BAKI,AzerVoice
Optimist və nikbin əhval-ruhiyyədə olan ABŞ prezidenti Con F. Kennedi Sovet İttifaqı və Birləşmiş Ştatların Ay səfəri üçün birgə ekspedisiya keçirməsini təklif etdi. Bu təklif həm sovetləri, həm də bir çox amerikalıları təəccübləndirdi.
1961-ci ildə, prezident seçildikdən qısa müddət sonra Kennedi elan etmişdi ki, o, sovetlərlə “kosmik yarış”ı qazanmaq əzmindədir. 1957-ci ildə Sovet İttifaqı “Sputnik” adlı kiçik peyki Yer ətrafı orbitə göndərdikdən sonra rus və amerikalı alimlər kosmos səyahətində kiminsə növbəti irəliləyiş əldə edəcəyini görmək üçün yarışırdılar. Kosmos Soyuq Müharibənin yeni bir cəbhəsinə çevrilmişdi. 1961-ci ildə Kennedi iddianı yüksəldərək bildirdi ki, ABŞ onilliyin sonuna qədər Aya insan göndərəcək.
Lakin 1963-cü ilə gəldikdə çox şey dəyişmişdi. ABŞ-Sovet münasibətləri nəzərəçarpacaq dərəcədə yaxşılaşmışdı. 1962-ci ilin oktyabrında baş verən Kuba raket böhranı sülh yolu ilə həll olunmuşdu. Vaşinqton ilə Moskva arasında anlaşılmazlıqların qarşısını almaq üçün “qaynar xətt” yaradılmışdı. 1963-cü ildə açıq havada nüvə silahlarının sınaqlarını qadağan edən müqavilə imzalanmışdı.
Digər tərəfdən, ABŞ-da kosmik proqramlara maraq azalmağa başlamışdı. Ay səfərinin 20 milyard dollardan çox dəyərində olacağı təxmin edilirdi və layihənin əleyhdarları bu yüksək xərcə etiraz edirdilər.
Bütün bunların fonunda Kennedi BMT-də çıxış edərək ABŞ və Sovet İttifaqının birgə Ay missiyası keçirməsini təklif etdi. O, auditoriyaya müraciətlə soruşdu:“Niyə insanın ilk Ay uçuşu milli rəqabət məsələsi olmalıdır?”
Kennedi qeyd etdi ki, ABŞ-Sovet münasibətlərində “buludlar bir qədər çəkilib” və əlavə etdi:“Sovet İttifaqı və Birləşmiş Ştatlar, müttəfiqləri ilə birlikdə, qarşılıqlı məhvdən qaçmaq marağımızdan doğan daha çox razılaşmaya nail ola bilər.”
Sovet İttifaqının xarici işlər naziri Andrey Qromıko Kennedinin çıxışını alqışladı və onu “yaxşı əlamət” adlandırdı, lakin Ay missiyası üçün birgə əməkdaşlıq təklifi barədə şərh verməkdən imtina etdi.
Vaşinqtonda isə Kennedinin təklifi həm təəccüblə, həm də müəyyən skeptisizmlə qarşılandı. Çünki Kennedi administrasiyası hakimiyyətə gəldiyi gündən kosmik yarışı prioritetlərindən biri etmişdi. ABŞ-ın sovetlərlə birlikdə Aya insan göndərməsi ideyası çoxlarına inanılmaz görünürdü.
Bəzi şərhçilər isə bu təklifi siyasi deyil, iqtisadi səbəblərlə əlaqələndirdilər. Ay missiyasının artan xərcləri fonunda sovetlərlə əməkdaşlıq yeganə xilas yolu ola bilərdi. Lakin bu ideyanın taleyi məlum deyil – cəmi iki ay sonra Kennedi Texasın Dallas şəhərində qətlə yetirildi.
Onun varisi Lindon B. Conson sovetlərlə əməkdaşlıq ideyasını kənara qoydu, amma Ay proqramını davam etdirdi. 1969-cu ildə ABŞ Aya insan endirdi və bununla da “kosmik yarış”da mühüm qələbə qazandı.
