BAKI, AzerVoice, Azər Hüseynov Tarixçi, İstanbul Zaim Universitetinin Tarix və Mədəniyyət Bölümü Doktorantı, Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzinin eksperti, xüsusi olaraq AzerVoice üçün
Son günlərdə Vatikan divarları arasında baş verən bir səhnə dünya siyasətinin arxa planındakı dərin mesajları oxumağı bacaranlar üçün kifayət qədər aydın idi. ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Tramp ilə Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenskinin bərabər səviyyədə, eyni dairəvi masada üzbəüz əyləşdirilməsi təsadüfi deyildi. Bu, sadəcə diplomatik etiketin bir tələbi deyildi. Bu, bir rəmz idi: "Oyunun qaydalarını biz yazırıq, səhnəni də biz qururuq."
Dairəvi salon seçimi təsadüfi deyildi. Dairə – başlanğıcı və sonu olmayan bir formadır. Bir mərkəzdən idarə olunan, kənardan baxıldığında sonsuz görünən bir düzəni simvollaşdırır. Sanki bir mesaj verilirdi: "Siz bu dairənin içindəsiniz, çıxış yoxdur. Oturacağın səviyyəsini, qarşılaşmanın şəraitini də biz müəyyən edirik. Kim olduğun fərq etməz – super güc rəhbəri ya da yeni dünya siyasətinin piyada fiquru."
Bu "biz" kimdir? Burada artıq dünya dövlətlərindən deyil, dövlətləri dizayn edən güclərdən danışmaq lazımdır: transmilli maliyyə qrupları, dövlət üstü ailələr, əsrlərdir formalaşan maliyyə imperiyaları. Sözün əsl mənasında, planetin iqtisadi və siyasi düzənini arxa planda idarə edənlər.
ABŞ-ın Geriyə Çəkilişi: 1913-ə Qayıdış
Diqqətlə baxıldıqda, ABŞ artıq öz əvvəlki "dünya polisi" missiyasından yorulduğunu nümayiş etdirir. Super güc öz qitəsinə çəkilməyə başlayır. Bu proses təkcə daxili sosial-ictimai təzyiqlərin, iqtisadi problemlərin nəticəsi deyil. Eyni zamanda böyük strateji bir layihənin hissəsidir: ABŞ-ı 1913-cü il öncəsi durumuna – yəni regional bir güc statusuna geri qaytarmaq.
Transmilli kapital artıq başqa bir mərkəzə – Çinə doğru axır. Bu isə sadəcə iqtisadi dinamikanın dəyişməsi deyil. Bu, dünyanın siyasi xəritəsinin də dəyişəcəyinin ilk işartısıdır. Əgər kapital axını bir yerdən çıxıb başqa yerə yönəlirsə, siyasi güc də onun arxasınca gedəcək.
Yaxın Şərqdə Yeni Qərarlar: Çin və London Oyunu
Bu dəyişikliklər ən kəskin şəkildə Yaxın Şərqdə hiss ediləcək. ABŞ-ın İsrail ilə müttəfiqliyi Yaxın Şərqdə ciddi tarazlığı pozmuşdu. Əgər London istəməsəydi, ərəb monarxiyaları – Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt, BƏƏ kimi dövlətlər – artıq tarix kitablarının səhifələrinə qarışardı. Çünki ABŞ-ın strategiyası bölgədə başqa dizayn qurmaq idi.
Ancaq London fərqli düşündü. O, ərəb monarxiyalarını yaşatmaqla bölgədə öz maraqlarını qorudu. Nəticə? London layihəsinə dirənənlər, məsələn İraq, Suriya, Liviya – cümhuriyyətlər – tamamilə çökdü. Misir isə ABŞ ilə yaxın münasibətləri sayəsində bir növ sağ qala bildi, lakin tam müstəqil deyil.
İndi isə Çin səhnəyə çıxır. Çin təkcə iqtisadi güc deyil, həm də yeni bir beynəlxalq düzən layihəsidir. Və diqqət edin: Çinlə yaxın münasibət quran ölkələrin əksəriyyəti müsəlman ölkələrdir – İran, Pakistan, Əlcəzair, İndoneziya və digərləri. Bu, yeni bir güc xəttinin, yeni bir "Şərq Bloku"nun formalaşmasının əlamətidir.
Bu gedişat Azərbaycan kimi ölkələr üçün də, bizim üçün də imkanlar yaradır.
Nəticə: Dairə Hələ Bağlanmayıb
Vatikandakı dairəvi düzən sadəcə bir görüntü deyildi. O, qlobal siyasətin metaforası idi. Oyunun yeni qaydaları yazılır, yeni güc mərkəzləri formalaşır. ABŞ əvvəlki hegemon rolundan imtina etməyə məcbur edilir. Çin və London birgə yeni bir düzən dizayn edir. Yaxın Şərq yenidən şəkilləndirilir. Müsəlman ölkələri isə bu dəfə oyunun kənarında deyil, içində olmağa namizəddirlər.
Sonda isə hər kəs bilməlidir: dünya siyasətində təsadüflər olmur. Dairənin içində olanlar ya oyunçu olacaqlar, ya da oyunun obyekti.
