BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
Qahirə ilə Tehran arasındakı əsaslı fikir ayrılıqları ikitərəfli münasibətlərin gedişatını proqnozlaşdırmaq üçün bir pəncərə açır və bölgədə formalaşan yeni ittifaq xəritəsinin konturlarını göstərən mühüm bir göstərici rolunu oynayır.
İranın xarici işlər naziri Abbas Ərakçinin 2 iyun tarixində Qahirəyə etdiyi səfərə baxmayaraq (bu, nazirin 2024-cü ilin oktyabrından bəri ikinci səfəri idi), bu səfər olduqca gözlənilməz təsir bağışladı. O vaxt Ərakçi regionda bir neçə paytaxta baş çəkərək İsrailin İranın həmin ayın əvvəlində həyata keçirdiyi ballistik raket hücumuna cavab olaraq mümkün hücum təhlükəsinə qarşı dəstək toplamağa çalışmışdı.
Qahirə isə Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin baş direktoru Rafael Mariano Qrossinin ziyarətini fürsət bilib, İranlı nazir ilə görüş təşkil etməyə qərar verdi. Bu addımın məqsədi, Tehranın agentliklə gərgin münasibətlərini yumşaltmaq cəhdi kimi qiymətləndirilir. Xüsusilə də, agentliyin İranın uranı zənginləşdirmə fəaliyyətlərindəki yeni inkişafları ortaya çıxaran son hesabatından sonra vəziyyət daha da mürəkkəbləşmişdi.
Qahirə, İranlı naziri agentliyin rəhbəri ilə görüşə dəvət etməklə siyasi motivasiyalı bir xətt izləyərək, İranın nüvə məsələsində və ABŞ-İran danışıqlarında yaranan mürəkkəb vəziyyətdən faydalanaraq öz mövqeyini gücləndirmək istəyirdi. Bu təşəbbüslə Misir bölgədə gərginliyin daha da artmasının qarşısını almağa və bölgənin təhlükəsizlik və iqtisadi sabitliyinə töhfə verməyə çalışırdı. İsrailin Tehrana qarşı hərbi hücum planları ilə bağlı xəbərlərin artması fonunda, Vaşinqton və Tehran arasında danışıqların pozulması halında Misir mümkün gərginliyin önlənməsinə səy göstərirdi.
Son 18 ay ərzində baş verən hadisələr Misiri belə bir nəticəyə gətirib ki, bölgədə gərginlik artdıqca, onun mənfi nəticələrini ilk yaşayan ölkə Misir olur. Buna görə də, İran xarici işlər nazirini qəbul etmək qərarının əsas səbəbi Misirin Tehranla siyasi divident qazanmaq cəhdi idi ki, bu da gələcək mərhələdə ona sərf edə bilər.
Bunu isə daha çevik xarici siyasət xətti ilə həyata keçirmək mümkündür. Belə ki, bölgədə gərginliyin azaldılması Misirin təhlükəsizlik və iqtisadi sabitliyinə müsbət təsir göstərə bilər.
Qahirənin bu addımı, həmçinin İranın Yəməndəki husilərin Qırmızı dənizdə ticarət gəmilərinə etdiyi hücumların qarşısını almaq üçün daha konstruktiv rol oynamasına ümid bəsləməsi ilə bağlı idi. Bu hücumlar son 18 ay ərzində Misir iqtisadiyyatına milyardlarla dollar ziyan vurub və Misirin Süveyş kanalından əldə etdiyi aylıq gəlirlərdə təxminən 800 milyon dollar itkiyə səbəb olub. Süveyş kanalı təkcə milli gəlirin mühüm hissəsi deyil, həm də 1869-cu ildən bəri Misirin geostrateji əhəmiyyətinin əsas dayağıdır.
Misir son dövrlərdə husilərin hücumlarına qarşı hərbi əməliyyatlara qoşulmaqdan imtina edərək, bu hücumların dayandırılmasının açarının Qəzzaya qarşı müharibənin dayandırılmasında olduğunu bildirib. Bu mövqe yanvar ayında İsrail ilə HƏMAS arasında atəşkəs və əsir mübadiləsi sazişi əldə olunanda öz təsdiqini tapdı və husilər hücumlarını müvəqqəti olaraq dayandırdılar. Lakin bu saziş İsrail hökumətindəki radikal qanadların təzyiqi nəticəsində uzun müddət davam etmədi.
Husilərin hücumlarının artmasından sonra Misir müxtəlif kanallarla Tehrana öz narahatlıqlarını çatdırmağa çalışdı və İranın Yəməndəki qruplara təsir gücünü nəzərə aldı. Lakin 2 iyun tarixində İran xarici işlər nazirinin Qahirəyə səfəri gözlənilməz açıqlama ilə yadda qaldı: Tehran husilərin hücumlarını dayandırmağa gücünün çatmadığını etiraf etdi. İranlı nazir Misirli həmkarı Bədr Əbdül-Əatinin iştirakı ilə keçirilən birgə mətbuat konfransında ölkəsinin husilərə dəstəyinin onların hərbi qərarlarına təsir imkanını əhatə etmədiyini vurğuladı.
Buna baxmayaraq, Misir Tehranın siyasətində müəyyən korrektələrin baş verəcəyinə ümid bəsləyirdi. Çünki regiondakı son uğursuzluqlardan və nümayəndələrinin ardıcıl məğlubiyyətlərindən sonra İran olduqca həssas vəziyyətə düşüb. Hazırda ABŞ və ya İsrail ilə mümkün qarşıdurma təhlükəsi qarşısında Tehran nüvə proqramını düzgün idarə etmədiyi təqdirdə daha ağır nəticələrlə üzləşə bilər.
Lakin husilər mövzusu Qahirə ilə Tehran arasındakı fikir ayrılıqlarının yalnız bir hissəsidir. Çünki Tehranın bölgədə silahlı qruplara verdiyi dəstək, hər iki ölkənin yaxınlaşmasına mane olan əsas amillərdən biri olaraq qalır. Mətbuat konfransında Misir tərəfi nəzəri cəhətdən hökumətlərin legitimliyinin dəstəklənməsi kimi ümumi məsələləri vurğulamağa çalışsa da, İran tərəfi bu məsələlərə konkret dəstək verməkdən çəkinib.
Məcburi əlaqə
Misirin nüvə silahlarının yayılmasının qarşısının alınması siyasəti
və kütləvi qırğın silahlarından azad bölgə təşəbbüsü Tehranla
strateji ziddiyyət yaradan əsas mövzulardan biridir. Misir
1960-cı illərdə Nüvə Silahlarının Yayılmasının Qarşısının Alınması
Müqaviləsini imzaladıqdan sonra bu məsələdə öncül rol oynayıb və
nüvə silahları hazırlayan bütün ölkələrə, o cümlədən İran və
İsrailə eyni məsafədə yanaşır.
Bu dərin fikir ayrılıqları fonunda Misir-İran münasibətlərində hərtərəfli barışığın yaxın perspektivdə reallaşacağı inandırıcı görünmür. Çünki İran ənənəvi siyasətinə sadiq qalmaqda davam edir və bu da bölgədəki və dünyadakı sürətli dəyişikliklər fonunda ikitərəfli münasibətlərin yaxın və orta müddətdə çətin olacağını göstərir.
Bununla belə, iqtisadi sahədə Misir və İran arasında ortaq məxrəc tapıla bilər. Hər iki ölkə fərqli səbəblərdən belə bir əməkdaşlıq imkanını dəyərləndirir. Misir xarici sərmayələri cəlb etmək, turizmi inkişaf etdirmək və beynəlxalq ticarət əlaqələrini genişləndirmək üçün qlobal tərəfdaşlıq şəbəkəsini böyütməyə çalışır. Digər tərəfdən, İran uzun illər davam edən iqtisadi sanksiyalardan sonra regional və beynəlxalq iqtisadi təcridini qırmaq üçün Misiri strateji bir ticarət körpüsü kimi görür.
Tehran, böyük bazara və qitələri birləşdirən strateji mövqeyə malik Misir bazarını öz sərmayəçiləri üçün Afrika və beynəlxalq bazarlara çıxış üçün mühüm fürsət hesab edir.
Lakin əsas sual hələ də açıq qalır: Görəsən, bu iqtisadi əməkdaşlıq İranın siyasətində yumşalmaya və Misirin narahatlıqlarının azalmasına səbəb olacaqmı? Bu sualın cavabını yalnız gələcəkdə bölgədə baş verəcək hadisələr göstərə bilər.
