BAKI,AzerVoice
Sir Antoni Çarlz Linton (Toni) Bleyer 6 may 1953-cü ildə doğulub. 1997-2007-ci illərdə Böyük Britaniyanın Baş naziri, 1994–2007-ci illərdə Leyboristlər Partiyasının lideri, 1983–2007-ci illərdə Sedgefield dairəsinin parlament üzvü. Müharibədən sonrakı dövrdə Marqaret Tetçerdən sonra ən uzun müddət baş nazirlik etmiş siyasətçidir; Leyboristləri ard-arda üç ümumi seçki qələbəsinə (1997, 2001, 2005) aparan ilk və yeganə liderdir. 2007–2015-ci illərdə Yaxın Şərq üzrə “Dördlüyün” xüsusi elçisi, 2016-dan Toni Bleyer Institute for Global Change təşkilatının icraçı sədridir. Karyerası boyunca həm Britaniya daxilində dərin islahatlarla, həm də Kosovo, Syerra-Leone, Əfqanıstan və xüsusilə İraq müharibəsi ilə bağlı kəskin mübahisələrlə yadda qalıb.
Edinburqda anadan olan Bleyer ailəsinin kökləri Şotlandiya, İrlandiya və Qlazqoya bağlıdır. Uşaqlığı Durhamda keçib; Chorister School (1961–1966), daha sonra Edinburqdakı Fettes College-də (1966–1971) oxuyub. Gənclik illərində rok musiqisi ilə maraqlanıb, “Ugly Rumours” adlı qrupda gitara çalıb və stand-up edir, lakin peşə yolunu hüquqda tapıb. 1972–1975-ci illərdə Oksfordun St John’s kollecində hüquq ixtisası üzrə oxuyub, 1975-də II dərəcə şərəf diplomu ilə məzun olub; Lincoln’s Inn-də staj keçərək vəkil kimi ixtisas alıb. Oksfordda tanış olduğu keşiş Piter Tomsonun təsiri ilə sosial-mərkəzçi solda siyasətə marağı güclənib. Gələcək həyat yoldaşı Çeri But (sonradan tanınmış vəkil və hakim) ilə hüquq kamerasında tanış olub; cütlüyün dörd övladı var.
Siyasətə gəliş və yüksəliş (1975–1994)
1975-də Leyboristlər Partiyasına qoşulub. 1982-ci ildə Beaconsfield ara-seçkisində uğursuz çıxış etsə də, partiya daxilində tanındı. 1983-də Durham qraflığında yeni yaradılmış Sedgefield dairəsindən parlamentə seçildi və otuz yaşında deputat oldu. İlk çıxışında özünü “kooperasiya və bərabərliyə” əsaslanan sosialist kimi tanıtdı. 1980-ci illərin sonu–1990-ların əvvəlində kölgə kabinə funksiyalarında yüksəldi: maliyyə, ticarət və şəhər mərkəzi (City) məsələləri üzrə sözçü, 1992-də isə kölgə daxili işlər naziri oldu.
Bu mərhələdə Bleyer Leyboristləri “Yeni Leyborizm” kimi mərkəzə yaxın, bazar iqtisadiyyatını qəbul edən xəttə yönəltməyin ideoloqlarından idi. 1994-də partiya lideri Con Smitin qəfil vəfatından sonra keçirilən seçkini qazanaraq müxalifət lideri oldu. 1995-də partiyanın tarixi “IV Maddə”sini (geniş milliləşdirmə öhdəliyi) daha müasir “demokratik sosializm” bəyannaməsi ilə əvəzləməsi onun liderliyinin simvolu sayılır.
1997-ci ildə Leyboristlər 418 mandatla tarixi qələbə qazandı; Bleyer 43 yaşında XIX əsrdən bəri ən gənc baş nazir oldu.
11 Sentyabr və “terrorla müharibə” (2001–2005)
Bleyer 2001 seçkilərində yenə böyük çoğunluqla qalib gəldi. 11 Sentyabr hücumları Bleyerin gündəmini kəskin dəyişdi: ABŞ-la sıx strateji xətt quraraq Əfqanıstan əməliyyatlarında iştirak etdi. 2003-də İraqın işğalına verdiyi dəstək karyerasının ən mübahisəli qərarı oldu. Kütləvi qırğın silahları barədə iddiaların doğrulanmaması, müharibəyə geniş ictimai etiraz və Leyborist fraksiyasından 139 deputatın səs verməməsi ona böyük siyasi zərbə vurdu. Sonradan Çilkot Hesabatı (2016) hökumətin hazırlıq, qərarvermə və əsaslandırma prosesini sərt tənqid etdi. Bleyer qərarını “yaxşı niyyətlə verilmiş” hesab etsə də, ictimai nüfuzunda ciddi geriləmə başladı.
Üçüncü müddət və istefa (2005–2007)
2005-in iyulunda London terror partlayışları fonunda populyarlığı qısa müddət yüksəlsə də, 2006-dan miqrantların deportasiyasında uğursuzluqlar, “Cash-for-Honours” qalmaqalı və davam edən İraq/Əfqanıstan müharibələri təzyiqi artırdı. 2007-nin iyununda partiya rəhbərliyini və Baş nazir postunu maliyyə naziri Qordon Brauna təhvil verdi.
Sonrakı fəaliyyət (2007–indiki dövr)
Dördlüyün xüsusi elçisi (2007–2015): Fələstin iqtisadiyyatı, təhlükəsizlik islahatları və danışıqların institusional tərəfi üzrə çalışdı.
Özəl sektor və məsləhətçilik: 2008-dən etibarən JPMorgan Chase və sığorta sektoru üçün məsləhətçi; müxtəlif ölkələrə idarəçilik islahatları üzrə tövsiyələr. Bu fəaliyyət bəzən maraqlar toqquşması tənqidləri doğurdu.
Qeyri-kommersiya təşəbbüsləri: 2008-də Tony Blair Faith Foundation, 2016-da Tony Blair Institute for Global Change (siyasət dizaynı, hökumət islahatları, texnologiya və idarəçilik mövzuları) yaratdı.
Bleyer baş nazirliyin ilk illərində Britaniya siyasətində ən populyar liderlərdən biri idi; İraq müharibəsi dövründə isə ən onun reytinqi sürətlə düşdü. 2016-cı il Çilkot Hesabatı hazırlıq və prosesləri kəskin tənqid etsə də, Bleyer müharibə qərarını “ölkənin maraqları naminə və yaxşı niyyətlə” verdiyini, Səddam rejiminin təhdid olduğunu iddia etməyə davam edirdi. Müharibə cinayəti ittihamları üzrə Böyük Britaniya məhkəmələrində cinayət tərkibi baxımından iş irəli getməyib; beynəlxalq müstəvidə də faktiki hüquqi
Bleyer 1980-dən Çeri Bleyerlə evlidir; dörd övladı var (ən kiçik oğlu Leo vəzifədə olan baş nazirin 150 ildən sonra ilk doğulan övladı idi). Ailənin bir neçə daşınmaz əmlakı mövcuddur; şəxsi sərvəti barədə rəqəmlər müxtəlif qiymətləndirilir. 2007-də rəsmi olaraq katolik kilsəsinə keçib və qatı dindardır.