BAKI,AzerVoice
İsrail tərəfindən işğal edilmiş Qəzza Zolağında Fələstin intifadasının ərəbcə “silkinmə” mənasını verən xalq üsyanının ilk iğtişaşları, İsrail yük maşınının Qəzzanın Cəbəliyə qaçqın düşərgəsində fələstinli işçiləri daşıyan minik avtomobilinə çırpılması və dörd nəfərin ölümü, on nəfərin yaralanmasından bir gün sonra baş verdi.
Qəzza əhalisi bu hadisəni bir neçə gün əvvəl Qəzzada bir yəhudinin öldürülməsinə cavab olaraq İsrail tərəfindən qəsdən həyata keçirilmiş bir akt kimi dəyərləndirdi. 9 dekabrda minlərlə fələstinli küçələrə çıxaraq etiraz etdi, təkərlər yandırdı, İsrail polis və hərbçilərinə daş və “Molotov kokteyli” atdı. Cəbəliyədə İsrail ordusunun patrul maşını etirazçıları atəşə tutdu, 17 yaşlı bir gənc öldürüldü, 16 nəfər yaralandı.
Ertəsi gün İsrail xüsusi təyinatlı paraşütçüləri iğtişaşları yatırmaq üçün Qəzzaya göndərildi, və üsyan tezliklə İsrail tərəfindən işğal olunmuş İordan çayının Qərb sahilinə də yayıldı.
9 dekabr tarixinin intifadanın rəsmi başlanğıcı kimi qəbul edilməsinə baxmayaraq, İsrailə qarşı etirazlar, kiçik miqyaslı qarşıdurmalar və zorakılıqlar aylarla yüksəlməkdə idi. 1987-ci il Qəzza və Qərb sahilinin İsrail tərəfindən işğalının 20-ci ildönümü idi. 1967-ci ilin Altıgünlük Müharibəsindən sonra İsrail bu ərazilərdə hərbi idarəetmə qurdu və Qərb sahilində yerləşən Şərqi Qüdsü birbaşa ilhaq etdi. İllər ərzində İsrail hökumətinin dəstəyi ilə yəhudi məskunları işğal edilmiş ərazilərə köçdülər və fələstinlilərin torpaqlarına əl qoydular.
1987-ci ilin sonuna doğru Qəzza Zolağının 40 faizi 2.200 silahlı yəhudi məskunu tərəfindən tutulmuşdu. Qalan 60 faizdə isə 650 min kasıb fələstinli yaşayırdı, bu da Qəzza zolağını dünyanın ən sıx məskunlaşmış bölgələrindən birinə çevirirdi.
1987-ci ilin dekabrında fələstinlilərin illərlə toplanmış ümidsizliyi intifadanın bir anda alovlanmasına səbəb oldu. Üsyan qısa müddətdə Fələstin Azadlıq Təşkilatı ilə əlaqəli olan “İntifadanın Birləşmiş Milli Komandanlığı” tərəfindən idarə olunmağa başladı.
Televiziya reportajlarında əsasən daş atan gənc fələstinlilərin görüntüləri yer alsa da, intifada fələstin cəmiyyətinin bütün təbəqələrini əhatə edirdi. Varli təbəqədən olan fələstinlilər, qadın təşkilatları və fəal qruplar tətil, boykot və digər mütəşəkkil üsullarla mübarizəyə qoşulmuşdular.
1988-ci ilin iyulunda İordaniya kralı Hüseyn Qərb sahili üzərindəki bütün inzibati məsuliyyətdən imtina etdi. Bu addım bölgədə fələstinlilərin nüfuzunu daha da artırdı. 1988-ci ilin noyabrında isə Fələstin Azadlıq Təşkilatı Fələstin dövlətinin yaradıldığını elan etdi. Bu dövrdə intifada davam edir, il bitdikdə artıq 300-dən çox fələstinli öldürülmüş, 11 mindən çox insan yaralanmış, minlərlə nəfər həbs olunmuşdu.
1988-ci ilin son həftələrində FələstinYasir Ərəfat terrorizmi pislədi, İsrail dövlətinin mövcudluğunu tanıdığını bəyan etdi və “torpaq qarşılığında sülh” danışıqlarının başlanmasına razılıq verdi.
1992-ci ildə İsrailin Leyborist Partiyasının lideri İtsxak Rabin baş nazir oldu və sülh prosesini sürətləndirməyə söz verdi. O, işğal olunmuş ərazilərdə yeni yəhudi məskənlərinin tikintisini dayandırdı və beş il davam edən intifada rəsmi olaraq sona çatdı.
1993-cü ildə Norveçin Oslo şəhərində aparılan gizli israilli-fələstinli danışıqlar nəticəsində 13 sentyabrda Vaşinqtonda imzalanan “Özünüidarəetmə haqqında Bəyannamə” ortaya çıxdı. Bu sənəd İsrail ordusunun Qəzza zolağı və İordaniya vadisindəki Eriha şəhərindən çıxmasını və Fələstin özünüidarəetməsinin qurulmasını nəzərdə tuturdu.
Ekstremist yəhudi qrupların prosesə mane olmaq cəhdlərinə baxmayaraq, İsrail 1994-cü ilin mayında Qəzza və Erihadan tam geri çəkildi. Həmin ilin iyulunda Yasir Ərəfat Erihaya daxil olaraq Fələstin Administrasiyasını qurdu. Elə həmin il Ərəfat, Rabin və Şimon Peres sülh prosesinə görə Nobel Sülh Mükafatına layiq görüldülər.
1995-ci ildə Rabin Tel-Əvivdə keçirilən sülh mitinqində yəhudi ekstremist terrorçu tərəfindən qətlə yetirildi. Ondan sonra hakimiyyətə gələn Şimon Peres, Binyamin Netanyahu və Ehud Barak dövründə sülh prosesi tıxanmağa başladı.
2000-ci ilin sentyabrında, Likut Partiyasının lideri Ariel Şaronun Qüdsdə həm yəhudilər, həm müsəlmanlar üçün müqəddəs olan Məbəd Dağına ziyarəti bölgədə 1993-dən bəri ən ağır zorakılıq dalğasını başlatdı. Nəticədə israillilər güclü liderə ehtiyac duyaraq 2001-ci ilin fevralında Şaronu baş nazir seçdilər. O, 2006-cı ildə insult keçirdikdən sonra yerini Ehud Olmerte təhvil verdi.