BAKI, AzerVoice
Bitkilərin cinsiyyətə malik olub-olmaması bir çox insanlar üçün sual doğuran və təbiətdə fərqli formalarda müşahidə olunan elmi mövzudur. Mütəxəssislər bildirirlər ki, bitkilər də heyvanlar kimi erkək və dişi cinsiyyət orqanlarına sahib ola bilirlər. Bu, onların çoxalma sisteminin əsas hissəsini təşkil edir.
Bitkilərdə cinsiyyət fərqləri, əsasən, spermanın və yumurtanın əmələ gəldiyi orqanlarla müəyyən edilir. Örtülütoxumlu (çiçəkli) və açıqtoxumlu bitkilərdə erkək orqanlar polen, yəni sperma daşıyan tozcuqları, dişi orqanlar isə yumurtacıq (ovul) ehtiva edən yumurtalıqları əmələ gətirir. Beləliklə, bu bitkilər cinsiyyətə görə müəyyənləşə bilirlər.
Araşdırmalara görə, bəzi bitkilər yalnız erkək və ya yalnız dişi fərdlər şəklində mövcuddur. Ginkgo, kivi, kannabis və söyüd kimi növlər yalnız polen və ya yalnız toxum istehsal edən fərdlərə malikdir. Botanika terminologiyasında bu cür bitkilər dioik (iki evlik) adlanır. Bu strategiya müxtəlif fərdlər arasında tozlanmanı təmin edərək genetik müxtəlifliyi artırır.
Şəhərsalma baxımından isə maraqlı tendensiyalar müşahidə olunub. Bir çox şəhərlərdə küçə ağacları kimi yalnız erkək fərdlər əkildiyi üçün, meyvə və çiçək zibilliliyinin qarşısı alınsa da, polen allergiyalarının artması kimi mənfi nəticələr ortaya çıxıb.
Əksər bitkilər isə monoik (bir evlik) hesab olunur – bu, eyni fərddə həm erkək, həm də dişi orqanların mövcudluğunu ifadə edir. Məşhur çiçək növləri – gül, lalə, zanbaq kimi çiçəklərə malikdir. Burada dişicik erkəciklərlə əhatə olunur və çiçəyin daxilində tozlanma baş verə bilər.
Bəzi monoik bitkilərdə – məsələn, balqabaq, qarğıdalı və ağcaqayın – erkək və dişi çiçəklər ayrı-ayrılıqda olsa da, eyni bitki üzərində inkişaf edir. Bu strategiya iynəyarpaqlılarda da geniş yayılıb; polen erkək qozalardan küləklə daşınaraq dişi qozalarda tozlanmanı təmin edir.
Bununla yanaşı, qıjı və ciyər otu kimi sporla çoxalan bitkilərdə də erkək və dişi strukturlar mövcuddur, lakin onların həyat dövrü daha mürəkkəbdir və fərqli bioloji mərhələlərdə baş verir.
Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, bitkilərdə cinsiyyətin formalaşması və tozlanma mexanizmləri təkcə bioloji proses deyil, həm də ətraf mühitə uyğunlaşma, ekoloji tarazlıq və genetik davamlılıq baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır.
