BAKI, AzerVoice
Müasir dövrdə olduğu kimi, qədim zamanlarda da məscidlər İslam dünyasında mərkəzi rol oynayan ibadətgahlar hesab olunurdu. Onların memarlıq quruluşu sadə idi: Məkkəyə yönəlik şəkildə tikilir, içərisində bir neçə pilləli kiçik kürsü – yəni minbər, onun paralelində isə imamın namaz qıldırdığı mehrab yerləşirdi. Məscidin qalan hissəsi isə ya üstüörtülü bir sahə, ya da geniş bir həyət şəklində olurdu. Sonralar bu memarlıq elementlərinə qübbə və minarə əlavə edilmişdi – müəzzin oradan möminləri namaza çağırırdı.
Məscid yalnız ibadət yeri deyildi. İlk müsəlman cəmiyyətində o, həm də qonaqpərvərlik, tədris və ictimai həyatın mərkəzi funksiyasını daşıyırdı. Səfərdə olan bir müsəlmana rast gələn müsəlmanlar onu evlərinə qonaq aparır, əgər həmin şəxs savadlı idisə, ondan camaata dərs keçməsini xahiş edirdilər. Elə buna görə də bir çox alim müəyyən şəhərlərdə aylarla, hətta illərlə qalaraq insanlara tədrislə məşğul olurdular.
Məscidlər əsrlər boyu təhsil ocaqları kimi fəaliyyət göstərmişdir. Uşaqlar üçün siniflər, yeniyetmələr üçün məktəblər, tələbələr üçün isə mühazirələr təşkil edilirdi. Məscid eyni zamanda universitet funksiyası daşıyırdı. Bu baxımdan ən məşhur nümunə, artıq min ildən çoxdur fasiləsiz fəaliyyət göstərən Qahirədəki əl-Əzhər universitetidir. Əl-Əzhər bu gün də İslam dünyasının ən nüfuzlu elmi mərkəzlərindən biri sayılır.
Məscid eyni zamanda ilk İslam cəmiyyətində dövlət idarəsinin də mərkəzi idi. İslam idarəetməsi şura prinsipi üzərində qurulmuşdu. Quranda Peyğəmbərə "müşavirə et" deyə tövsiyə olunmuşdu və bu da cəmiyyətin qərarlarını fərdlərin deyil, ümumi mənafeyə uyğun şəkildə qəbul etməsini təmin edirdi. Heç kimə xüsusi imtiyaz verilməz, qərarlar fərdi və ya qrup maraqları deyil, cəmiyyətin rifahı naminə qəbul olunardı.
