dəfn olundu.
