BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
İsraildə ABŞ-la münasibətlərin xarakteri ətrafında artan mübahisə Baş nazir Benyamin Netanyahunu ciddi çətin vəziyyətə salıb. O, ölkə daxilində İsrailin suverenliyini zəiflətməkdə və dövləti ABŞ administrasiyasının tabeliyinə çevirməkdə ittiham olunur. İsraillilər həmişə ABŞ-la yaxın münasibətləri ilə öyünürlər. Lakin son vaxtlar Amerika administrasiyasının mövqeləri İsrail ictimaiyyətində Vaşınqtonla əlaqələrin təbiətində müəyyən disbalans yarandığı təəssüratını formalaşdırıb.
Mübahisələr, ABŞ-ın Netanyahunun hökumətini oktyabrın 9-da Qəzzada atəşkəs sazişinə imza atmağa məcbur etməsindən sonra daha da qızışdı. ABŞ prezidenti daha əvvəl bildirmişdi: “Əgər mən Netanyahunu dayandırmasaydım, o, illərlə bu müharibəni davam etdirərdi.”
Gərginlik, Knessetin bu həftə İordan çayının qərb sahilinin ilhaqı ilə bağlı ilkin qanun layihəsini səsə qoymasından sonra pik həddə çatdı. ABŞ-ın sərt reaksiyası fonunda Tramp İsrailə xəbərdarlıq etdi ki, əgər layihə davam etdirilərsə, Vaşınqtonun dəstəyi dayandırılacaq. Bundan sonra Netanyahunun həmin təşəbbüsdən açıq şəkildə uzaqlaşdığı görüldü.
ABŞ-ın vitse-prezidenti C.D. Vens isə məsələni kiçildərək dedi: “Əgər insanlar simvolik səsvermə keçirmək istəyirlərsə, buyursunlar.” Bu ifadə Vaşınqtonun İsrail parlamentinə təsirini açıq şəkildə nümayiş etdirdi - yəni ABŞ-ın razılığı olmadan belə səsvermələrin siyasi anlamı yoxdur.
İsrail mediası hökumətin bu “Amerika himayədarlığı” qarşısındakı mövqeyini kəskin tənqid etdi. “Haaretz” qəzetinin yazarı Karolina Landsman qeyd etdi ki, “ABŞ bu gün İsrail daxilində real suverenliyi həyata keçirir, Netanyahunun hökuməti isə yalnız simvolik və ritorik suverenliyə sahibdir.”
O, həmçinin qeyd etdi ki, “Knesset fəxrlə Qərb sahilinə suverenlik qanunlarını qəbul edərkən, hökumət könüllü şəkildə yaşıl xəttin içərisindəki suverenliyindən imtina edir və ABŞ-ın Kiryat Gatda hərbi qərargah yaratmasına icazə verir - bu da İsrailin müstəqil dövlətdən Amerika nəzarətindəki rejimə çevrildiyini göstərir.”
Landsman, vitse-prezident Vensin çıxışına toxunaraq, onun sözlərini belə şərh etdi: “ABŞ administrasiyası İsrail hökumətinə elə yanaşır ki, sanki o, uydurma dostları ilə qanun oynayan bir uşaqdır.”
Netanyahu isə vəziyyəti yumşaltmağa çalışaraq hökumət iclasında bəyan etdi ki, İsrail və ABŞ arasındakı münasibətlər “güclü strateji tərəfdaşlıq” üzərində qurulub və hazırda ən yüksək səviyyəsinə çatıb.
Baş nazir “İsrailin ABŞ-dan asılı olması barədə səslənən gülünc iddiaları” rədd etdi və bildirdi: “İsrail müstəqil dövlətdir, ABŞ da elə. Münasibətlərimiz bərabərhüquqlu tərəfdaşlıq üzərində qurulub və bu əməkdaşlıq son dövrlərdə İranın zərbələnməsi əməliyyatının ikinci mərhələsində öz zirvəsinə çatdı.”
Netanyahu ABŞ-la birgə son uğurlardan da bəhs etdi: “Biz birlikdə Qəzzadan bütün sağ qalan girovları azad etdik, qətlə yetirilənlərin cəsədlərini qaytarmaq üçün çalışdıq və Yaxın Şərqin simasını birgə dəyişirik.”
O, İsrailin təhlükəsizlik siyasəti ilə bağlı heç kimdən icazə almayacağını vurğuladı: “Bizə qarşı edilən hər hücuma cavab veririk - Livanda, Qəzzada və başqa yerlərdə olduğu kimi.”
Qərb mediası da bu gərgin münasibətləri diqqət mərkəzinə gətirib. Fransanın “Libération” qəzeti yazıb ki, Qəzzadakı atəşkəs razılaşması “ABŞ tərəfindən Netanyahunun susdurulması” kimi qəbul edilməlidir. Qəzetin məlumatına görə, Tramp oktyabrın 4-də Netanyahuyla telefon danışığında deyib: “Sən bütün dünyaya qarşı döyüşə bilməzsən; bəzən dayanmaq lazımdır.”
Qəzetin iddiasına görə, Tramp İsraildə böyük populyarlığa malik olsa da, Netanyahunu gizli şəkildə müharibəni dayandırmağa məcbur edib.
Analitiklər hesab edirlər ki, ABŞ-ın atəşkəsin ikinci mərhələsi ilə bağlı planı ətrafında aparılan danışıqlar Vaşınqton -Təl-Əviv münasibətləri üçün əsl sınaq olacaq. Danışıqlarda beynəlxalq təhlükəsizlik qüvvəsinin tərkibi və iştirak edəcək ölkələr məsələsində fikir ayrılığı mövcuddur; İsrail xüsusilə Türkiyənin iştirakına qarşı çıxır.
Netanyahu bu barədə deyib: “İsrail üçün qəbuledilməz qüvvələri biz müəyyən edəcəyik, və bu, ABŞ tərəfindən də qəbul edilir.” ABŞ Dövlət katibi Marko Rubio da bildirib ki, “beynəlxalq qüvvəyə daxil olacaq ölkələr İsrailin etimadını qazanmalıdır” - bu da Təl-Əvivi sakitləşdirmək üçün Vaşınqtonun diplomatik jesti kimi qiymətləndirilir.