BAKI, AzerVoice, Analitik Təhlil Mərkəzinin eksperti , ƏHMƏD SALİH HƏLƏBİ (MƏKKƏ)
Çarlz Daouti yalnız Şərq tarixini və onun xalqlarının həyatını öyrənən bir şərqşünas deyildi, o, həm də səyyah və alim idi. O, gənclik illərindəki səyahətlərində geologiya elmini Kembric Universitetində öyrənməklə birlikdə buzlaqlarla örtülü bölgələrdə tədqiqat səfərlərinə də çıxmışdı. O, 19 avqust 1843-cü ildə Birləşmiş Krallıqda doğulmuşdu. İngilis dilinə xidmət göstərməyə xüsusi maraq göstərmiş, danimarka və holland dillərini öyrənmişdi.
1876-cı ildə, 33 yaşında ikən o, Mədain Salehə çatmağı bacardı, orada dolaşdı və məzarların fasadlarına həkk olunmuş yazı və təsvirləri köçürdü. Halbuki, isveçrəli səyyah və tarixçi Burkhardt, eləcə də ingilis zabiti və tərcüməçi Burton ora daxil olmaqda uğursuz olmuşdular.
Daouti səyahətinə İspaniyadan başladı, ordan İtaliyaya, sonra Yunanıstana, ardınca isə 1875-ci ildə Misirə getdi. Oradan Sina səhrasını keçərək qədim şəhər olan Petraya gəldi. Petra İordaniyanın cənubunda yerləşən tarixi-arxeoloji şəhərdir, qayaüstü memarlığı və qədim su kəmərləri sistemi ilə məşhurdur. Orada o, Madain Saleh haqqında eşitdi. Bu qədim şəhər əvvəllər “əl-Hicr” adı ilə tanınırdı və hazırda Səudiyyə Ərəbistanının şimal-qərbində yerləşir. Daouti qərara gəldi ki, Burkhardt və Burtonun uğursuz olduqları bu məqsədi reallaşdırsın. Petradan “Xəlil” adı ilə gizli şəkildə həcc karvanına qoşuldu və 1876-cı ilin noyabrında Madain Salehə çatdı. Orada dolaşaraq məzarların üzərindəki yazı və təsvirləri köçürdü. Daha sonra həcc karvanı ilə yoluna davam etmədi, bədəvi tayfaları ilə birgə yaşadı və onlarla birlikdə gəzdiyi yerləri öyrəndi.
1878-ci ilin iyulunda isə yenidən həcc karvanına qoşularaq Hicaza getdi, Taaifə çatdı, oradan isə 1878-ci ilin avqustunda Ciddəyə getdi. Beləliklə, 1876–1878-ci illər arasında Madain Saleh, Teyma, əl-Ula, Burayda, Cəbəl Şəmmər, Xeybər, Taaif və Ciddə kimi bölgələri geniş şəkildə təsvir etdi.
Onun “Ərəbistan səhrasında səyahətlər” adlı kitabı bu müşahidələrin nəticəsi olaraq on il ərzində hazırlanıb və 1888-ci ildə dörd cilddə nəşr edilib. Misirdə Milli Tərcümə Mərkəzi 2005-ci ildə həmin əsərin tərcüməsini nəşr etdi. Tərcüməni Səbri Məhəmməd Həsən etmiş, redaktəsini və təqdimatını isə professor Camal Zəkəriyyə Qasım həyata keçirmişdi. Bu kitab Ərəbistan yarımadasını əhatə edən ən mühüm əsərlərdən biri sayılır. Orada xüsusilə Ramazan ayının gəlişi zamanı sakinlərin təəssüratları və onların isti hava şəraitinə baxmayaraq oruca və ibadətlərə bağlılıqları vurğulanır.
Daouti kitabında belə yazır: “Ramazan, oruc ayı, yaxınlaşmaq üzrə idi. Bu ay müsəlmanların ruhunu, hətta səhrada yaşayan bədəvilərin belə qəlbini dərin şəkildə məşğul edirdi və onlara daha artıq təqva bəxş edirdi. Onlar namaz vaxtı evlərindən çıxır, sıraya düzülür, imamı dinləyir, alnı açıq şəkildə torpağa qoyub səcdəyə gedirdilər. Burada bütün müsəlmanlar dində və ibadətdə bərabər idi.”