BAKI, AzerVoice
Viking dövründə (təxminən 750–1100-cü illər) uşaqların həyatı barədə məlumatlar çox azdır. Tarixi mənbələr əsasən yetkin insanlara, xüsusilə də kişilərə yönəlib. Uşaqların xatirəsinə runik daşlar ucaldılmadığı üçün onların həyatına dair yazılı sübutlar demək olar ki, yoxdur. Arxeoloji qazıntılarda oyuncaqlara bənzər bir neçə əşya tapılsa da, uşaqların vaxtlarını necə keçirdikləri və əyləncə üçün nə etdikləri barədə dəqiq məlumat çox azdır.
Uşağın Doğuluşu və Cəmiyyətə Qəbulu
Qədim Nors (Viking) cəmiyyətində uşağın ad alması onun rəsmi şəkildə cəmiyyətə qəbul olunmasının mühüm mərhələsi idi. Norveçin Frostathing Qanunu hər uşağın bir ataya sahib olması zərurətini qeyd edirdi. Uşaq doğulduqdan sonra atanın yanına aparılır, su səpilmə mərasimi ilə ad verilirdi. Bu, xristianlıqdan əvvəlki dövrlərdən gələn ənənə idi.
Əgər ata uşağı qəbul etmirdisə, o, “qəbul edilməmiş” sayılır və hüquqsuz qalırdı. Evlənməmiş qadınların uşaqları üçün isə vəziyyət daha da çətin idi - ana uşağın qəbul edilməsi üçün atanın razılığını almağa borclu idi. Qanun ataya və onun qohumlarına uşağa 16 yaşına qədər baxmaq məsuliyyəti yükləyirdi.
Maraqlıdır ki, kişilərdən yalnız ilk iki nikahdankənar uşaqlarını maddi cəhətdən təmin etmələri tələb olunurdu. Bu, həm sistemin istismarını məhdudlaşdırır, həm də atalıq məsuliyyətini gücləndirirdi.
Uşaqların Tərk Edilməsi
Pagan dövründə uşaqları tərk etmək müəyyən hallarda qəbul edilən bir adət idi. Ari Thorgilssonun yazılarına görə, 1000-ci ildə İslandiyada xristianlıq qəbul olunduqdan sonra bu adətin ləğvinə qərar verildi. Lakin Grey Goose Laws (Grágás) adlanan 12-ci əsr qanunlarına qədər bu təcrübə tamamilə aradan qalxmamışdı.
Norveçdə Kral Olafın Xristian Qanunu körpələrin öldürülməsi kimi pagan ənənələrini qadağan edirdi. Buna baxmayaraq, bəzi bölgələrdə istisnalar mövcud idi. Gulathing Qanunu fiziki qüsurlarla doğulan uşaqlara dair müəyyən güzəştlər nəzərdə tuturdu - məsələn, üz deformasiya və ətrafların anormal quruluşu kimi hallar zamanı uşaqların tərk edilməsinə icazə verilirdi.
Bu uşaqlar kilsəyə aparılır, vəftiz olunaraq orada ölümə buraxılırdı. Lakin bu, geniş yayılmış uşaq öldürmə hadisələrinin mövcudluğu demək deyildi, daha çox keçid dövrü qanunlarının əks-sədası idi.
Uşaqlar və Qurban Ayinləri
Arxeoloji tapıntılar göstərir ki, xristianlıqdan əvvəlki Nors dinində uşaqlar bəzən tanrılara qurban kimi təqdim edilirdi. Trelleborg qazıntılarında uşaqlara aid qalıqların tapıldığı ritual quyuları aşkarlanıb. Eyni hal Lake Tissø bölgəsində də müşahidə olunub. Bu qurbanların məqsədi, çox güman ki, tanrılardan firavanlıq və qorunma diləmək idi.
Viking dövrünə aid bəzi uşaq məzarlarında bürünc zınqırovlar, çıngırdaklar və kiçik bəzəklər tapılıb. Lakin ümumilikdə uşaq məzarlarının sayı azdır. Tədqiqatçılar bunun səbəbini ya uşaq qalıqlarının fərqli formalarda dəfn olunması, ya da bəzi uşaqların öldürülməsi halları ilə əlaqələndirirlər.
Uşaqlar Kiçik Yetkinlər Kimi
Viking cəmiyyətində uşaqlar çox erkən yaşlardan etibarən ailəyə töhfə verən fərdlər kimi yetişdirilirdi.
Oğlanlar ovçuluq, əkinçilik və döyüş sənətini öyrənirdilər,
Qızlar isə toxuculuq, yemək bişirmə və ev idarəçiliyi üzrə təlim alırdılar.
Bu, sadəcə məşğulluq forması deyildi - məqsəd, onları mümkün qədər tez cəmiyyətin məhsuldar üzvlərinə çevirmək idi. Orta ömür müddəti az olduğundan, uşaqlar erkən yaşda “böyüklər dünyasına” daxil olmalı idilər.
14-cü əsrə aid Bolla þáttur dastanında 7-8 yaşlı bir oğlanın kiçik bir ferma tikməsi təsvir edilir. Bu, uşaqların sadəcə oyunla kifayətlənmədiyini, böyüklərin məsuliyyətlərini təqlid etdiyini göstərir.
Uşaqlar və Qisas Anlayışı
Viking dünyasında ailə şərəfi və qisas dərin mənəvi dəyər daşıyırdı. Uşaqlardan bu mədəniyyəti erkən yaşda mənimsəmələri gözlənilirdi. Gísla sagasında 12 yaşlı Helgi və 11 yaşlı Bergr atalarının ölümünün qisasını alırlar.
Hətta oyunlar belə bəzən təhlükəli idi. Egils sagasında, 7 yaşlı Egill Skallagrímsson yarışda məğlub olduqdan sonra rəqibini öldürür. Bu hadisə böyüklər arasında qanlı qarşıdurmaya çevrilir və bir neçə nəfərin ölümü ilə nəticələnir.
Bu nümunələr göstərir ki, uşaqlardan həm ailə şərəfini qorumaq, həm də təhqirə zorla cavab vermək gözlənilirdi.
Təhsil və Fosterlik (Baxıcı Ailə Ənənəsi)
Viking cəmiyyətində formal məktəblər yox idi. Təhsil əsasən müşahidə və təcrübə yolu ilə, eləcə də fosterlik sistemi vasitəsilə verilirdi. Uşağın başqa ailəyə verilməsi həm tərbiyə, həm də siyasi ittifaq məqsədi daşıyırdı.
Məsələn, Gunnlaugs saga ormstungu dastanında Gunnlaugun hüquq təhsili üçün Thorstein tərəfindən himayəyə götürülməsi qeyd olunur.
Foster ailə ilə qurulan bağ bəzən bioloji valideynlə olandan daha güclü olurdu. Xüsusilə foster analar, uşaqların tərbiyəsində və gələcək taleyində böyük rol oynayırdılar.
Təhsil praktik idi:Oğlanlar hüquq, liderlik və döyüş sənətini,qızlar isə təsərrüfat idarəçiliyi və ev iqtisadiyyatını öyrənirdilər.
Bəzi uşaqlar runik yazıları oxumağı bacarırdı. Şeir və dastanlar bilik ötürməyin əsas vasitəsi idi. Məsələn, Egill Skallagrímssonun üç yaşında şeir yazdığı və bununla babasının rəğbətini qazandığı qeyd olunur — bu, intellektin erkən yaşdan dəyərləndirildiyini göstərir.
Oyunlar və Oyuncaqlar
Viking uşaqları həm işləyir, həm də oynayırdılar. Oyunlar cəmiyyətin dəyərlərini əks etdirirdi - fiziki döyüşlər, güləş və dözümlülük məşqləri uşaqları döyüşə hazırlayırdı.
Arxeoloji tapıntılar Viking uşaqlarının bugünkü uşaqlar kimi oyuncaqlarla oynadığını sübut edir:
Taxta gəmilər, kuklalar, heyvan fiqurları
Kiçik qılınclar və qalxanlar
Zınqırovlar və fırlanan toppuzlar
Dublin, Trondheim, Shetland və Lindholm Hoje qazıntılarında bu cür əşyalar tapılıb. Hətta uşaqlara əkinçilik bacarıqlarını öyrətmək üçün mini dəyirman daşları hazırlanırdı.
Viking cəmiyyətində uşaqlıqdan böyüklüyə keçid səssiz, lakin simvolik mərhələ idi.Oğlanlar 16 yaşında yetkin sayılır, torpaq idarə edə və yürüşlərə qoşula bilirdilər.Qızlar isə yeniyetməlik dövründə evlənə bilərdilər və ailə təsərrüfatını idarə etməyə başlardılar. Oğlanların yetkinliyə keçidinin əsas mərhələsi ilk silahlarını almaq idi. Bəzən analar oğullarına zireh, qılınc və ya hətta gəmi hədiyyə edirdilər.
Egils sagasında Egillin anasının ona böyüyəndə gəmi vəd etməsi bu ənənəni əks etdirir.
Qızlar üçün yetkinlik evliliklə bağlı idi. Onlar ev təsərrüfatını idarə etməli, ailənin iqtisadi sabitliyini təmin etməli və övlad böyütməli idilər.
Bəziləri üçün bu keçid asan deyildi, çünki çox vaxt tanımadıqları və ya ailələrinin düşmənləri ilə evləndirilirdilər.
Viking dövründə uşaqlıq qısamüddətli, lakin məqsədyönlü bir mərhələ idi. Uşaqlar erkən yaşdan əmək, döyüş və ailə məsuliyyətləri ilə tanış olur, böyüklərin dünyasına mümkün qədər tez daxil olurdular.
Bu cəmiyyət üçün uşaqlıq, oyun və sadəlik deyil, hazırlıq və yetkinliyə doğru sınaq dövrü idi — Viking dünyasında uşaq olmaq, həyatın ən çətin təlimi idi.